Γκρι, χρώμα μυστηριώδες και κρυφό

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τρεις διαφορετικές λέξεις για το «γκρι». Ούτε ουδέτερο, ούτε βαρετό (μονότονο), αυτό το χρώμα με τις πολλαπλές αποχρώσεις παραμένει μέχρι και σήμερα το χρώμα της αμφισημίας.
Τι είναι το γκρι; Μέσα από τις λέξεις, τις εκφράσεις, τα κείμενα που αναφέρονται στις αποχρώσεις του, σε συγκεκριμένες χρήσεις και συμβολισμούς του κατά τον 20^ο αιώνα, μέχρι την εποχή μας, το γκρι απλώνει την παλέτα του και τις αντιφάσεις του.
Παλαιότερα, το γκρι ήταν στενά συνδεδεμένο με το χρώμα των μαλλιών και του γήρατος, με τις αξίες της γνώσης και της σοφίας. Τώρα το γκρι είναι περισσότερο συνδεδεμένο με τον άσχημο καιρό και με αρνητικές έννοιες που του αποδίδονται: γκρίζα ομίχλη, βροχερός καιρός, κυκλώνας, συννεφιά…ο ουρανός του Παρισιού, το λυκόφως, Νοέμβριος, γκρι της μελαγχολίας! Όμως αυτό το διακριτικό, ταπεινό, λιτό  χρώμα, είναι επίσης το χρώμα των θρησκευμένων, του λαού και των εργατών. Αναδεικνύει τη σκοτεινή κομψότητα και την πολυτέλεια (γκρι των Βερσαλλιών, της Cerruti, Dior ή Montaigne). Είναι επίσης το χρώμα των υλικών (μπετόν, τσιμέντο, τοίχος, γκρι της πόλης και της βιομηχανίας.
Με πιο συμβολικό τρόπο, μεταξύ του καλού –του άσπρου- και του κακού – του μαύρου-, είναι το χρώμα των γκρίζων ψυχών, ούτε καλών ούτε κακών, «χρώμα της ανθρωπότητάς μας, το χρώμα του κτήνους και του αγγέλου μαζί»… Μεγάλη γκάμα αποχρώσεων και εννοιών. Χρώμα του χάλυβα, του σιδήρου, του μόλυβδου, αλλά και του ατμώδους, του κεκαλυμμένου με πέπλο, της λεπτότητας. Το γκρι είναι το κατεξοχήν διφορούμενο χρώμα και παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος του μυστηριώδες και κρυφό.

 Μεταξύ σκιάς και φωτός

Στους παλαιότερους καιρούς  οι όροι του «χρώματος» εξυπηρετούσαν περισσότερο την περιγραφή του μέρους της σκιάς και του φωτός,  παρά το χρωματικό τόνο αυτό καθαυτό.  Και δεν υπήρχε ιδιαίτερα η ανάγκη να τους επικολλήσουμε ένα προσδιοριστικό επίθετο ώστε να υπογραμμίζεται η απόχρωση. Έτσι στα ελληνικά και στα λατινικά υπήρχε  υποδιαίρεση του χρωματικού πεδίου του γκρι ώστε να τονιστεί η φωτεινή, η λαμπερή  ή η σκοτεινή όψη του: η ελληνική λέξη πολιός, λευκωπό γκρι, θαμπό, περιέγραφε τα μαλλιά που άρχιζαν να γκριζάρουν με το πέρασμα του χρόνου, τα γηρατειά και ομοίως το τρίχωμα του λύκου, το σίδηρο, τη θάλασσα.
Σε αντίθεση με το φαεινός, που σήμαινε ανοιχτό γκρι, λαμπερό, εκτυφλωτικό, και περιέγραφε τη φωτιά, το φεγγάρι, την αυγή, τα μάτια, τα υλικά, τη φωνή. Το φαιός, ήταν το σκούρο γκρι, σχετικό με τα ρούχα πένθους, το μαύρο ψωμί, μια βραχνή φωνή. Ομοίως στα λατινικά το canus σήμαινε λευκό λαμπερό, πολύ ανοιχτό γκρι,  ασημένιο, κυρίως για να περιγράψει τα μαλλιά, έναν ηλικιωμένο άνθρωπο ή διάφορα ζώα με γκρίζο τρίχωμα. Άλλα επίσης και τη θάλασσα, τα κύματα. Το ravus ήταν το σκούρο γκρι προς το κίτρινο, το caesius, το γκρίζο –μπλε των ματιών…
ισήχθη από τους Γερμανούς μισθοφόρους που το χρησιμοποιούσαν για να περιγράψουν πρώτα τα καλύμματα των αλόγων, μετά τα μαλλιά, το μούσι, τα γηρατειά και σιγά σιγά έγινε αυτή η συχνότερη έκφραση του γκρι. Αυτή η πολυπλοκότητα του γκρι μεταξύ ανοιχτού και σκούρου και η διασταύρωση του με άλλα χρωματικά πεδία, συναντιέται ακόμη στη γλώσσα μας.
Το διφορούμενο του γκρι προκύπτει από την ανάμειξη του άσπρου και του μαύρου (ατόφιο γκρι). Είναι επίσης ανάμειξη χρωμάτων, κυρίως των συμπληρωματικών χρωμάτων κόκκινου και πράσινου. Το γκρι κινείται από το ανοιχτό σχεδόν άσπρο προς το σκούρο, σχεδόν μαύρο, και παρουσιάζεται σε μια πληθώρα αποχρώσεων κυρίως του μπλε και του καφέ. «Διαχωριστική γραμμή μεταξύ του άσπρου και του μαύρου», είναι επίσης «όριο όλων των αποχρώσεων», «Στυξ των χρωμάτων» σύμφωνα με τον ποιητή Malcom de Chazal. Ο Γκαίτε έβλεπε στο γκρι την προέλευση όλων των χρωμάτων, αντικρούοντας έτσι την ιδέα του Νιούτον. Για τον Πολ Κλέε, το γκρίζο σημείο είναι ο κανόνας όλων, το κέντρο των έξι βασικών χρωμάτων (μωβ, κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, μπλε) των οποίων το άσπρο και το μαύρο είναι οι πόλοι… Χρώμα-χαμαιλέοντα με ασαφή όρια, το γκρι είναι η ένωση αντιθέτων, σημείο συνάντησης όλων των πιθανοτήτων.

Μία κεντρική θέση στην καρδιά των χρωμάτων

Ο διαμεσολαβητικός χαρακτήρας του γκρι, μεταξύ του άσπρου και του μαύρου, μετριασμό του μαύρου ή μείωση της καθαρότητας του άσπρου, και η κεντρική του θέση στην καρδιά των χρωμάτων, προκαλεί πολλαπλούς συνειρμούς και συμβολισμούς. Ασημί γκρι, κασσίτερος, σίδηρος, πέρλα, πέτρα, φυλακή… γκρι του καπνού, μόλυβδος, σκόνη, τοίχος… γκρι του ελέφαντα, ποντίκι, τρυγόνι… γκρι του μαργαριταριού, του Γουστάβου (Άιφελ)… γκρι του Ντελακρουά, του Ρενουάρ, του Βελάσκεθ… γκρι της διοίκησης… γκρίζα αγορά, φαιά ουσία, γκρίζα εξουσία, γκρίζα ζώνη…
Τι συγκρατώ κυρίως από το γκρι;  Το μυστήριό του, την αλχημεία του και την απαλότητά του. Όπως αναφέρει και ο Φιλίπ Κλοντέλ, συνάκτης του εισαγωγικού σημειώματος του λεξικού χρωμάτων* «η απαλότητα που παρέχει και επιτρέπει το θάμπωμα, την εξαφάνιση του κόσμου και της ζωής μας, όλων των αιχμηρών σχημάτων, είτε ψυχικών είτε σωματικών». Το γκρι που καθιερώνει «μία νέα, ήρεμη (απαλή) τάξη του κόσμου».

Επιμέλεια: Εύα Τζιμούρτα

* Le Gris, Anne-Mollard-Desfour, CNRS Éditions, novembre 2015
Πηγή: CNRS Le journal, από την Annie Mollard-Desfour    https://lejournal.cnrs.fr

Last modified: 10/10/2019