René Magritte - Έργα Σκέψης

Εύα Τζιμούρτα

Ιστορικός Τέχνης – Διαπολιτισμική Επικοινωνία

décalcomanie

Στο Παρίσι παρουσιάζεται από τις 21 Σεπτεμβρίου έως τις 23 Ιανουαρίου 2017 στο κέντρο Pompidou η αναδρομική έκθεση του René Magritte (1898-1967) με τίτλο «Η εξαπάτηση των εικόνων». Μια έκθεση που αναδεικνύει το διάλογο του έργου του ζωγράφου με τη φιλοσοφία. Έργα τέχνης, έργα σκέψης.

Έχοντας σαν εναρκτήριο έναυσμα τον πίνακα του Ντε Κίρικο «τραγούδι αγάπης» (Chant d’amour) το 1923, ο Magritte θα ξεκινήσει ένα ταξίδι οπτικών αινιγμάτων, άριστα προμελετημένων. Ο ίδιος θα πει πως η συνάντηση με το συγκεκριμένο έργο ήταν καθοριστική, και είδε στο Ντε Κίρικο την αναζήτηση του τί θα ζωγραφιστεί και όχι το πώς.

Ντε Κίρικο «Τραγούδι Αγάπης» (Chant d’amour) - Η έμπνευση για το René Magritte

Ντε Κίρικο «Τραγούδι Αγάπης» (Chant d’amour) –
Έμπνευση για το René Magritte

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο συνοδευτικό σημείωμα της έκθεσης, οι πίνακες του είναι βγαλμένοι σαν από μαθηματικές πράξεις, σαν μεθοδικές λύσεις οπτικών εξισώσεων που ο ίδιος ο καλλιτέχνης έθεσε κατά τη σύλληψη των έργων. Με βασικά μέρη της «εξίσωσης»: το αντικείμενο, ό,τι συνδέεται μαζί του μέσω της σκιερής συνείδησης και τέλος το φως στο οποίο μπορεί το ίδιο αυτό το αντικείμενο να φτάσει. Ένα έργο στο οποίο δίνεται μεγάλη σημασία στη σχέση λέξης και εικόνας και αμφισβητείται η μεταξύ τους σύνδεση όπως εκφράστηκε κατά καιρούς από το φιλοσοφικό λόγο, όπως επίσης και η σχέση ποίησης και ζωγραφικής.
Συνδεόμενος αρχικά με το σουρεαλιστικό κίνημα του Βελγίου και έπειτα του Παρισιού, ο Magritte θα επιχειρήσει να ανατρέψει τα κοινά δεδομένα και να αντικρούσει την εικόνα με τη λέξη μέσα από θρυλικούς πίνακες όπως «η εξαπάτηση της εικόνας» με τη γνωστή φράση «αυτό δεν είναι πίπα» (ceci n’est pas une pipe).

Le double secret

Σε ακουστικό απόσπασμα του 1965, δύο χρόνια πριν από το θάνατό του, ακούμε τον ίδιο το Magritte να λέει ότι για τον ίδιο είναι απόλυτα σαφές ότι η εικόνα μιας πίπας φυσικά και δεν είναι πίπα. Και σχολιάζει ότι η αντίδραση του κοινού, στον καιρό του, ήταν έντονη, ενίοτε με κοροϊδία, με θυμό. Ίσως γιατί ο κόσμος έχει κάποιες συνήθειες τις οποίες θέλει να τηρεί… και ίσως να έχει δίκαιο, σημειώνει.
Μια ιστορία σύγκρουσης μεταξύ των λέξεων και των εικόνων που ξεκινάει ακόμη από την εποχή του Μωυσή ο οποίος σπάει τις πλάκες με τις δέκα εντολές μπροστά στο κίνδυνο της εικονολατρίας. Βέβαια η επίκληση που κάνει το έργο του Magritte στη σκέψη και στη λογική θα είναι και η αιτία παρέκκλισης από τη σουρεαλιστική γραμμή του Παρισιού. Θα θεωρήσει ότι το έργο δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα αυτοματισμού ούτε τύχης αλλά αποτέλεσμα στοχαστικής προσέγγισης.

The treacheary of images - Η προδοσία των εικόνων

la trahison des images – Η εξαπάτηση των εικόνων

Και ποια η σχέση της τέχνης με την πραγματικότητα; Θα μπορέσει ποτέ να την αντικαταστήσει; Και σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσει να απαντήσει ο Magritte μέσα από μια σειρά έργων των οποίων βλέπουμε ένα μέρος στην ενότητα «η επινόηση της ζωγραφικής» με πίνακες σαν τον «Η αρχή της αβεβαιότητας» (le principe de l’incertitude), το «προσπαθώντας το αδύνατο » ( tentative de l’impossible) και το « la décalcomanie». Δείχνοντας ότι «ένα έργο εξαπατά την πραγματικότητα από τη στιγμή της σύλληψής του» και όπως κοιτώντας μια σκιά, ποτέ δεν είμαστε βέβαιοι για το αντικείμενο που αντικατοπτρίζει.
Αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα. Φωτιά, σκιές, σπήλαια, δωμάτια ἠ σπίτια γίνονται τα στοιχεία «εικονογράφησης» της αλληγορίας με ποιητική ακρίβεια – αν και το χαρακτηρισμό της ποιητικότητας στο έργο του δεν την ενστερνίστηκε ποτέ ο ζωγράφος… Η πιο γνωστή ιστορία που αφορά άμεσα στις εικόνες και τον τρόπο σύλληψης τους και θα εμπνεύσει τον καλλιτέχνη για τη δημιουργία πλήθους έργων.

Le temps traversé – Διαπερνώντας το χρόνο

Les amants

René Magritte - «Η εξαπάτηση των εικόνων» ΕΚΘΕΣΗ 4

Le Sourire du Diable

Και η έκθεση ολοκληρώνεται με τις οπτικές εξαπατήσεις που με τόση δεξιοτεχνία δούλεψε ο Magritte. Χρησιμοποιώντας συχνά τα ίδια στοιχεία, όπως την κουρτίνα, παίζει με την οπτική μας ζητώντας προσοχή και διερεύνηση. Θέτοντας αδιάκοπα το ζήτημα της σχέση της τέχνης με την πραγματικότητα, όπως επίσης και τη σχέση μεταξύ τέχνης και ομορφιάς, εμπνεόμενος από τη θεωρία του Κικέρωνα σύμφωνα με την οποία το τέλειο στην τέχνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το συνδυασμό επιμέρους στοιχείων που υπάρχουν στη φύση.

le principe de l’incertitude Η αρχή της αβεβαιότητας

Μια έκθεση που αναφέρεται άμεσα στην οπτική δύναμη και στη σχέση της με την πραγματικότητα, με τη συνείδησή μας αλλά και με το υποσυνείδητο, όπως επίσης και με το άγνωστο και όμως υπαρκτό. Οι λέξεις δίνουν οπτικό σχήμα στη φαντασία μας, αλλά πόσο αληθοφανές ή αληθινό είναι; Εξ ου και η φιλοσοφική συμβολή στην καλλιτεχνική δημιουργία τού Magritte. Έργα που γεννούν ερωτήματα και συγχρόνως ψάχνουν απαντήσεις. Αυτοδύναμα και συγχρόνως διαδραστικά με το κοινό τους.
Έργα ακέραια και σίγουρα… και όμως γεμάτα υπόνοιες ψευδαίσθησης και οπτικής εξαπάτησης. Έργα πολυδιάστατα μεταξύ πραγματικότητας, συνείδησης, λογικής, φαντασίας και ακόμη πιο μακριά… Έργα του René Magritte.