Έστω κι έτσι ο κόσμος συζητά για τέχνη!

Ιστορίες βανδαλισμού έργων τέχνης και οι προθέσεις των βανδάλων

Η τέχνη έχει δύναμη. Ένα έργο μπορεί να κάνει κάποιον να δακρύσει, να θυμώσει, να τον κάνει να χαμογελάσει, να αναπολήσει, να ξεχειλίσει από πάθος, να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει αγάπη, να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του, να ερωτευτεί ξανά και ξανά και ξανά. Ένα έργο τέχνης είναι παράθυρο στον κόσμο αλλά και καθρέφτης μας. ‘Ένα έργο τέχνης μπορεί να μιλά αλλά και να προκαλεί. Ενίοτε ένα έργο κάνει κάποιον να νιώσει αδύναμος πνιγμένος από προκαταλήψεις. Κι όσο η συνείδηση παλεύει με τις προκαταλήψεις τόσο η έκρηξη γίνεται αναπόφευκτη. Το είδαμε με τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην Εθνική Πινακοθήκη.
Η τέχνη δεν φοβάται. Τέχνη και φανατισμός τίθενται αντιμέτωποι από την εποχή που ο Ηρόστρατος πυρπόλησε τον ναό της Αρτέμιδος, από την εποχή που θρησκευτικοί φανατισμοί κατέστρεφαν αρχαίους πολιτισμούς.

Χριστόφορος Κατσαδιώτης. Μερικές φορές χρειάζεται τόλμη για να παρουσιάσεις κάποια έργα σε μια συντηρητική κοινωνία. Ο χαράκτης το τόλμησε και άνοιξε μια χρήσιμη συζήτηση για την τέχνη. Τόλμη και από την πλευρά της Πινακοθήκης για μια έκθεση χωρίς φίλτρα

Στο μεσαίωνα δεν ήταν λίγοι οι καλλιτέχνες που πέρασαν από τους «ανακριτές» της ιεράς εξέτασης. Πολλά έργα έχουν καταλήξει καταστραμμένα αλλά η δύναμη τους αντέχει στα σπασμένα μάρμαρα και στα ερείπια.
– Στη γαλλική επανάσταση εμβληματικά έργα τέχνης   καταστράφηκαν ως σύμβολα της προεπαναστατικής Γαλλίας. Μάλιστα τότε ο αββάς Γκρεγκουάρ επινόησε τον όρο «Βανδαλισμός» (1794) για να περιγράψει τις καταστροφές.

Λίγες μέρες μετά την επανάσταση. Πατριωτικό παραλήρημα στη Γαλλία και βανδαλισμός όσων έργων συμβολίζουν το παλιό καθεστώς

Οι Μπολσεβίκοι οδηγούμενοι από τον αντικληρικαλισμό κατέστρεφαν εικόνες μετά την επανάσταση του 1917.
-Ο βανδαλισμός έργων τέχνης στη χιτλερική Γερμανία εξυπηρετούσε τη στρατηγική του καθεστώτος. Η μοντέρνα τέχνη θεωρήθηκε από τους ναζί «έκφυλη». Οι εικαστικές τέχνες ζούσαν την κόλαση τους.
-Εκτεταμένες καταστροφές πρόσφατα στις χώρες της Μέσης Ανατολής με  μνημεία πανάρχαιων πολιτισμών να γίνονται σκόνη από φανατικούς του Ισλάμ.

Τα τελευταία 120 χρόνια επιφύλαξαν πολλές δυσάρεστες στιγμές στην τέχνη με βανδαλισμούς από φανατικούς, παράφρονες, αλλά και καταστροφικές παρεμβάσεις με… άποψη.

Ρέμπραντ – Λόχος Πολιτοφυλακής της Περιφέρειας II Υπό τη Διοίκηση του Λοχαγού Frans Banninck Cocq.
Το 1911 ένας άνδρας έσκισε τον καμβά χρησιμοποιώντας φαλτσέτα υποδηματοποιού. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1975, ένας άνεργος καθηγητής «επιτέθηκε» στον πίνακα με μαχαίρι ψωμιού. Ο δράστης αυτοκτόνησε σε ίδρυμα νοητικής αποκατάστασης ένα χρόνο αργότερα.

Η ακτιβίστρια Μαρί Ρίτσαρντσον εισβάλει στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και  «τραυματίζει» το έργο του Βελάσκεθ «Rokeby Venus»

 Το 1914 η σουφραζέτα Μαρί Ρίτσαρντσον εισέβαλε στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και με αιχμηρό εργαλείο «τραυμάτισε» το έργο του Βελάσκεθ «Rokeby Venus» (1647-51). Η δικαιολογία της «Προσπάθησα να καταστρέψω την εικόνα της πιο όμορφης γυναίκας της παγκόσμιας μυθολογίας ως διαμαρτυρία ενάντια στην κυβέρνηση που κατέστρεψε την κυρία Έμελιν Πάνκχερστ (ακτιβίστρια για τα δικαιώματα της γυναίκας), η οποία είναι ο πιο όμορφος χαρακτήρας στη σύγχρονη ιστορία. Η δικαιοσύνη είναι ένα στοιχείο ομορφιάς όσο το χρώμα και το περίγραμμα στον καμβά». Πολλά χρόνια αργότερα ομολόγησε: «Δεν μου άρεσε ο τρόπος με τον οποίο οι άντρες που επισκέπτονταν τη γκαλερί την έβλεπαν όλη μέρα».

Το 1956 επισκέπτρια προσπάθησε να ρίξει οξύ στη Μόνα Λίζα χωρίς να προκληθούν ζημιές. Αργότερα ένας  Βολιβιανός ο Hugo Unjaga Villegas πέταξε στον πίνακα μια πέτρα χωρίς να προκληθεί μόνιμη ζημιά. «Είχα μια πέτρα στην τσέπη μου και ξαφνικά μου ήρθε στο μυαλό η ιδέα να την πετάξω» δικαιολογήθηκε στους αστυνομικούς.

Το 1972 ήταν η σειρά του αριστουργήματος «Pieta» (1499) του Μιχαήλ Αγγέλου στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Δέχτηκε πολλά χτυπήματα με σφυρί από έναν άνδρα που ισχυριζόταν ότι είναι ο αναστημένος Χριστός.

«Δανάη» του Ρέμπραντ από τα κορυφαία εκθέματα του Ερμιτάζ «τραυματίζεται»  με μαχαίρι και στη συνέχεια περιβρέχεται με δύσοσμο υγρό. Η αποκατάσταση κράτησε 12 χρόνια

«Δανάη» του Ρέμπραντ πιτσιλίζεται με ένα δύσοσμο υγρό.
Το 1985 ένας άνδρας – που αναφέρεται ως «παρεκκλίνων» –   παραμόρφωσε τον πίνακα Danaë (1636) του Ρέμπραντ, ένα από τα κοσμήματα του στέμματος της συλλογής του Κρατικού Μουσείυ Ερμιτάζ. Πρώτα έσκισε με μαχαίρι το έργο στο  τμήμα που απεικονίζει το στομάχι της Δανάης. Στη συνέχεια πέταξε ένα δύσοσμο υγρό που έμοιαζε με θειικό οξύ. Οι βλάβες αποκαταστάθηκαν μετά από εργασίες 12 ετών.

«Παναγία και το παιδί με την Αγία Άννα και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
Το 1987, το έργο υπέστη ζημιά όταν ο Ρόμπερτ Κέιμπριτζ το πυροβόλησε με κυνηγετικό όπλο από απόσταση 2,1 μέτρων. Είπε στην αστυνομία ότι ήθελε να δείξει την αποστροφή του για τις «πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες στη Βρετανία».

Η Κρήνη του Marcel Duchamp χτυπήθηκε δύο φορές με σφυρί από τον Pierre Pinoncelli στη Νιμ (1993) και στο Κέντρο Πομπιντού, Παρίσι (2006).
Δήλωσε ότι ήταν καλλιτέχνης και η πράξη του ήταν μέρος περφόρμανς. Μάλιστα υποστήριξε ότι  οι Ντανταϊστές καλλιτέχνες πιθανόν να το απολάμβαναν.

Νεκρό πρόβατο επιπλέει στη φορμαλδεΰδη. Η εγκατάσταση του Damien Hirst δέχτηκε επίθεση με μελάνι

Damien Hirst: Away from the Flock (εγκατάσταση ενός νεκρού προβάτου που επιπλέει στη φορμαλδεΰδη).
Το 1994 το έργο δέχτηκε επίθεση από τον καλλιτέχνη Mark Bridger  στη  Serpentine Gallery του Λονδίνου. Έριξε μελάνι στη δεξαμενή φορμόλης.
Σε μια ναρκισσιστική τοποθέτηση διαβάζουμε «Το να ζεις σημαίνει να κάνεις πράγματα, παρείχα μια ενδιαφέρουσα προσθήκη στη δουλειά του. Όσον αφορά την εννοιολογική τέχνη, το πρόβατο είχε ήδη κάνει τη δήλωσή του. Η τέχνη υπάρχει για τη δημιουργία συνειδητοποίησης και είπα ό,τι είχα σκοπό να πω».

Piet Mondrian  – Σύνθεση σε λευκό, μαύρο και κόκκινο, Παρίσι έργο του 1936.
Το 1996 ο Jubal Brown έκανε εμετό δύο φορές στο έργο του Μοντριάν με μπλε ζελατίνη και γλάσο την πρώτη φορά και    κόκκινο τη δεύτερο. Ισχυρίστηκε ότι όσα είδε στη ζωγραφική του Μοντριάν είναι «καταπιεστικά τετριμμένα και οδυνηρά κοινότοπα. Ήταν τόσο βαρετό που χρειαζόταν χρώμα».

Για την επίθεση στο έργο του Μονέ ο δράστης προφασίστηκε ίλιγγο

Κλοντ Μονέ «Λεκάνη Argenteuil με ένα μόνο ιστιοφόρο» (1874). Εθνική Πινακοθήκη Ιρλανδίας.
Τον Ιούνιο του 2012 ο Andrew Shannon, τρύπησε τον καμβά. Ισχυρίστηκε ότι σε ένα μικρό ίλιγγο έπεσε πάνω στο έργο. Όμως το έργο ήταν τοποθετημένο περίπου στο ύψος των ματιών του.

Μαρκ Ρόθκο, οι μπογιές στο έργο «Μαύρο στο βυσσινί»

Μαρκ Ρόθκο «Μαύρο στο βυσσινί» 1958. Tate Modern, Λονδίνο.
Τον Οκτωβριο του 2012 ο 26χρονος Wlodzimierz Umaniec (Vladimir Umanets) με μαύρο μελάνι έγραψε πάνω στο έργο το όνομά του και τις λέξεις «aound of allow» by the perp — on the painting». Δικαιολόγησε την ενέργεια του λέγοντας  «Δεν είμαι βάνδαλος. Η τέχνη μάς επιτρέπει να πάρουμε αυτό που έκανε κάποιος και να δώσουμε ένα νέο μήνυμα σε αυτό».

Πικάσο «Γυναίκα σε κόκκινη πολυθρόνα», ο βάνδαλος δήλωσε πράξη πολιτικής ανυπακοής

Πικάσο «Γυναίκα σε κόκκινη πολυθρόνα»
Βανδαλίστηκε με μπογιά το 2012 στη συλλογή Menil του Χιούστον από τον Uriel Landeros. Ζωγράφισε πάνω στο έργο  έναν ταύρο, έναν ματαντόρ που σκοτώνει τον ταύρο και έγραψε «conquista» (κατακτώ) με μαύρο σπρέι.  Κάποιος έκανε ένα βίντεο στο κινητό του και το ανέβασε στο YouTube. Ο Λαντερός παραδόθηκε οικειοθελώς περιγράφοντας αυτό που έκανε ως «πράξη πολιτικής ανυπακοής».

2013 – «Η Ελευθερία Οδηγεί τον Λαό» του Ευγένιου Ντελακρουά, έργο φόρος τιμής στη γαλλική επανάσταση, υπέστη βανδαλισμό από μία 28χρονη, η οποία έγραψε με σπρέι στον πίνακα «ΑΕ911». Σύμφωνα με εκτιμήσεις των υπεύθυνων το κείμενο συνδεόταν με την 11 Σεπτεμβρίου. Η γυναίκα ως «ασταθές» άτομο οδηγήθηκε σε ψυχιατρική φροντίδα.

Το 2021 στην Ατλάντα έγραψαν με μαύρη μπογιά στο έργο της  SOFAHOOD αφιερωμένο στον Rayshard Brooks που σκοτώθηκε από αστυνομικούς.
Με επιστολή της στο περιοδικό ArtsATL, η SOFAHOOD χαρακτήρισε τις πράξεις ρατσιστικές και εξαιρετικά ασεβείς. «Αν έχετε κάποια γνώμη να μοιραστείτε, δημιουργήστε τη δική σας τέχνη για αυτό», έγραψε «Μην καταστρέφετε το έργο άλλου καλλιτέχνη».

Ο γιος του Ιβάν του Τρομερού νεκρός στην αγκαλιά του πατέρα του. Από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του Ίλια Ρέπιν

2018- Ίλια Ρέπιν, «Ο Ιβάν ο Τρομερός και ο γιος του»
Ένας από τους πιο διάσημους πίνακες της Ρωσίας. Απεικονίζει τον τσάρο να κρατά στην αγκαλιά του τον ετοιμοθάνατο γιο του με θλίψη και φρίκη. Η φρίκη επειδή ο Ιβάν σκότωσε τον γιο του σε κατάσταση παράνοιας. Το Μάιο του 2018 μεθυσμένος άνδρας προκάλεσε ζημιά στον πίνακα   με ένα μεταλλικό στύλο που συγκρατούσε τα σχοινιά προστασίας. Δεν είναι ξεκάθαρες οι προθέσεις του  καθώς  ο πίνακας για χρόνια είναι αιτία διαμάχης με πολλούς εθνικιστές που αμφισβητούν την επίσημη ερμηνεία για τον Τσάρο Ιβάν Δ’ Βασιλίεβιτς. Ο δράστης είπε στην αστυνομία: «Ήθελα να φύγω, αλλά μετά… ήπια 100 γραμμάρια βότκα και κυριεύτηκα από κάτι».

Οι ακτιβίστριες Φοίβη Πλάμερ και Άννα Χόλαντ την ημέρα που έσωσαν τον πλανήτη πετώντας ντοματόζουμο στο έργο του Βανκ Γκογκ

Το 2022 στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου οι ακτιβίστριες Φοίβη Πλάμερ και Άννα Χόλαντ πέταξαν ντοματόσουπα  στον πίνακα του Βαν Γκογκ «Ηλιοτρόπια» προξενώντας ζημιές 10.000 λιρών. «Τι αξίζει περισσότερο, η τέχνη ή η ζωή; Σας ενδιαφέρει περισσότερο η προστασία ενός πίνακα ή η προστασία του πλανήτη και των ανθρώπων μας;» δήλωσαν οι δύο.

Όπως διαπιστώνουμε τα κίνητρα για βανδαλισμό τέχνης ποικίλλουν από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη και από θεματογραφία σε θεματογραφία. Μερικοί άνθρωποι παρακινούνται από την παρόρμηση να εκφραστούν με καταστροφικά μέσα, άλλοι μπορεί να αισθάνονται ότι οι πράξεις τους θα σοκάρουν ή θα προκαλέσουν άλλους να ασχοληθούν με τη δουλειά τους πιο ουσιαστικά.
Στην εποχή των social media, είναι πιο εύκολο για όποιον έχει άποψη να ακούσει τη φωνή του. Γιατί όμως αυξάνουν τα κρούσματα βανδαλισμού στην τέχνη;
Κάποιοι το θεωρούν ως πράξη επαναστατική ή προσωπικής έκφρασης, άλλοι το βλέπουν καταστροφικό και εγκληματικό.   Πολλοί το χαρακτηρίζουν μια αυταρχική πράξη, ένας είδος λογοκρισίας. Κάποιοι προχωρούν ακόμη περισσότερο και μιλούν για αποκήρυξη του πολιτισμού και των επιτευγμάτων της ανθρωπότητας.

Ένα από τα χαρακτικά του Χριστόφορου Κατσαδιώτη που δέχτηκαν την επίθεση

Να λοιπόν που μια σούπα στα ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ διαγράφει την πορεία της ανθρωπότητας από το homo sapiens μέχρι σήμερα. Ψυχολόγοι, ψυχίατροι, κοινωνιολόγοι, εκπαιδευτικοί  χρεώνουν το φαινόμενο σε διαδικτυακές πλατφόρμες όπως το Instagram και το Snapchat που διευκολύνουν την κοινή χρήση εκατομμυρίων φωτογραφιών και βίντεο με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι χρήστες να θέλουν να παρουσιάσουν κάτι «ψαγμένο» ή «επιθετικό» για να αποσπάσουν την προσοχή. Και εδώ βέβαια παραφυλάει η  παγίδα που λέγεται «like», σχόλια και κοινοποιήσεις.
Ναι το πάθος, η ανάγκη για ένα like μπορεί να οδηγήσει σε βανδαλισμούς, καταστροφή ξένης περιουσίας, διασυρμό ανθρώπων. Σε μια κοινωνία αποξένωσης και απομόνωσης για μερικούς ανθρώπους μια πράξη βανδαλισμού μπορεί να τους βοηθήσει να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους.

΄Όταν ο Άγιος Χριστόφορος συναντά τον Χριστόφορο Κατσαδιώτη

Για τους ακτιβιστές που πιστεύουν ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τη δική τους δράση ακούγεται σαν μια ναρκισσιστική αυταπάτη. Δηλαδή με το να ρίχνουμε σούπες στα Ηλιοτρόπια του Βίνσεντ θα σωθούμε από την οικολογική κατάρρευση; Με το να καταστρέφουμε ως κατσαπλιάδες έργα τέχνης που δεν  συνάδουν με τη Θρησκοληψία μας σώζουμε τη θρησκεία;
Ο βανδαλισμός της τέχνης δεν αφορά μόνο στις ζημιές των έργων, έχει επίδραση στον καλλιτέχνη, στους θεατές, στην κοινωνία, στον πολιτισμό μας.
Κανένας δεν έχει δικαίωμα να δαιμονοποιεί αυτούς με τους οποίους διαφωνεί. Ο αντίκτυπος ενίοτε είναι καταστροφικός. Οι βάνδαλοι τείνουν να τρέφονται ο ένας από τη συμπεριφορά του άλλου. Ο βουλευτής που εισέβαλε στην έκθεση «Η σαγήνη του αλλόκοτου», ήδη νιώθει στο πετσί του το βανδαλισμό και τη δαιμονοποίηση από τα social media και όχι μόνο. Και οι πιο διακριτικοί απέναντί του σίγουρα είναι οι άνθρωποι της τέχνης.

Last modified: 16/03/2025