Κώστας Κοτσανάς: Η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων ήταν συγκλονιστικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας

 Ο Κώστας Κοτσανάς γεννήθηκε το 1963 στην Αιγείρα-Σελιάνα Αχαΐας. Σπούδασε στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού και ιδιαίτερα στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Πολλές έρευνες, μελέτες και ανακατασκευές του που αφορούν την αρχαιοελληνική τεχνολογία έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή συνέδρια και εκθέσεις με εξαιρετική επιτυχία. Έχει δημιουργήσει με δικά του έξοδα και προσωπικά εκθέματα (χωρίς καμιά επιχορήγηση από οποιοδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα) το μουσείο «Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας» και το «Μουσείο Αρχαίων Ελληνικών Μουσικών Οργάνων και Παιχνιδιών» στο Κατάκολο της Ηλείας,  το «Μουσείο Αρχιμήδη» στην Αρχαία Ολυμπία και το μουσείο «Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας» στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ (USA), που λειτουργούν με ελεύθερη είσοδο προσελκύοντας Έλληνες και ξένους επισκέπτες. Στα μουσεία εκτίθενται περίπου350 λειτουργικά ομοιώματα εφευρέσεων των αρχαίων Ελλήνων που έχουν ως στόχο να αναδείξουν μια άγνωστη πτυχή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και να αποδείξουν ότι η αρχαιοελληνική τεχνολογία λίγο πριν το τέλος του αρχαιοελληνικού κόσμου ήταν εξαιρετικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας. Έχει πραγματοποιήσει πολλές εκθέσεις του συνόλου ή μέρους των εκθεμάτων των μουσείων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει συγγράψει έξι βιβλία σχετικά με την αρχαία ελληνική τεχνολογία.

•Τι σας οδήγησε να αφιερωθείτε στη μελέτη του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού και συγκεκριμένα στη μελέτη της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας;    
Νομίζω ότι όλοι μας σε κάποια στιγμή της νεότητάς μας γοητευτήκαμε από κάποιες διαχρονικές αξίες και βασανίσαμε τον εαυτό μας με πολλά ερωτήματα. Προσωπικά με γοήτευε ο χρόνος και οι απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Σε αυτό το πλαίσιο η μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ήταν καθοριστική. Αυτός ο περίεργος κόσμος που είχε σαν ιδανικά στην «αισθητική ηθική» του τον «καλό καγαθό πολίτη» που απλά και μόνο «για το δέον απείχε των αμαρτημάτων», με επηρέασε βαθύτατα. Ένας κόσμος που με τον πλουραλισμό των ιδεών που τον διέκρινε είχε μιλήσει για τα πάντα: την αφθαρσία της ύλης, την εξέλιξη των ειδών, το ηλιοκεντρικό σύστημα, το δικαίωμα της ελευθερίας των δούλων, την αγάπη για τον πλησίον κ.ά. Στην Πολυτεχνική Σχολή των Πατρών όπου φοιτούσα μια τυχαία εξωδιδακτική συζήτηση σε … μια «βραδιά ποίησης» με τον αείμνηστο καθηγητή μου στο μάθημα των «Στοιχείων μηχανών» Ανδρέα Δημαρόγκωνα σχετικά με τους «απτόμενους τροχούς» του Αριστοτέλη (πρόκειται ουσιαστικά για την πρωιμότερη αναφορά οδοντωτών τροχών) ήταν το έναυσμα για ένα μακρύ, βαθύ ταξίδι στην αρχαία ελληνική τεχνολογία κυρίως μέσα από την αρχαία γραμματεία. Η επιστημονική ιδιότητα του Μηχανολόγου Μηχανικού, οι καλλιτεχνικές μου ανησυχίες και η φιλολογική μου αγάπη ήταν τα στοιχεία που έδωσαν τη δυνατότητα μιας διαθεματικής προσέγγισης αυτής της σχεδόν άγνωστης πτυχής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Τα υπόλοιπα ήταν ζήτημα χρόνου.

•Έπειτα από δική σας πρωτοβουλία λειτουργεί τα τελευταία χρόνια το Μουσείο Ελληνικής Τεχνολογίας με την εγκυρότερη και πληρέστερη έκθεση του είδους παγκοσμίως. Πώς αποφασίσατε να στηρίξετε την υλοποίηση μιας τέτοιας ενέργειας;    
Δεν ήταν τόσο μια απόφαση όσο μια φυσική εξέλιξη της μελέτης και κατασκευής των εκθεμάτων. Σε αυτό το σημείο έχω να συμπληρώσω ότι καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο δήμος Πύργου που αναγνώρισε την αξία της δράσης αυτής και παραχώρησε το κτίριο για τη στέγαση του Μουσείου. Θα ήθελα να σας ενημερώσω επίσης ότι πριν ενάμισι χρόνο περίπου δημιούργησα και το Μουσείο Αρχιμήδη στην Αρχαία Ολυμπία σε χώρο που παραχώρησε ο δήμος Αρχαίας Ολυμπίας και με πρωτοβουλία του Συλλόγου Εμπόρων και τη στήριξη των Ξενοδόχων της Αρχαίας Ολυμπίας.

•Τους τελευταίους μήνες παρουσιάζετε στο Μουσείο Ηρακλειδών την έκθεση «Οι σημαντικότερες εφευρέσεις των Αρχαίων Ελλήνων». Θα ήθελα να μας παρουσιάσετε το περιεχόμενο καθώς και τις επιδιώξεις του εγχειρήματος.
Στο Μουσείο Ηρακλειδών, παρατάθηκε και φιλοξενείται μέχρι το Μάιο η έκθεση «Οι σημαντικότερες εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων» με τριάντα πέντε από τα συνολικά 350 εκθέματα του Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.
Η περιοδεύουσα έκθεση λοιπόν ξαναζωντανεύει 35 περίπου εξαιρετικές εφευρέσεις του αρχαιοελληνικού τεχνολογικού θαύματος (από το ρομπότ – υπηρέτρια του Φίλωνος μέχρι τον κινηματογράφο του Ήρωνος και από το αυτόματο ωρολόγιο του Κτησιβίου μέχρι τον αναλογικό υπολογιστή των Αντικυθήρων) που καλύπτουν την περίοδο από το 2000 π.Χ. μέχρι το τέλος του αρχαίου ελληνικού κόσμου κατόπιν 25χρονης έρευνας και μελέτης. Πρόκειται για την εγκυρότερη (καθότι στηρίζεται αποκλειστικά στην ενδελεχή μελέτη της αρχαιοελληνικής, λατινικής και αραβικής γραμματείας, των αγγειογραφικών πληροφοριών και των ελαχίστων σχετικών αρχαιολογικών ευρημάτων) και την πληρέστερη έκθεση του είδους της παγκοσμίως.
Απώτερος σκοπός μου πάντα είναι σχετικά άγνωστα τεχνολογικά επιτεύγματα και καινοτόμες προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας όπως π.χ. οι δύο από τους κορυφαίους εφευρέτες και μηχανικούς της ανθρωπότητας (αναφέρομαι στον Κτησίβιο και το Φίλωνα του 3ου π.Χ. αιώνα) να αποκτήσουν την αναγνωρισιμότητα που τους αξίζει. Σε μια περιοδεύουσα έκθεση του μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας με 50 από τις σημαντικότερες εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων που ταξιδεύει αυτήν την περίοδο στην Ευρώπη σε διάφορα αρχαιολογικά μουσεία, οι ευρωπαίοι επισκέπτες της «ανακαλύπτουν» έκπληκτοι π.χ. ότι η οδοντοκίνηση, η ιμαντοκίνηση και η αλυσοκίνηση επινοήθηκαν 1700 χρόνια πριν τον Ντα Βίντσι ενώ είχαν υλοποιήσει ιδέες που σήμερα άπτονται της ρομποτικής, της αυτοκίνησης, της αυτόματης πλοήγησης, της ατμοκίνησης, της αεριοπροώθησης, κ,ά.

Μελαγκόρυφος – Πουλί περιστρέφεται αυτόματα και κελαηδά

•Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις αρχές Αυγούστου. Έκτοτε, έχουν σημειωθεί και αλλαγές όπως προσθήκες νέων εκθεμάτων καθώς. Πώς προέκυψε η προσθήκη των νέων εκθεμάτων και  πώς καθορίστηκε η επιλογή τους; Θα είχε ενδιαφέρον να μας παρουσιάζατε ένα από αυτά τα εκθέματα. 
Τα δυο νέα εκθέματα είναι ο περιστρεφόμενος φθεγγόμενος «μελαγκόρυφος» και ο «μαγικός χορός». Σε αυτά όπως και σε πολλά από τα εκθέματα φαίνεται να κρύβεται μια μαγεία: Στο πρώτο βλέπουμε ένα πουλί να περιστρέφεται αυτόματα και να κελαηδά ενώ στο δεύτερο βλέπουμε φιγούρες να χορεύουν μετά από θυσία στο βωμό τους. Στα εκθέματα διακρίνουμε σχεδόν όλες τις αρχές των επιστημών: μαθηματικά, μουσική, φυσική, ιστορία, μηχανική, αισθητική αγωγή,..Επίσης διαπιστώνουμε ότι οι πρόγονοί μας είχαν τις ίδιες σχεδόν ανάγκες με μας, απλά τις κάλυπταν με έναν εναλλακτικό τρόπο. Σχεδόν ότι και αν σκεφτούμε, γινόταν και στην αρχαία Ελλάδα. Όλοι έχουμε την εντύπωση ότι η τεχνολογική εξέλιξη είχε μια αύξουσα καμπύλη με μια μικρή στασιμότητα κατά το μεσαίωνα. Υπήρξε όμως μια αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας τον 3ο αι. π.Χ. και μετά μια οπισθοχώρηση, ώσπου το 1500 μ.Χ. να φτάσουμε στο ίδιο επίπεδο περίπου με πριν.

Ο μαγικός χορός – Φιγούρες χορεύουν μετά από θυσία στο βωμό τους

•Στην έκθεση ο θεατής έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τα τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων με ποικίλους τρόπους∙ υπάρχουν επεξηγηματικά κείμενα, βίντεο προβολές αλλά και κατασκευές που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη διαδραστικότητας μεταξύ των εκθεμάτων και των επισκεπτών. Κατά πόσο η ποικιλία των μέσων εξυπηρετεί την κατανόηση και τη δημιουργία ενδιαφέροντος του κοινού;
Η έκθεση (ταξινομημένη σε ενότητες) ακολουθεί όλες τις σύγχρονες εκπαιδευτικές αντιλήψεις της Παιδαγωγικής και Μουσειακής Αγωγής ώστε να δρα πολυεπίπεδα ως προς το μέγεθος της αρχαίας ελληνικής τεχνολογικής σκέψης και τεχνικής στην εκπαιδευτική κοινότητα όλων των βαθμίδων.
Όλα τα εκθέματα έχουν επεξηγηματικές πινακίδες, μερικά έχουν επιπλέον διαγράμματα και άλλα συνοδεύονται από οθόνες προβολής βίντεο ή animation με τη λειτουργία τους. Επίσης στα βιωματικά εργαστήρια μπορούν οι επισκέπτες να δουν ζωντανά να λειτουργούν πολλές εφευρέσεις. Τα παραπάνω κάνουν κατανοητά όλα τα εκθέματα αφού η έκθεση  απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες.

•Θα ήθελα να σας ρωτήσω, ποιο επίτευγμα από αυτά που παρουσιάζονται στην έκθεση κερδίζει το ενδιαφέρον των μικρών επισκεπτών περισσότερο.                                                                  Δεν μπορώ να απαντήσω γιατί πιστεύω ότι όλα τα εκθέματα είναι εξίσου καινοτόμα και εντυπωσιακά. Είναι άλλωστε «όλα τους παιδιά μου». Θα κάνω μια εξαίρεση επειδή αναφέρεστε στους μικρούς επισκέπτες και θα σας πω ότι αυτοί εντυπωσιάζονται περισσότερο από τα διάφορα «μαγικά», δηλαδή όταν βλέπουν να δημιουργούνται αυτόματα μαγικά σιντριβάνια, χοροί, μουσικές ή κελαηδίσματα πουλιών. Θα έπρεπε να αντικρίζατε τα ορθάνοιχτα μάτια τους όταν βλέπουν στον αρχαίο γερανό ότι μπορούν να σηκώσουν ένα μεγάλο λίθο μόνο με το μικρό τους δαχτυλάκι.

•Μιλώντας ο ίδιος για το δυνατό σημείο της έκθεσης αναφέρεστε συχνά στο πόσο εντυπωσιάζουν τα επιτεύγματα αυτά ως προς την επικαιρότητά τους. Πώς το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής εκείνης συνέβαλε στην εντυπωσιακή αυτή τεχνολογική ανάπτυξη, ποιες ανάγκες οδήγησαν στις συγκεκριμένες εφευρέσεις , τι τις κράτησε στο σκοτάδι και πώς διαφοροποιείται από το σύγχρονο πλαίσιο της τεχνολογικής ανάπτυξης;
Πιστεύω ότι η τεχνολογική αυτή ανάπτυξη  οφείλεται σε πολλά αίτια. Πρώτα από όλα στο – εμποτισμένο  από τον Αριστοτέλη –  καινοτόμο και φιλοπερίεργο πνεύμα του Αλεξάνδρου που αγαπούσε τις επιστήμες και ήθελε να τις αξιοποιήσει και εφαρμόσει ακόμα και στις εκστρατείες, όπου έπαιρνε μαζί του εκατοντάδες μηχανικούς, αστρονόμους, πολεοδόμους, φυσιοδίφες, κ.ά. Γνώριζε ότι όποιος κατέχει καλά την επιστήμη και την τεχνολογία έχει πλεονέκτημα στον πόλεμο και αλλού. Το ίδιο και οι διάδοχοί του. Οι πρώτοι φωτισμένοι Πτολεμαίοι έκτισαν το «μουσείο» της Αλεξάνδρειας, ένα πολυτεχνείο της εποχής, με την περίφημη βιβλιοθήκη του, όπου συνέρρεαν επιστήμονες όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Φανταστείτε μάλιστα ότι βάσει διατάγματος αφαιρούνταν τα συγγράμματα απ’ όποιο πλοίο προσέγγιζε την Αλεξάνδρεια, τα αντιγράφονταν και επιστρέφονταν. Ήταν τόσο ισχυρό το πλεονέκτημα της γνώσης που κάποια στιγμή μάλιστα απαγορεύτηκε η εξαγωγή παπύρου, ώστε μην υπάρχει μέσο μεταφοράς πληροφορίας, που με τη σειρά της βέβαια οδήγησε στην ανακάλυψη της περγαμηνής στο ανταγωνιστικό βασίλειο της Περγάμου. Επιπλέον ενισχυτικός παράγοντας ήταν ότι η Αίγυπτος δεν υπήρξε δουλοκτητική ως κοινωνία, κι έτσι χρειάζονταν μηχανές κι αυτοματισμοί που να αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία.
Όμως στη συνέχεια οι επόμενοι Πτολεμαίοι δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων κατά τις φυλετικές συγκρούσεις και την απομάκρυνση του ελληνικού επιστημονικού κόσμου από την Αίγυπτο. Επιπλέον οι οικονομικοπολιτικοκοινωνικές συνθήκες, το μετέπειτα ρωμαϊκό δουλοκτητικό σύστημα και οι θρησκευτικοί φανατισμοί οδήγησαν στο να ξεχαστούν και χαθούν 1500 χρόνια τεχνολογικής εξέλιξης».
Ο σημαντικότερος όμως σκοπός της έκθεσης είναι ότι αποδεικνύει ότι η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων λίγο πριν το τέλος του αρχαίου ελληνικού κόσμου ήταν συγκλονιστικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας μας. Επίσης σε μια δύσκολη περίοδο για τη χώρα μας, αποδεικνύει περίτρανα το πόσα περισσότερα από όσα νομίζουμε χρωστάει ο δυτικός τεχνολογικός πολιτισμός στους Έλληνες. Είναι πολύ συγκινητικό όταν στις περιοδεύουσες εκθέσεις του Μουσείου στην Ευρώπη όπως π.χ. στα αρχαιολογικό μουσείο του Βαρέζε και της Βασιλείας, στα ευρωπαϊκά γραφεία ευρεσιτεχνιών της Χάγης, της Βιέννης και του Μονάχου, κ.α. δάσκαλοι Ελληνόπουλων ζητούν να φέρουν τους μαθητές τους εκεί, γιατί έχουν ανάγκη (όπως λένε) να πάρουν αυτό το μήνυμα και να αισθανθούν υπερήφανοι για την πατρίδα τους.

Last modified: 30/03/2016