Ειρήνη Γκόνου: Προγονικά σχήματα και πανάρχαιες συνταγές προστασίας

Γράφει η Εύα Κέκου,
Ιστορικός Τέχνης

Χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά, χειροποίητο χαρτί, ύφασμα από φυσικές ίνες, καλάμι, φυτικές βαφές και μελάνια, η Ειρήνη Γκόνου, καταθέτει τη δική της εκδοχή των «γραμμένων» υφασμάτων και αντικειμένων, καθώς και της μαγικής-προστατευτικής χρήσης τους. Η καλλιτέχνιδα συζητά με την Εύα Κέκου με αφορμή την πρόσφατη έκθεση της στη Θεσσαλονίκη

  • Στην εποχή του success story και της δαιμονοποίησης του αδύναμου, πολιτικά και οικονομικά, εσείς αντιπαραθέτετε την έκφραση και αποτύπωση του «εύθραυστου» – «ευάλωτου» κρούοντας έναν κώδωνα κινδύνου. Τι έχετε να μας πείτε σχετικά; Πώς δηλαδή εκφράζετε τις έννοιες αυτές στο έργο σας και τι σημαίνουν για σας προσωπικά;

Δούλεψα την ενότητα των έργων που εκτίθενται τώρα στη Nitra Gallery στη Θεσσαλονίκη με μία ιδιαίτερη ευαισθησία για τα όσα συμβαίνουν γύρω μας, όχι μόνο άμεσα στο χώρο μας, αλλά και στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο, θέλοντας να καταθέσω την δική μου κυρίαρχη αίσθηση που ήταν αυτή του «ευάλωτου». Ο τίτλος  της έκθεσης Lest we forget how fragile we are, μια φράση από το τραγούδι του Sting, Fragile που αποδίδεται στα ελληνικά «Για να μην ξεχνάμε πόσο ευάλωτοι είμαστε», ήρθε και σηματοδότησε τα έργα που παρουσιάζω σ’ αυτή την έκθεση, αλλά κι αυτά που συνεχίζω να κάνω μέσα στο ίδιο κλίμα. Όχι πως η αίσθηση αυτή είναι πρωτόγνωρη, είναι όμως πιο έντονη παρά ποτέ.
Έτσι, μεταθέτοντας τα όρια της λέξης «fragile»-«εύθραυστος» προς την παραπλήσια της έννοια «vulnerable»-«ευάλωτος», όρισα το «ευάλωτο» σαν κάτι που μπορεί να καταστραφεί εύκολα να ανατραπεί ή να πάψει να υπάρχει, σαν μια εύθραυστη κατάσταση, αίσθηση, συναίσθημα, ισορροπία.

ΕΙΡΗΝΗ ΓΚΟΝΟΥ - ειλητάριο Ι

  •  Οι πρόσφατες πολιτικές και οικονομικές ανακατατάξεις έφεραν στο προσκήνιο την αδυναμία του ανθρώπου, θέτοντας ταυτόχρονα πολλά ερωτήματα σχετικά με το τι σημαίνει «άτρωτο»; Τι έκανε κατά παράδοση ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει τον φόβο; Ποια ήταν τα στεγανά προστασίας που δημιουργούσε;

Έχοντας χάσει αυτά που θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα ο άνθρωπος της Δύσης βρίσκεται πλέον μετέωρος μέσα στην ίδια του την κοινωνία. Και εδώ είναι που το συλλογικό ασυνείδητο έρχεται να γεμίσει το κενό με τα «προγονικά σχήματα» και τις πανάρχαιες συνταγές προστασίας. Το «ευάλωτο» είναι ο κατ’ εξοχήν λόγος επινόησης του φυλαχτού. Τα αποτροπαϊκά αντικείμενα και τα ταλισμάν, οι προστατευτικές λέξεις, τα ξόρκια, είναι μόνο μερικές από τις άπειρες και διαχρονικές μεθόδους αποτροπής του «κακού», αποτροπής του φόβου ότι κάτι απειλεί να μας βλάψει ή να μας πληγώσει. Και πάλι ο άνθρωπος απευθύνεται και ζητάει βοήθεια στην «αρχέγονη ψυχή».

  •  Η γραφή ως τρόπος καταγραφής, η Τέχνη ως μεταγραφή και ερμηνεία. Συνδέονται αυτά τα δύο μεταξύ τους; Και αν ναι,  ποια είναι αυτή η σχέση;

Η ίδια η γραφή σαν φυλαχτό είναι μια έννοια που συναντάμε στον ισλαμικό πολιτισμικό χώρο, την Υποσαχάρια Αφρική, αλλά και σε πολιτισμούς πολλών άλλων περιοχών και είναι αυτή που προσδίδει στα αντικείμενα τις αποτροπαϊκές, προστατευτικές και θεραπευτικές τους ιδιότητες. Στα έργα μου το φυλαχτό είναι η γραφή.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΚΟΝΟΥ - ειλητάριο ΙΙΤο καλάμι, το κατεξοχήν εργαλείο γραφής για  το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην εξελικτική της πορεία γίνεται το ίδιο επιφάνεια γραφής και με αυτόν τον τρόπο ιεροποιείται. Στα «γραμμένα καλάμια» των έργων μου («apotropaic cloths», «ειλητάρια», «φυλαχτά») η ποίηση υποκαθιστά τα θρησκευτικά αποσπάσματα, τις μαγικές λέξεις, τα ξόρκια, τα σύμβολα μεταβιβάζοντας με τον τρόπο αυτό στην Τέχνη τις  θεραπευτικές ιδιότητες της γραφής.

  • Ποια δύναμη έχουν οι λέξεις; Ποια η θέση τους στην εικαστική αφήγηση;

Πριν τρία χρόνια, το 2013, η έκθεσή μου με τίτλο The Sheltering Word (Η λέξη που προστατεύει), που παρουσιάστηκε στο Columbia University, ήταν μια  εικαστική αναζήτηση της προστατευτικής και θεραπευτικής ιδιότητας της γραφής και του λόγου, μέσα από την Ανθρωπολογία της Τέχνης σε διάλογο με το πολιτισμικό ιδίωμα των νοτίων ακτών της Μεσογείου. Παρόλο που η αναφορά ήταν στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, το μήνυμα παραμένει πανανθρώπινο. Χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά φυσικά υλικά, χειροποίητο χαρτί, ύφασμα από φυσικές ίνες, καλάμι, φυτικές βαφές και μελάνια, κατέθεσα τη δική μου εκδοχή των «γραμμένων» υφασμάτων και αντικειμένων, καθώς και της μαγικής-προστατευτικής χρήσης τους.ΕΙΡΗΝΗ ΓΚΟΝΟΥ - φυλαχτά

  • Μιλήστε μας για την έκθεσή σας στη Θεσσαλονίκη, την εξέλιξη της ιδέας και την υλοποίησή της.

Η έκθεση περιλαμβάνει 19 έργα διαφορετικών διαστάσεων, όπου έχω χρησιμοποιήσει διάφορα υλικά. Τα apotropaic cloths είναι μεγάλες συνθέσεις από ύφασμα, εμποτισμένες με φυτικές βαφές, και βότανα που φέρουν επάνω τους τα «γραμμένα» προστατευτικά καλάμια. Η ιδέα έρχεται από τα «προγονικά υφάσματα», τα οποία μεταφέρουν ενέργεια και μνήμες από παλιότερες γενιές αναλαμβάνοντας έτσι έναν  προστατευτικό ρόλο για τα μέλη της οικογένειας. Το ίδιο περίπου ισχύει και για το έργο που έχει τίτλο «φυλαχτά». Ένα  παλαιό οικιακό σκεύος που αποκτά μέσα στο σπίτι την έννοια του βωμού των προγόνων, μία δοξασία που συνδέεται οπωσδήποτε με παλιές λατρείες και που έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα, όπως και τα προγονικά υφάσματα σε κάποιες απομονωμένες αφρικανικές και ασιατικές κοινωνίες. Τα «ειλητάρια» είναι τα φυλαχτά που τυλίγονται και με αυτό τον τρόπο μεταφέρονται όπου χρειαστεί. Τα υλικά που τα συνθέτουν έχουν προστατευτικές και αποτροπαϊκές ιδιότητες.

ΕΙΡΗΝΗ ΓΚΟΝΟΥ - apotropaic cloth

  • Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;  Έχοντας συμπληρώσει μία μεγάλη πορεία, τι θέλετε πλέον να καταγράψετε μέσα από το εικαστικό σας έργο; Με ποια ευχή να ξορκίσουμε τον φόβο;

Υπάρχει στο πρόγραμμα μια έκθεση τον Μάιο στην Αλσατία με θέμα την προφητεία του Ερυσίχθονα, για την οποία δουλέψαμε μαζί με τον Μίλτο Παντελιά. Ο μύθος του  Ερυσίχθονα μιλάει για την αλαζονική και βουλιμική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση, που οδηγεί στην τελική της καταστροφή. Αλλάζοντας λίγο τον μύθο στεκόμαστε και θέτουμε το ερώτημα: Και εάν ο Ερυσίχθονας μετανοούσε; Κι αν η μεταμέλειά του μπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή που απειλεί τον φυσικό μας χώρο; Αν μας ωθούσε να κοιτάξουμε με βλέμμα στοργικό τον κόσμο και το περιβάλλον; Το κείμενο και την επιμέλεια της έκθεσης έχει κάνει η ιστορικός τέχνης Claire Kueny.
Θεωρώ ότι σήμερα η Τέχνη περισσότερο παρά ποτέ χρειάζεται να δείξει το ανθρώπινο πρόσωπό της. Ο καλλιτέχνης έχοντας συνείδηση του επείγοντος στα προβλήματα που μας περιβάλλουν καλείται να βοηθήσει στην αποκατάσταση του κοινωνικού ιστού που έχει διαρραγεί.

 

 

Last modified: 06/03/2018