The Game: Πως η Μαριλένα Αλιγιζάκη δημιουργεί περιβάλλον ανταλλαγής και παραγωγής συμπεριφορών

Μαρία Ξυπολοπούλου

Φιλόλογος – Συντ. Θεμάτων Πολιτισμού

Η Μαριλένα Αλιγιζάκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984. Αρχικά σπούδασε Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο ΤΕΙ Αθηνών και αργότερα Εικαστικά, στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, με υποτροφία. Το 2014 εισήχθη στο Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών (ΜΕΤ) της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών όπου και αποφοίτησε με άριστα. Το 2011 δέχτηκε εξάμηνη υποτροφία στο τμήμα Art Plastic του Paris8 (Γαλλία), ενώ το 2015 δέχτηκε μεταπτυχιακή υποτροφία, για εξάμηνη φοίτηση στο MFA-Program, Public Art and New Artistic Strategies, του πανεπιστήμιου Bauhaus, στη Βαϊμάρη (Γερμανία). Έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Το έργο The Game, αποτελεί την πιο πρόσφατη δουλειά της νεαρής εικαστικού μέσα από το οποίο επιχειρεί τη διερεύνηση του φαινόμενου της άθλησης και της ψυχαγωγίας, δίνοντας έμφαση σε δύο ομαδικά παιχνίδια: το κρίκετ και το ποδόσφαιρο. Το έργο αποτελείται από μια ενιαία εγκατάσταση που εμπεριέχει προβολές σε τηλεοράσεις, υβριδικά παιχνίδια και εγχειρίδια, που έχουν ως στόχο να θίξουν θέματα φυλετικά και κοινωνικά, μέσα από τις γενικότερες έννοιες των αποικιοκρατικών σπορ. The Game, είναι ο τίτλος που επέλεξες να δώσεις σε ένα project που αποτελείται από μια ενιαία εγκατάσταση.

Θα ήθελες να μας εισάγεις στις βασικές ιδέες που επιχείρησες να διερευνήσεις μέσα από το συγκεκριμένο έργο;

Στο καλλιτεχνικό μου έργο The Game, επιχειρείται η διερεύνηση του φαινόμενου της άθλησης και της ψυχαγωγίας, μέσα από δύο ομαδικά παιχνίδια: το κρίκετ που θεωρείται το πιο «από-αποικιοποιημένο παιχνίδι» και το ποδόσφαιρο που αντιθέτως αντιμετωπίζεται ως η σύγχρονη απόρροια των αποικιοκρατικών πρακτικών. Το έργο αποτελείται από μια ενιαία εγκατάσταση, η οποία εννοείται ως ο τόπος συνεύρεσης ποικίλων ανθρώπων και ομάδων, πολλών και διαφορετικών ταυτοτήτων. Η εγκατάσταση αυτή, εμπεριέχει προβολές σε τηλεοράσεις, υβριδικά παιχνίδια και εγχειρίδια, που έχουν ως στόχο να θίξουν θέματα φυλετικά και κοινωνικά. Εδώ υπογραμμίζονται μόνο οι αξίες των ομαδικών παιχνιδιών και ιδίως οι συμμετοχικές πρακτικές τους, τις οποίες, ωστόσο, δεν εντάσσω στους καθιερωμένους κανονισμούς του εκάστοτε αθλήματος αλλά σε ένα επινοημένο πλαίσιο κανόνων και ορίων, που στόχο έχει τη παραγωγή ενός ρευστού τοπίου, που μπορεί να λειτουργήσει ως το πεδίο κυοφορίας και διαμόρφωσης νέων στάσεων και συμπεριφορών.

Πώς πρόεκυψε η ιδέα να ασχοληθείς με ένα θέμα που αφορά τον αθλητισμό και πώς κατέληξες στην επιλογή δύο συγκεκριμένων ομαδικών αθλημάτων όπως είναι το ποδόσφαιρο και το κρίκετ, που χαρακτηρίζονται από τη διαχρονικότητα του γυναικείου αποκλεισμού σε πολλές χώρες αλλά και με ανδρικό φυλετικό πρόσημο για αρκετά χρόνια μέχρι και σήμερα ακόμη και στο δυτικό κόσμο.

H από-αποικιοποίηση κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα καθώς και οι μεταναστευτικές κρίσεις των αρχών του 21ου έχουν καταστήσει τις δυτικές κοινωνίες ανομοιογενείς, σε βαθμό που σε ορισμένες περιπτώσεις να μοιάζουν περισσότερο με ένα «σύνολο» από διασπορές. Ο αθλητισμός όμως που βρίσκεται στις ρίζες των σύγχρονων κοινωνιών, αποτελεί βασικό συστατικό της οργάνωσης και της δομής τους. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, υπάρχουν έντονες μεταναστευτικές εισροές, δημιουργώντας ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον, όπου ο αθλητισμός παρατηρείται να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της νέας διασπορικής κοινωνίας. Επί παραδείγματι το κρίκετ στην Ελλάδα παίζεται αποκλειστικά από ανθρώπους με τόπο καταγωγής, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα, τα Μπαγκλαντές και την Ινδία ως φέρον κομμάτι της εθνικής τους ταυτότητας. Με αυτά κατά νου, σκέφτηκα να δημιουργήσω ένα περιβάλλον ανταλλαγής και παραγωγής συμπεριφορών, που παράγονται μέσα στο πλέγμα των σχέσεων οπαδού και αθλήματος. Έτσι, δημιουργήθηκε μια περιοχή «χαλάρωσης» (παρόμοιας εικόνας με αυτής της παρακολούθησης του Παγκόσμιου Κυπέλλου σε ένα δημόσιο και οικείο χώρο), ως συμμετοχική πρακτική ανάγνωσης του ίδιου του έργου, στην οποία οι επισκέπτες μπορούν να καθίσουν αναπαυτικά, να συζητήσουν, να πιούν, να γευματίσουν και παράλληλα να παίξουν κάποια ομαδικά επιτραπέζια παιχνίδια, παρακολουθώντας ταυτόχρονα συνεντεύξεις επαγγελματιών ή μη αθλητών, που προέρχονται από τα ομαδικά αθλήματα του κρίκετ και του ποδοσφαίρου.

Ποια είναι η προσωπική σου σχέση με τον αθλητισμό;

Ο αθλητισμός μου κέντριζε πάντα το ενδιαφέρον, καθώς είναι ένα πλούσιο πεδίο μελέτης κοινωνικών και πολιτικών συμπεριφορών. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τη μελέτη των ομαδικών αθλημάτων παρατηρείται το φαινόμενο, η ταυτότητα του φιλάθλου, η ομαδοποίηση του μέσα από τα κοινά χαρακτηριστικά της ομάδας του και η αντιπαλότητα των οπαδών που προκύπτει ως προς τα άλλα σωματεία, να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση μιας «παραδοσιακής εντοπιότητας» στη σύγχρονη κοινωνία. Η ένταξη του ατόμου σε ένα σύνολο, μέσα από την ιδιότητα της φίλαθλης ταυτότητας, παρατηρείται πιο συχνά στις μεγάλες πόλεις και η εξέλιξη των σωματείων έχει να κάνει πολλές φορές με την ίδια την ανάπτυξη του αστικού χώρου στον οποίο που εντάσσονται, καθώς και με τα πολιτικά φαινόμενα της εκάστοτε εποχής. Έτσι το ενδιαφέρον μου προς τα ομαδικά αθλήματα εμφανίζεται μέσα από το πρίσμα του εικαστικού με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορική και κοινωνική παρατήρηση του ομαδικού αθλήματος, σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αποτελεί ερέθισμα για την έρευνα και την ερμηνεία των ανθρωπίνων σχέσεων και των πολιτικών φαινομένων των σύγχρονων κοινωνιών της διασποράς.

Στην εγκατάσταση ο θεατής παρακολουθεί τέσσερα βίντεο στα οποία γνωρίζει πέντε διαφορετικές μαρτυρίες. Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον να εστιάσεις σε μαρτυρίες από τη Γερμανία και η συλλογή του υλικού;

Όπως προανέφερα στην Ελλάδα το κρίκετ παίζεται κυρίως από ανθρώπους που προέρχονται από τις χώρες της Ασίας. Το άθλημα κυρίως ασκείται από Πακιστανούς οι οποίοι προπονούνται στον ελεύθερο τους χρόνο σε δημόσιες χώρους, όπως η πλατεία της Πρωτομαγιάς στο Πεδίο του Άρεως. Το 2015, είχα την πρώτη μου επαφή με την ομάδα «Κυψέλη», η οποία αποτελείται από παίκτες πακιστανικής καταγωγής και προπονείται στη πλατεία της Πρωτομαγιάς. Αυτή η επαφή αποτέλεσε το πρώτο ερέθισμα για την ενασχόληση μου με τα ομαδικά αθλήματα. Οι παίκτες μου παρουσίασαν την αγάπη τους για το κρίκετ και πως αυτή η ενασχόληση τους σε ένα “ξένο” τόπο τους φέρνει μνήμες από τη πατρίδα τους. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον με το συγκριμένο άθλημα είναι ότι πρώτον αν και είναι απόρροια αποικιοκρατικών πρακτικών των Άγγλων, θεωρείται εθνικό άθλημα του Πακιστάν και δεύτερον ότι κατά την ενασχόληση μου με αυτό, βρήκα έναν ελληνικό νόμο που απαγορεύει τη διεξαγωγή του αθλήματος του κρίκετ σε δημόσιες πλατείες. Έτσι το πρώτο βίντεο παρουσιάζει τα προαναφερθέντα ζητήματα. Στην συνέχεια, στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μου στο ΜΕΤ της ΑΣΚΤ, βρέθηκα για ένα εξάμηνο στο πανεπιστήμιο του Bauhaus, Public art and New Artistic Strategies, στη Βαϊμάρη – Γερμανία, όπου και εκεί ήρθα σε επαφή με τη πακιστανική κοινότητα (αποτελείται αποκλειστικά από φοιτητές) καθώς και με μετανάστες αθλητές που προσπαθούν να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία μέσα από το επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Από τη διαμονή μου λοιπόν εκεί, προέκυψαν άλλες τρεις συνεντεύξεις, όπου στη πρώτη συνεντευξιαζόμενη είναι η Noor, μια κοπέλα από το Πακιστάν, που μιλάει για τους προσωπικούς της στόχους, στη ζωή στη Γερμανία και τη θέση της γυναίκας στο Πακιστάν και όλα αυτά μέσα από την ενασχόληση της με το κρίκετ. Τα άλλα δύο βίντεο είναι επίσης συνεντεύξεις από επαγγελματίες ποδοσφαιριστές που κατάγονται αντίστοιχα από τη Σερβία και τη Κορέα.
Οι συνεντεύξεις, κάθε μια από τις οποίες είναι σε διαφορετική γλώσσα (αγγλικά, ελληνικά, κορεάτικα και σέρβικα), ακούγονται από τις συσκευές τηλεόρασης, χωρίς τη χρήση ακουστικών, προκειμένου να ενταχθεί ο θεατής σε ένα πολυγλωσσικό περιβάλλον. Από τις συνεντεύξεις, οι οποίες είναι υποτιτλισμένες στα αγγλικά, ναι μεν προσδιορίζεται, μέσα από την εμπειρία του ομιλητή, το αντίστοιχό ομαδικό άθλημα (κρίκετ ή ποδόσφαιρο), ως φέρον στοιχείο της ταυτότητας του, αλλά ταυτόχρονα θίγονται κοινωνικά ή φυλετικά θέματα, όπως ο σχολιασμός της θέσης της γυναίκας στα αθλήματα και στο δημόσιο χώρο, στο Πακιστάν, ή η αναφορά στο ματς του 1992, μεταξύ Dinamo Zagreb και Red Star Belgrade, που θεωρείται η αφορμή έναρξης του πόλεμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Το τελευταίο βίντεο της εγκατάστασης είναι μια καταγραφή στης κατασκευής ποδοσφαιρικών μπαλών για τη FIFA, στο εργοστάσιο της Adidas, στη πόλη Sialkot του Πακιστάν. Η πακιστανική πόλη Sialkot, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τις απόλυτης οικειοποίησης του αθλήματος του κρίκετ στην Νότια Ασία, στην οποία όμως κατασκευάζονται ποδοσφαιρικές μπάλες, με την ετήσια εγχώρια παραγωγή να αγγίζει το 40% της παγκόσμιας παραγωγής (εξάγει περίπου 30 εκατομμύρια μπάλες το χρόνο). Όμως παρόλη τη τεράστια ποσότητα παραγωγής, στην πόλη Sialkot, οι κάτοικοι δεν ασχολούνται με το ποδόσφαιρο, τουναντίον παίζουν, το κρίκετ, ως αυτονόητη δραστηριότητα και ενώ οι ποδοσφαιρικές μπάλες προορίζονται για το Παγκόσμιο Κύπελλο που διοργανώνει η FIFA, η εθνική πακιστανική ποδοσφαιρική ομάδα βρίσκεται μόλις στην 159η παγκόσμια κατάταξη, ενώ η εθνική ομάδα κρίκετ διεκδικεί κάθε φορά επάξια το Παγκόσμιο Κύπελλο.

Πόσο σημαντικό είναι για έναν εικαστικό να ταξιδεύει και να συνδιαλέγεται με διαφορετικές κουλτούρες και τρόπους ζωής;

Στο ευρύτερο πεδίο της ανθρώπινης εξέλιξης, τα ταξίδια και κατ’ επέκταση η επαφή του ανθρώπου με άλλες πολιτισμικές συνήθειες έπαιξαν και παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Στην περίπτωση της τέχνης, κατά τη σύγχρονη εποχή υπάρχει μια άμεση επιρροή από τη συνδιαλλαγή των καλλιτεχνών με άλλους πολιτισμούς. Φυσικά έγκειται στα ενδιαφέροντα του κάθε καλλιτέχνη το πώς και αν θα επηρεαστεί στο έργο του, αλλά προσωπικά πάντα μιλώντας, ένας καλλιτέχνης που θέλει να είναι μέρος της κοινωνίας καλό είναι να έρχεται σε επαφή με πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα.

Στο βίντεο με τίτλο Noor παρακολουθούμε την μαρτυρία μιας γυναίκας και τη σχέση της με τον αθλητισμό. Θα μπορούσε πιστεύεις ο αθλητισμός να αποτελέσει πεδίο κοινωνικής χειραφέτησης ή βρισκόμαστε μακριά από τη συγκεκριμένη ιδέα;

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, το φεμινιστικό κίνημα έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο για στην ένταξη και ενσωμάτωση των γυναικών στον αθλητικό χώρο. Σίγουρα λοιπόν αποτέλεσε ένας σχεδόν αναίμακτος δούρειος ίππος της κοινωνικής χειραφέτησης των γυναικών και αυτό παρατηρείται και χρονικά μέσα από των αριθμό των γυναικείων συμμετοχών που κάθε χρόνο αυξάνονται, αλλά παράλληλα και από την ενδυμασία των αθλητριών που πλέον δεν έχει σαν στόχο να καλύψει το σώμα της αθλήτριας γυναίκας αλλά απλώς να βελτιώσει της αγωνιστικές της ικανότητες. Βέβαια υπάρχουν ακόμα αθλήτριες από χώρες που η θρησκεία τους δεν τους επιτρέπει την αναμενόμενη αθλητική ενδυμασία, αλλά αν αναλογιστούμε τη θέση της γυναίκας σε αυτές της κοινωνίες, σίγουρα ακόμα και η συμμετοχή της σε κάτι ομαδικό και δημόσιο όπως είναι τα σπορ, αποτελεί ένα τεράστιο βήμα για τη χειραφέτηση της, έτσι όπως τουλάχιστον νοείται στις Δυτικές χώρες.

Πιστεύεις ότι στην Ελλάδα θα μπορούσε ο αθλητισμός να καλλιεργήσει το σεβασμό της πολυπολιτισμικότητας και να δώσει ένα αντιπαράδειγμα στην αντιμουσουλμανική τρομο-υστερία που επικρατεί στην Ευρώπη;

Αδιαμφισβήτητα ο αθλητισμός μπορεί να κατευνάσει τουλάχιστον αυτό το αντι-μουσουλμανικό πνεύμα και να αναπτύξει το σεβασμό προς το διαφορετικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί ο παίκτης Αντετοκούνμπο, που εξαιτίας του αθλητισμού, ήταν πιο εύκολο και να πάρει την ελληνική ιθαγένεια και να γίνει πιο εύκολα αποδεκτός στην τοπική κοινωνία. Επίσης μην έχοντας καθόλου επαφή οι περισσότεροι Έλληνες με τη μουσουλμανική κοινότητα της Ελλάδας, είναι πολύ εύκολο να διαστρεβλωθεί η κοινή γνώμη από τα ΜΜΕ και να δημιουργηθεί μια αντιμουσουλμανική τρόμο-υστερία. Όμως μέσω του αθλητισμού και των ομαδικών αθλημάτων, όπως το κρίκετ που παίζεται κυρίως από μουσουλμανικής καταγωγής ανθρώπους στην Ελλάδα, σε δημόσιες πλατείες και χώρους, είναι αρκετά πιο εύκολο να συνδιαλέχτει ένας πολίτης με διαφορετικής καταγωγής ανθρώπους και να καταρρίψει από μόνος του όλη αυτή την αντι-μουσουλμανική ιδεοληψία.

Μέσα από την εγκατάσταση καλούσες τον κόσμο να συμμετέχει και να «μπει» στο έργο- χώρο που είχες δημιουργήσει. Ποιες ήταν οι αντιδράσεις και τα σχόλια του κοινού που ξεχώρισες και θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας; Υπήρχαν δυσκολίες να επιτευχθεί η διαδραστικότητα του κοινού με το έργο;

Το έργο The Game ολοκληρωνόταν μόνο με τη συμμετοχή του κόσμου στην εγκατάσταση. Ο σκοπός της εγκατάστασης δεν είναι μια επιφανειακής μορφής ψυχαγωγία, θέτοντας απλώς ένα τόπο χαλάρωσης ή ένα τρόπο διασκέδασης, αλλά ουσιαστικά είναι το προϊόν της ίδιας της διαδικασίας, αποτελώντας ένα πάντρεμα της μορφής και της άρθρωσης του έργου, σε συνδυασμό με την εφήμερη εικόνα που παράγεται μέσω της συλλογικής συμπεριφοράς των υποκειμένων. Έτσι η αξία της χρήσης και της συμμετοχής, σχετίζεται με την ίδια την αξία της έκθεσης, με αποτέλεσμα την παραγωγή κάθε φορά νέων συνθηκών. Οι παραβρισκόμενοι αντιμετώπισαν το χώρο ως ένα φυσικό χώρο χαλάρωσης εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στα υβριδικά επιτραπέζια παιχνίδια αλλά και στα video ως μέσω πληροφορίας και από εκεί προέκυπταν διάφορες κοινωνικές συζητήσεις ανθρώπων διαφορετικών ταυτοτήτων. Αν μπορούσα να ξεχωρίσω κάτι θα ήταν το ιδιαίτερο ενδιαφέρων που έδειξαν για την πακιστανική ομάδα KYPSELI που προπονείται στο Πεδίον του Άρεως, καθώς οι περισσότεροι δεν γνώριζαν την ύπαρξη αντίστοιχων ομάδων στον Ελλαδικό χώρο.

Ολοκλήρωσες πρόσφατα τον κύκλο των μεταπτυχιακών σου σπουδών. Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σου;

Με αφορμή το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μου για το ρόλο του αθλητισμού στην κοινωνία και πιο συγκεκριμένα πλέον στην προβολή του πολιτικού και κατ’ επέκταση εθνικού φαινομένου των ποδοσφαιρικών ομάδων με αντιφασιστικό χαρακτήρα καθώς και στις βίαιες πρακτικές των οπαδικών ταυτοτήτων όπως αυτές παρουσιάζονται στο όνομα ενός σωματείου και μιας πολιτικής ή εθνικής ιδεολογίας, έχω ήδη ξεκινήσει μια διδακτορική μελέτη. Για τη μελέτη αυτή θα χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία οποιασδήποτε μορφής αισθητικές εκφράσεις όπως τα χρώματα των στολών της εκάστοτε ομάδας, τα graffiti, τα συνθήματα κλπ. Παράλληλα, εικαστικά θα γίνουν κάποιες δράσεις που θα έχουν ως αφορμή στον αθλητισμό αλλά ο στόχος αυτών είναι κάθε φορά να γίνεται ένας κοινωνικός σχολιασμός.