Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978. Μεγάλωσε στην Λιέγη Βελγίου και σπούδασε Καλές Τέχνες στο University of Wales Institute και στο Cardiff School of Art& Design στη Μεγάλη Βρετανία. Ξεκίνησε με σπουδές ελεύθερου σχεδίου και χρώματος καθώς και της ανθρώπινης ανατομίας στη Σχολή Τέχνης της Βίλλης Κανελλοπούλου στην Αθήνα. Συμμετέχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις από το 2001 τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό ενώ το 2008 πραγματοποίησε την πρώτη της ατομική με τίτλο ‘’ Όνειρα Παιδικής Ηλικίας’’ στη γκαλερί Αστρολάβος. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Το art22.gr συνάντησε τη Μαρίβα Ζαχάρωφ και παρουσιάζει την καλλιτέχνιδα σε μια συζήτηση για τη δουλειά της, τη σχέση της τέχνης με την κοινωνία και την σημασία του κοινωνικού σχολίου μέσα από το έργο τέχνης. Αφορμή η συμμετοχή της καλλιτέχνιδος, στην διαδικτυακή αντιφασιστική- αντιρατσιστική έκθεση που οργάνωσε το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος.
Συμμετείχατε στην αντιφασιστική- αντιρατσιστική διαδικτυακή έκθεση που διοργάνωσε το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος που είχε ως στόχο να κληθούν οι καλλιτέχνες να πάρουν θέση στα φαινόμενα ρατσισμού και φασισμού που εκδηλώνονται όλο και πιο συχνά αλλά και πιο έντονα τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Θα θέλαμε να μας μιλήστε λίγο για αυτή την πρωτοβουλία.
Το επιμελητήριο διοργάνωσε την έκθεση μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα του να μην καλλιεργούνται διακρίσεις και προκαταλήψεις. Είναι σημαντικό νομίζω το γεγονός ότι είναι ευαισθητοποιημένο σε τέτοια ζητήματα. Πρόκειται για μια πολύ ωραία πρωτοβουλία και εύχομαι να εντείνονται οι προσπάθειες ώστε να προωθείται και να διαδίδεται στο κόσμο και να ευαισθητοποιεί και αυτούς περνώντας τα μηνύματα που θέλουν να δώσουν οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν.
Το κοινωνικό σχόλιο μέσα από την τέχνη επιβάλλεται να υπάρχει για εμένα. Ωστόσο δεν γίνεται κανείς να σχολιάσει τα σημάδια των καιρών αν πρώτα δεν τα αφουγκραστεί. Τα προσωπικά βιώματα σίγουρα βοηθάνε στο να είναι πιο ειλικρινής η τέχνη, εντούτοις χρειάζεται και έρευνα. Πρέπει να ξέρουμε τι θέλουμε να πούμε, πώς να το πούμε και να βρούμε τον συμβολισμό των υλικών. Σε άλλο κομμάτι της δουλειάς μου έχω ασχοληθεί και με το θέμα των κακοποιημένων γυναικών. Υπάρχουν αναφορές στο έργο μου. Ασφαλώς έχω στηριχτεί σε έρευνες και διάφορες πηγές για να περάσω στην τριβή με το συγκεκριμένο θέμα.
Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη σε μια τόσο δύσκολη περίοδο όπου ο φασισμός και ρατσισμός σημειώνουν ανοδική πορεία;
Ο καλλιτέχνης έχει ευθύνη ηθική και κοινωνική. Πρέπει για εμένα να συμβάλλει στη διαμόρφωση των συνειδήσεων. Νομίζω ότι σήμερα ο εχθρός είναι απρόσωπος και αυτό με ανησυχεί ιδιαίτερα. Αυτή η περίοδος στερείται από υλικό και ηθικό στήριγμα. Παρατηρώ επίσης ότι καλλιεργείται η έννοια της σιωπής∙ να δουλεύουμε σιωπηλά, συγκεντρωμένοι στον εαυτό μας, να αντιμετωπίζουμε με αν όχι επιδερμικά με στατική θα έλεγα διάθεση την πραγματικότητα και ότι συμβαίνει γύρω μας. Ο άνθρωπος της σύγχρονης εποχής μοιάζει να χάνει την ουσία. Καλλιεργείται η αποβλάκωση, η αποξένωση και η παραπληροφόρηση. Κάτι το οποίο πολλές φορές λειτουργεί ευνοϊκά και μέσα από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι επιτακτική η παρουσία των τεχνών και των γραμμάτων στα σχολεία.
Έχετε υπάρξει και η ίδια εκπαιδευτικός. Ποιος πιστεύετε λοιπόν ότι είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση προσωπικοτήτων και στην καταπολέμηση φαινομένων ρατσισμού και φασισμού που εμφανίζονται στο σχολικό περιβάλλον;
Ο εκπαιδευτικός οφείλει να κατευνάζει τα πνεύματα. Στο σχολείο πρέπει να υπάρχει σωστή και τακτική ενημέρωση τόσο των γονιών όσο και των ίδιων των παιδιών. Είναι σημαντικό να καλλιεργείται ένα πνεύμα ανοχής και ευγενούς άμιλλας και όχι επιθετικότητας και ανταγωνισμού που βασίζεται στην ιδέα της ανωτερότητας και της κατωτερότητας. Άλλωστε στην τέχνη δεν υπάρχει ανώτερο και κατώτερο. Αλλά και η ίδια η ζωή έχει πολλά γυρίσματα για να αντιμετωπίζεται με έπαρση και θράσος. Εγώ προσωπικά σήμερα παρατηρώ ότι υπάρχει ανταγωνισμός στα δύο φύλα. Δημιουργούνται στρεβλές αντιλήψεις γύρω από θέματα που έχουν να κάνουν ακόμα και με το σώμα και τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Είναι επικίνδυνο γιατί πρόκειται για εφηβεία. Οι στερεότυπες αντιλήψεις περνούν πολλές φορές και από τους ίδιους γονείς.
Στο έργο σας βρίσκουμε ως κεντρική φιγούρα το παιδί. Αποτελεί θα λέγαμε το βασικό σας μοτίβο. Μιλήστε μας λίγο για αυτή σας την επιλογή, για το ρόλο που παίζει η παιδική φιγούρα στη δουλειά σας αλλά και για τις σειρές των έργων σας στις οποίες αναφέρεστε σε αυτό.
Η πρώτη σειρά είχε ως τίτλο «Childhood dreams»’ και πραγματευόταν τα όνειρα της παιδικής ηλικίας. Αποτελούταν από κολάζ μικρών διαστάσεων αλλά και από ζωγραφικά έργα μεγάλων διαστάσεων. Ήθελα να εξετάσω την έννοια του ονείρου, να σκεφτώ τι ανησυχίες μπορεί να έχει ένα παιδί της φιλόδοξης δυτικής κοινωνίας και τι ανησυχίες ένα παιδί των φτωχών κοινωνιών του Τρίτου Κόσμου, ένα παιδί που στη πλειονότητα των περιπτώσεων μεγαλώνει χωρίς νερό. Για εμένα όλα τα παιδιά οφείλουν να ονειρεύονται και να είναι αντικείμενο σεβασμού. Οφείλουμε όλοι να προσπαθούμε έτσι ώστε να μην χάνουν ούτε την αξιοπρέπεια ούτε τη χαρά τους. Προσπάθησα μέσα από αυτή την πρώτη φορά να μεταφέρω το ‘’ γλυκόπικρο στοιχείο’’ που χαρακτήριζε τη διάθεση των θεατών. Δεν επεδίωξα να αντιμετωπίσω το θέμα των παιδιών μόνο με χιούμορ, ήθελα μέσα από τα έργα μου να περάσω και μηνύματα, να δημιουργήσω προβληματισμούς.
Η δεύτερη σειρά δεν έχει εκτεθεί ακόμα στο σύνολό της. Η βασική χρωματική επιλογή στηρίζεται στο γκρι θέλοντας να δείξω πως η ζωή έχει πολλές αντίξοες καταστάσεις και τα παιδιά συχνά βρίσκονται να ακροβατούν σε μια … γκρίζα ζώνη. Καλούνται να βγουν από την παιδικότητα τους και να αντιμετωπίσουν διάφορες συνθήκες που υπερβαίνουν την ηλικία τους. Θα καταφέρνουν τελικά να βγουν αλώβητα ή χάνουν ένα κομμάτι του ψυχισμού τους; Σε αυτή τη σειρά θεματικά εστιάζω στη συνολική εικόνα του παιδιού’ το παιδί στις δυτικές κοινωνίες, το παιδί στις κοινωνίες του Ισλάμ, το παιδί ως επαίτης, το παιδί ως εργαζόμενος, το παιδί στο ίδρυμα κλπ.
Αυτή η δουλειά είναι για εμένα ένα βήμα παρά πέρα. Συνεχίζω να δουλεύω τόσο μέσα από μελέτη όσο και από τα προσωπικά μου βιώματα που εισπράττω από την καθημερινότητα, την εκπαίδευση, την διδασκαλία και τα ταξίδια. Το 2010 βρέθηκα στη Συρία. Όταν έφτασα ένιωσα ότι μπαίνω σε έναν άλλο κόσμο. Το ταξίδι αυτό μου έδωσε ένα σημαντικό μάθημα. Με εξέπληξε αφάνταστα η στωικότητα και η γλυκύτητα με την οποία αντιμετωπίζουν τη ζωή τα παιδιά αυτού του τόπου. Παρόλη τη φτώχια, τη κακή μεταχείριση που βιώνουν καθημερινά στο χώρο της δουλειάς – μιας επίπονης δουλειάς- τα παιδιά εκεί δεν χάνουν ποτέ το χαμόγελό τους. Μακάρι να μπορέσω να αγγίξω τη σοφία τους.
Έχετε διδάξει ζωγραφική και γλυπτική σε παιδιά ειδικών ικανοτήτων στην Αγγλία. Θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας την εμπειρία σας.
Τελείωσα τις σπουδές μου στην Αγγλία το 2005. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους έπρεπε να επιλέξω ανάμεσα σε κάποια ιδρύματα όπου θα έκανα την πρακτική άσκηση. Είχα την επιλογή να δουλέψω στις φυλακές γυναικών ή ανηλίκων προκειμένου να διδάξω τέχνη ή σε κάποιο σχολείο. Ένα από τα project εκεί θα ήταν να δουλέψουμε με τοιχογραφίες στα σχολικά κτήρια μαζί με τα παιδιά βοηθώντας τα να βγάλουν και να μεταφέρουν σε μεγάλη κλίμακα τα δικά τους σχέδια. Αυτό θα είχε ομολογώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σε ανάλογα project η κάθε τάξη βγάζει τη δική της ζωγραφιά. Πρόκειται λοιπόν για κάτι που κάνουν τα ίδια τα παιδιά για τον εαυτό τους και ο ζωγράφος λειτουργεί καθαρά ως αρωγός. Αποφάσισα εν τέλει να κάνω την πρακτική μου δουλεύοντας σε ένα ειδικό σχολείο. Είχα μαθητές με αυτισμό, με υπερκινητικό σύνδρομο ή με συνδυασμό κάποιας νοητικής στέρησης με μια μερική σωματική αναπηρία όπως για παράδειγμα μερική τύφλωση ή μερική κώφωση. Η διαπαιδαγώγηση γινόταν πάντα σε συνεργασία με ψυχολόγο και ειδικούς εκπαιδευτές. Ο εξοπλισμός που είχα στη διάθεσή μου από το σχολείο ήταν φοβερός. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση επίσης ότι τα ίδια τα παιδιά είχαν επίγνωση της αναπηρίας τους και πώς έκαναν μεγάλη προσπάθεια για την υπερβούν. Δεν το έβαζαν κάτω. Η κοινωνία που συνάντησα ήταν μια κοινωνία χωρίς ταμπού, υπήρχε έγκαιρη ενημέρωση των γονιών και το εκπαιδευτικό σύστημα έριχνε βάρος στο να καταλήξουν αυτά τα παιδιά στο Πανεπιστήμιο, να σπουδάσουν, να υπάρξει επαγγελματική αποκατάσταση και να γίνουν όσο περισσότερο είναι δυνατόν ενεργά μέλη στην κοινωνία. Η ένταξη των ατόμων με ιδιαίτερες ανάγκες στη κοινωνία ήταν ένας από τους βασικούς στόχους των ειδικών σχολείων. Είχα την ευκαιρία να συναντήσω στις τάξεις με τις οποίες δούλεψα και δυο παιδιά με ιδιαίτερη ευφυΐα. Μιλώντας με τον έναν από τους δύο και ρωτώντας τον γιατί είναι εδώ μου εξήγησε ότι τον είχαν αποβάλλει όλα τα σχολεία της περιοχής λόγω απροσάρμοστης συμπεριφοράς. Όταν έμπαινε στην τάξη, τον άφηνα να κάνει αυτός το μάθημα. Είμαι πραγματικά χαρούμενη για την εμπειρία που πήρα με το να δουλέψω με αυτά τα παιδιά. Έμαθα εγώ η ίδια πολλά μέσα από την ενασχόλησή μου μαζί τους. Υπήρχαν βέβαια δυσκολίες καθώς και αυστηροί κανόνες. Με απασχολούσε πολύ αρχικά το πώς προσεγγίζει κανείς αυτά τα παιδιά. Ξεκινήσαμε με ένα θεωρητικό κομμάτι στο οποίο μιλούσαμε για τον Πικάσο, και τα γλυπτά του και λίγες τεχνικές συμβουλές και στη συνέχεια περάσαμε στην υλοποίηση δύο projects που επιμελήθηκα η ίδια. Το πρώτο project ήταν ουσιαστικά ένα πέρασμα από τη θεωρία στη πράξη. Από μεμονωμένα σχέδια περάσαμε επίσης στα ομαδικά. Εν συνεχεία, μαζέψαμε φυσικά υλικά από το δάσος όπως ξύλα παραδείγματος χάρη και αρχίσαμε να κατασκευάζουμε διάφορα έργα μεγάλων διαστάσεων. Με ενδιέφερε πολύ να δω πώς χρησιμοποιούν τα χέρια τους, ακούσια ή εκούσια. Το δεύτερο project που δούλεψα με τα παιδιά εκείνα εστίαζε στο να κάνουμε τέχνη δουλεύοντας με ένα ιδιαίτερο υλικό όπως είναι η καραμέλα. Σκοπός του project ήταν να δω πώς διαβάζουν τα παιδιά αυτά το σχήμα μέσα από την κουκίδα. Επέλεξα την καραμέλα θέλοντας να περάσω ακόμη ένα μήνυμα σε αυτά. Η πλειοψηφία των παιδιών με τα οποία δούλευα αντιμετώπιζαν προβλήματα με το ζάχαρο. Συνεπώς δεν έπρεπε να τρώνε γλυκά. Επιλέγοντας λοιπόν την καραμέλα, ήθελα να τους δείξω ότι εμείς μπορεί να μην φάμε την καραμέλα αλλά θα κάνουμε τέχνη με αυτή, θα γίνει το υλικό μας για να δημιουργήσουμε. Είναι σημαντικό να αφήνεις τα παιδιά να ασκούν τη δημιουργικότητά τους, να δουλεύουν μέσα από αυτή τόσο την φαντασία τους αλλά και την αντιληπτική τους ικανότητα. Όπως επεσήμανα και παραπάνω το εκπαιδευτικό σύστημα δίνει μεγάλο βάρος στο να γίνουν οι μαθητές ενεργοί πολίτες. Έτσι φρόντισα οι εργασίες με τις οποίες θα εμπλακούν τα παιδιά να συμβάλουν στην ανάπτυξη της οξυδέρκειάς και της παρατήρησης καθώς και μέσα από την κατασκευή και τη δημιουργία να ξεκινήσουμε από το ατομικό και να περάσουμε σταδιακά στο ομαδικό.
Βιώνουμε σήμερα καταστάσεις βίας όπου το παιδί εμφανίζεται πολλές φορές όχι απλώς ως θύμα αλλά και ως θύτης. Πώς η τέχνη μπορεί να διαμορφώσει πρότυπα για τα παιδιά και να συμβάλει στην καλλιέργεια της παιδικής ψυχής; Ποια είναι εν τέλει η σχέση του παιδιού με την τέχνη;
Σήμερα ζούμε σε ένα ιδιαίτερα έκρυθμο κλίμα. Η επιθετικότητα υπάρχει στην καθημερινότητα όλων μας και όχι μόνο των παιδιών. Όσον αφορά τα παιδιά πιστεύω ότι βρίσκονται γενικότερα σε μια σύγχυση. Είναι τόσο ανησυχητικό όσο και θλιβερό ότι δεν μπορούν να περιγράψουν πια εικόνες πόσο μάλλον τα συναισθήματά τους. Ο κύριος λόγος είναι γιατί χειρίζονται εκατό λέξεις το πολύ στην καθημερινότητά τους. Συνάμα υπάρχει θεωρώ έλλειψη δημιουργικότητας και φαντασίας. Η βιασύνη και οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής θα ήθελα να τονίσω ωστόσο πώς δεν επιφέρουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα αλλά προχειρότητα σε όλα τα επίπεδα. Η σωστή κατάρτιση χρειάζεται υπομονή και επιμονή.
Παλιότερα δίδασκα ζωγραφική σε παιδιά ηλικίας τεσσάρων έως δώδεκα ετών στο εργαστήριο ζωγραφικής του δήμου της Νέας Φιλαδέλφειας. Η προσωπική μου αντίληψη σχετικά με το παιδί είναι πώς ανάλογα με την ηλικία υπάρχουν και διαφορετικοί ρυθμοί συγκέντρωσης. Συνήθιζα λοιπόν να χωρίζω τους μαθητές σε ομάδες σύμφωνα με την ηλικία τους. Έχω παρατηρήσει πως όταν το παιδί μπαίνει απότομα στη διαδικασία του ‘’ πρέπει’’ αναστέλλει την ελευθερία της έκφρασής του και τη φαντασία του. ‘’Κουμπώνεται’’ θα έλεγα χαρακτηριστικά. Η φιλοσοφία μου είναι να τα αντιμετωπίζω ισότιμα. Πρώτα πρέπει να αποδείξω εγώ εαυτόν αλλιώς δεν θα με ακολουθήσει το παιδί. Προσπαθώ να τα αντιμετωπίζω αμερόληπτα και να ενισχύω τις δραστηριότητες που έχουν ομαδικό χαρακτήρα. Θεωρώ ότι μέσα από αυτές ενισχύεται η αλληλεγγύη και καταρρίπτεται ο ανταγωνισμός. Θέλω επίσης να τους δίνω τη δυνατότητα της επιλογής στη δραστηριότητα. Προτείνω συνεπώς συνήθως δύο- τρεις δραστηριότητες και αφήνω τα ίδια τα παιδιά να επιλέξουν και να μάθουν από τις επιλογές τους. Προσωπικά αφιερώνω πολύ χρόνο στα παιδιά και επιδιώκω να συζητώ μαζί τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα σχόλιά οι παρατηρήσεις καθώς και η οξυδέρκειά τους πραγματικά με εντυπωσιάζουν. Πάνω από όλα μαθαίνω εγώ η ίδια από τα παιδιά. Για εμένα είναι λευκοί καμβάδες. Πολλές φορές η αγνότητα και η καθαρότητα που τα διακρίνει τους επιτρέπουν να βλέπουν όσα οι ενήλικες δεν μπορούν να δουν εξαιτίας του φόβου τους.
Τα εικαστικά όπως και οι τέχνες γενικότερα παραγκωνίζονται όλο και περισσότερο από το εκπαιδευτικό σύστημα. Είχε γίνει πριν ένα χρόνο λόγος μάλιστα ώστε να βγουν από το κομμάτι της σχολικής εκπαίδευσης. Πώς βλέπεται την εικαστική παιδεία σήμερα και ποιος θεωρείται ότι είναι ο ρόλος των τεχνών στη ζωή του ανθρώπου;
Θα ήθελα να ξεκινήσω τονίζοντας ότι η τέχνη διευρύνει τόσο τους ορίζοντες του νου όσο και την αντιληπτική ικανότητα. Είναι σημαντικό κανείς να έχει μια ολοκληρωμένη καλλιέργεια, μια σύνθετη παιδεία και να μην αποκλείει γνωστικά πεδία. Ακόμα και να ακολουθήσει κάποιος λοιπόν τις θετικές επιστήμες για να γίνει ολοκληρωμένος άνθρωπος χρειάζεται την επαφή με τη τέχνη και τα γράμματα. Πρέπει λοιπόν για εμένα να υπάρχουν τόσο οι τέχνες όσο και τα γράμματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Είναι όχι απλώς ανησυχητικό αλλά και επικίνδυνο το ότι επιδιώκουν το να τα αφαιρέσουν από το σχολικό πρόγραμμα. Ωστόσο να τονίσουμε ότι δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο.
Το θέμα για εμένα είναι το πώς μυείς το παιδί στη τέχνη. Αναρωτιέμαι πολλές φορές αν το ίδιο το σύστημα και οι καθηγητές ωθούν τελικά τα παιδιά να επιλέξουν την τέχνη και τα γράμματα ως μέσο έκφρασης. Πολλοί ενήλικες ισχυρίζονται ότι τα παιδιά δεν είναι δεκτικά. Εγώ διαφωνώ με αυτή την άποψη. Θεωρώ αντίθετα πως τόσο το παιδί όσο και ο ενήλικας γονέας πρέπει να υποβληθούν σε μια βιωματική αισθαντική διαδικασία έτσι ώστε η τέχνη να είναι ένας τρόπος σκέψης, ένα μέσο έκφρασης που να βγαίνει φυσικά και όχι να επιβάλλεται από τον εκπαιδευτικό ή τον γονέα στο παιδί.
Στο σύνολό τους τα σημερινά παιδιά είναι αρκετά καταρτισμένα. Πιστεύω πως οι γονείς είναι αυτοί που τους προβάλουν τους δικούς τους φόβους και ανασφάλειες και έτσι καταλήγουν να τα αναστέλλουν. Η διαρκής διάθεση των δασκάλων σήμερα να προβληματίσουν το παιδί καταλήγει στο τέλος να το μπερδέψει και να το αποπροσανατολίσει. Είμαι υπέρ του να δίνονται οι γνώσεις με απλό και όχι απλοϊκό τρόπο. Επιπλέον τα γεγονότα πρέπει να παρουσιάζονται με σαφήνεια και ορθή χρονολογική σειρά ώστε να αποφεύγονται οι εικασίες και να ενισχύεται ο βαθμός συγκέντρωσης. Επίσης, θεωρώ ότι είναι σημαντικός ο βιοπορισμός αλλά συγχρόνως πρέπει να υπάρχει και αγάπη για την εικαστική εκπαίδευση. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ακόμα και στο μάθημα των εικαστικών είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Πρέπει να αγαπήσει ο ίδιος το μάθημά του και να προσπαθήσει να κατανοήσει τα παιδιά , τη φύση των παιδιών, τη ζωηρότητά και τον ενθουσιασμό που τα χαρακτηρίζει. Ο τρόπος με τον οποίο δομείται το σύστημα το ίδιο δημιουργεί συχνά μια στρεβλή αντίληψη στα παιδιά και τα ωθεί στο να χάνουν το σεβασμό στον καθηγητή τους.
Last modified: 08/10/2019