Η Γέννηση του Χριστού στην Παγκόσμια Ιστορία της Τέχνης

L. Costa,  P. Gauguin,  S. Botticelli,  H. Bosch,  Y. Kusama,  Giotto,  Δ. Θεοτοκόπουλος,  J. Saville,  S. Dalli,  P. Klee,  P. Bruegel 

Επιλέγουν οι καλλιτέχνες: Γιάννης Αδαμάκης, Χρήστος Αντωναρόπουλος, Γιάννης Βαλυράκης, Μαρία  Βασιλάκη, Ελωίζος Θεμιστοκλέους, Ειρήνη Κανά, Νίκος Κρανάκης, Σωτήρης Λιούκρας, Toni Milaqi, Έλενα Παπαδημητρίου, Μαρία Φιλιππακοπούλου, Πάβλος Χαμπίδης

Υπάρχουν ζωγραφικές που απεικονίζουν τη γέννηση σε μέρη φτωχικά και ταπεινά κι άλλες σε περιβάλλοντα λαμπερά. Όλες οι εκδοχές έχουν το συμβολισμό τους. Ο Χριστός είναι ένας από εμάς, αλλά και βασιλιάς των βασιλέων. Πιο δημοφιλείς και συναισθηματικά φορτισμένες είναι οι εικόνες που δείχνουν τη Μαρία και τον Ιωσήφ φτωχούς να φέρνουν ένα παιδί μέσα σε χαλάσματα, παραπήγματα, σε στάβλους και σπηλιές… Εδώ ο συμβολισμός αφορά στην αποτυχία του παλιού κατεστραμμένου κόσμου και ο Ιησούς έρχεται να οδηγήσει σε κάτι νέο. Οι Άγγελοι σηματοδοτούν την παρουσία του Θεού και τη Θεία προέλευση του νεογέννητου, αλλά το σωματάκι μέσα σε φτωχικά σπάργανα φανερώνει την ανθρώπινη πλευρά του.
Οι βοσκοί είναι οι άνθρωποι που τώρα έχουν λόγο να ελπίζουν και τα ζώα που βρίσκονται δίπλα στη φάτνη αντιπροσωπεύουν όλο το ζωικό βασίλειο – ένα μήνυμα για την αξία της κάθε ζωής.
Δώδεκα Έλληνες καλλιτέχνες αποδέχτηκαν την πρόσκλησή μας και επιλέγουν το έργο της Γέννησης που τους έχει συγκινήσει ή εντυπωσιάσει. Ο κάθε ζωγράφος έχει τη δική του άποψη και προσέγγιση στην τέχνη και αυτό κάνει πολύ ενδιαφέρον το αποτέλεσμα που προέκυψε. Ο αναγνώστης του Art22 έχει την ευκαιρία να δει με μια ξεχωριστή ματιά τη θεματογραφία των Χριστουγέννων στη ζωγραφική τέχνη. Ευχαριστούμε πολύ τους καλλιτέχνες Γιάννη Αδαμάκη, Χρήστο Αντωναρόπουλο, Γιάννη Βαλυράκη, Μαρία Βασιλάκη, Ελωίζο Θεμιστοκλέους, Ειρήνη Κανά, Νίκο Κρανάκη, Σωτήρη Λιούκρα, Toni Milaqi,  Έλενα Παπαδημητρίου, Μαρία Φιλιππακοπούλου, Πάβλο Χαμπίδη και μαζί τους σας ευχόμαστε καλές και ευτυχισμένες γιορτές και η νέα χρονιά να αποδειχτεί καλύτερη για τις τέχνες στην πατρίδα μας.  

 Γιάννης Αδαμάκης

Paul Gauguin – Η Γέννηση του Χριστού  
Η Παναγία είναι η μητέρα μας.
Κάθε γυναίκα που γεννά είναι μητέρα του Χριστού.
Κάθε μητέρα φέρνει στον κόσμο τον καρπό της αλήθειας.
Μιας αλήθειας  στην οποία δύσκολα μπορεί κανείς να διακρίνει  το ανθρώπινο από το θείο.
Ας αφεθούμε λοιπόν στη λάμψη του μυστηρίου της.

*Te Tamari No Atua, Tahiti 1896, 96X128 εκ

Χρήστος Αντωναρόπουλος

Lorenzo Costa (1460 – 1535 )
Η απόλυτη γεωμετρικότητα της σύνθεσης σε συνδυασμό με την καθαρότητα της φόρμας εκπέμπουν μια ήρεμη γοητεία, απόλυτα ταυτισμένη με την ιερότητα της στιγμής

Γιάννης Βαλυράκης

Yayoi Kusama – «Infinity Mirrored Room» (2013).
Όπως λέει και η ίδια η καλλιτέχνιδα: «Αν και φοβάμαι τη μοναξιά, θα ήθελα να κρατήσω το ηθικό μου τόσο ψηλά, ώστε να μην την φοβάμαι». Σε μια εποχή που τα Χριστούγεννα είναι συνυφασμένα με χαρούμενες οικογενειακές φωτογραφίες, ασορτί πιτζάμες με τον Ρούντολφ και σέλφι κάτω από πολύχρωμα λαμπιόνια, η ζωή δε σταματά να παλεύει με τους δαίμονές της.

*Yayoi Kusama, Infinity Mirrored Room – The Souls of Millions of Light Years Away, 2013. Wood, metal, glass mirrors, plastic, acrylic panel, rubber, LED lighting system, acrylic balls, and water, 287.7 × 415.3 × 415.3 cm. Courtesy of David Zwirner, N.Y. © Yayoi Kusama

Μαρία Βασιλάκη

Salvador Dali  
Ποιος θα φανταζόταν ότι ένα θέμα όπως τα Χριστούγεννα θα μπορούσε να κεντρίσει το ενδιαφέρον του σουρεαλιστή ζωγράφου. Από το 1958 μεχρι το 1976 ο Salvadοr Dali δημιουργεί 19 κάρτες που είναι στην ουσία έργα μικρών διαστάσεων κατά παραγγελία της Ηoegst Iberica για τους πελάτες της.
Δεν είναι δύσκολο να διηγηθείς μια ιστορία, το δύσκολο είναι να ανατρέψεις τον τρόπο με τον οποίο έχει ειπωθεί η συγκεκριμένη ιστορία και να πείσεις τους άλλους να πιστέψουν την εκδοχή σου.
Στα συγκεκριμένα έργα ο Dali είναι πολύ προσεκτικός και αποφεύγει να απεικονίσει θρησκευτικά θέματα όπως η Γέννηση και χρησιμοποιεί συμβολικά και αλληγορικά το χριστουγεννιάτικο δένδρο που κυριαρχεί σε αυτές τις 19 εικόνες μέσα σε ερημικά τοπία και άλλα στοιχεία που παραπέμπουν σε δικές του προσωπικές μνήμες.
Το πρώτο του έργο αυτής της σειράς έγινε πολύ νωρίτερα το 1946 ως εξώφυλλο της αμερικάνικης Vogue

Ειρήνη Κανά

Sandro Botticelli ( 1445- 1510), Η μυστική Γέννηση
Από τα σημαντικότερα έργα του Μποτιτσέλι, ενδεικτικό της θρησκευτικής έξαρσης της εποχής, αποτελεί μία εκδοχή του θέματος της προσκύνησης των ποιμένων. Είναι ο μοναδικός πίνακας που φέρει την υπογραφή του Μποτιτσέλι καθώς και την ημερομηνία ολοκλήρωσής του, χάρη στην αρχαία ελληνική επιγραφή που φιλοτέχνησε ο ίδιος. «Ζωγράφισα το έργο αυτό, κατά την εκπλήρωση της προφητείας του 11ου κεφαλαίου [της Αποκάλυψης] του Ιωάννη, όταν ο διάβολος αφήνεται ελεύθερος για τρεισήμισι χρόνια. Μετά θα αλυσοδεθεί και θα τον δούμε να συντρίβεται».

*Η μυστική Γέννηση, έργο του 1500, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο 

Νίκος Κρανάκης

Δομίνικος Θεοτοκόπουλος – «Η προσκύνηση των ποιμένων» 
Το τελευταίο έργο του Κρητός καλλιτέχνη. Θρησκευτικό έργο εμπνευσμένο από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο παρουσιάζει τους ποιμένες να κοιτούν με ευλάβεια αλλά και έκπληξη τη λάμψη που περιβάλει την Παναγία και το Θείο βρέφος.
Η επιμήκυνση και παραμόρφωση των σωμάτων προσδίδουν μια επιπλέον συναισθηματική φόρτιση στους θεατές που παρακολουθούν την Θεία αποκάλυψη, ερχόμενοι να προσκυνήσουν τον μικρό Ιησού. Εντύπωση προκαλεί το αυτόφωτο Θείο βρέφος και η λάμψη του που αντανακλάται πάνω στα πρόσωπα των προσκυνητών.

*Το έργο βρίσκεται στο Museo Del Prado της Μαδρίτης και δημιουργήθηκε για την Αγία Τράπεζα της Εκκλησίας του Santo Dominco el Antiguo το 1614.

Toni Milaqi

 Ιερώνυμος Μπος – «Η προσκύνηση των Μάγων» 1491-98 
Ο Μπος στήνει μαεστρικά τη σύνθεση του έργου. Σε ένα μισογκρεμισμένο τσαντίρι, σε ένα άκρως ταπεινό περιβάλλον, προβάλει η γεμάτη δύναμη φιγούρα της Παναγίας που κρατά στα χέρια της το νεογέννητο Χριστό. Μπροστά της οι τρεις Μάγοι με τα δώρα. Μάρτυρες της σκηνής χωρικοί στα πρόσωπα των οποίων  διακρίνει κανείς συναισθήματα όπως η περιέργεια ή ο θαυμασμός. Στο φόντο σαν να θέλει να ταρακουνήσει τη σιωπηλή αυτή μεγαλειώδη στιγμή, ξεχύνονται από τις δύο άκρες του ορίζοντα δυο αντίπαλες ομάδες έφιππων ανδρών σε μια μάχη.
Τα κίτρινα και οι ώχρες της γης συναντάνε στο πάνω μέρος του έργου το γαλάζιο του ουρανού, ενώ στο κάτω μέρος «σπάνε» τόσο αρμονικά από τα χυμώδη κόκκινα στοιχειά των ρούχων.
Ένα συγκλονιστικό γεγονός εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών του έργου, ο ερχομός του Θεανθρώπου που προορίζετε να αλλάξει συθέμελα τον αιματοβαμμένο αυτόν κόσμο και εμείς, ως θεατές, δεν κάνουμε τίποτα άλλο παρά να συμμετέχουμε σε αυτή την τόσο μυσταγωγική καμπή της ιστορίας. Είναι η στιγμή που ο πίνακας ζωγραφικής σε έχει απορροφήσει ολόκληρο μέσα του, που χάνεται η ισορροπία μεταξύ της υποκειμενικότητας του θεατή και της υλικής υπόστασης του έργου τέχνης, είναι η ώρα που έχεις μετατραπεί σε έναν αχόρταγο ταξιδιώτη, που οι θεοί γίνονται «γήινοι» και μόνο τότε συνειδητοποιείς τον απόλυτο καλλιτεχνικό θρίαμβο του ανεπανάληπτου, του μοναδικού, του καινοτόμου καλλιτέχνη που ακούει στο όνομα Ιερώνυμος Μπος.

Ελωίζος Θεμιστοκλέους

Σαλβαντόρ Νταλί 
Η προσμονή της αλλαγής, ένας θάνατος και μία γένα. Άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα του χρόνου με την ελπίδα να είναι πιο φωτεινός. Αναγέννηση· το παιδί μέσα μου φωνάζει, θέλει να βγεί πάλι έξω να παίξει. Η ανάγκη του ανθρώπου για ζωή και ο φόβος του χρόνου που περνάει. Τελικά ο χρόνος υπάρχει;

Σωτήρης Λιούκρας  

Πίτερ Μπρέγκελ –«Κυνηγοί στο χιόνι», 1565 
Λεπτομέρεια από το χειμωνιάτικο τοπίο όπως θα επιθυμούσε κανείς να είναι τα Χριστούγεννα. Βιέννη Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης.

Έλενα Παπαδημητρίου

Jenny Saville – Mothers (2011)  
Μητέρες. Η σύνθεση αυτού του έργου μου φέρνει στο νου εικόνες της Παναγίας με το θείο βρέφος. Μόνο που αυτό το βρέφος είναι ένα κανονικό αεικίνητο και απαιτητικό αγοράκι. Ένα αγοράκι που αρνείται να καθίσει ήσυχο για να ποζάρει. Σαν να αρνείται τη θεϊκή του, επιβλητική υπόσταση. «Είμαι ένα κανονικό παιδί και δεν θέλω καθόλου να στηθώ ακίνητο για να γίνω θεός», μοιάζει να λέει… Γεννήθηκα άνθρωπος!

Μαρία Φιλιππακοπούλου

Ο Paul Klee ζωγράφισε αυτό το έργο το 1920 και του έδωσε τον παιχνιδιάρικα τίτλο Redgreen and Violet-Yellow Rhythms (Κοκκινοπράσινοι και βιολετί-κίτρινοι ρυθμοί). Αυτό το μικρό σε μέγεθος έργο ανήκει στη σειρά που έκανε με φανταστικούς κήπους και τοπία, πάντα χρησιμοποιώντας την αφαίρεση. Είναι σαν μια μαγική εικόνα των Χριστουγέννων με τα έλατα τοποθετημένα ανάμεσα σε πολύχρωμα γεωμετρικά σχήματα που θυμίζουν τα φώτα και τη χαρά των Χριστουγέννων.

Παύλος Χαμπίδης

Giotto – Η Γέννηση, τοιχογραφία 
Βλέπουμε μία στοιχειώδη, ξύλινη προφανώς, κατασκευή, ένα στέγαστρο με αέτωμα. Μια γυναίκα σαν μαμή προτείνει το θείο Βρέφος στην Παναγία, η οποία δίνει την εντύπωση, ξαπλωμένη όπως ήτανε στο στρώμα της, να έχει ανασηκωθεί γυρίζοντας προς τα δεξιά της για να το παραλάβει.
Το βόδι και ο όνος αριστερά, ο αποκαμωμένος Ιωσήφ, μια συσπείρωση αιγοπροβάτων, οι  δύο βοσκοί(;) που – τουλάχιστον ο ένας – δείχνει να ατενίζουν το σμήνος των αγγέλων. Στο φόντο οι στεγνοί και φαλακροί βράχοι. Η όλη σύνθεση είναι πολύ κοντά στην Βυζαντινή παράδοση αλλά ήδη απομακρύνεται καλπάζοντας. Οι άνθρωποι έχουν πρόσωπο, τα ρούχα είναι ριγμένα πάνω σε σώματα, αίσθηση όγκου, μορφές στραμμένες προς τα μέσα με την πλάτη στο θεατή δημιουργούν βάθος. Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον η κίνηση με φορά από τα αριστερά προς τα δεξιά, η οποία δημιουργείται μέσω των αγγέλων και με τον τρόπο που γίνονται τα κινούμενα σχέδια, και ακόμα περισσότερο η έκκεντρη εστίαση της όλης σύνθεσης στο αριστερό άκρο και στο ήμισυ του ύψους της τοιχογραφίας.
Αυθαίρετα ίσως, αλλά δεν μπορώ να ξεφύγω από την σκέψη ότι αν διαγράψει κανείς πάνω στο έργο ένα σταυρό, τότε  το «κέντρο» της όλης σύνθεσης βρίσκεται στο σημείου που ο σταυροκοπούμενος λέει «..και του Αγίου Πνεύματος…». Δεν μπορώ επίσης να αγνοήσω αυτό τον κύκλο, το στεφάνι, το φωτοστέφανο, το οποίο δημιουργείται από το σύνολο των προσώπων και των ζώων. Και στο έργο αυτό βρίσκω ξανά τη γοητευτική παραμυθία του Ιταλού ζωγράφου.

Last modified: 24/10/2019