Pierre Bonnard: Η γοητεία της ισορροπίας

Η έκθεση αφιέρωμα στο Γάλλο καλλιτέχνη Pierre Bonnard, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ορσέ του Παρισιού (1ο εξάμηνο 2015), αποδείχθηκε μια από τις σημαντικότερες και δημοφιλέστερες εκθέσεις που διοργανώθηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα, καθώς προσέλκυσε 510.000 επισκέπτες, κάνοντάς την έτσι τη δεύτερη πιο δημοφιλή έκθεση του μουσείου Orsay μετά την έκθεση Van Gogh – Artaud, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2014 προσελκύοντας 655.000 επισκέπτες (Van Gogh/ Artaud. Le suicidé de la société (11 Μαρτίου – 6 Ιουλίου 2014).

Ο Pierre Bonnard (1867-1947), ανήκε σε μια ακόμη περίπτωση καλλιτέχνη που δεν κατατάσσεται εύκολα σε κάποιο κίνημα. Ωστόσο, οι επιρροές των καλλιτεχνικών κινημάτων της εποχής του είναι εμφανείς στο έργο του. Τα ιμπρεσιονιστικά στοιχεία, ο συμβολισμός, η σουρεαλιστική τάση, οι φωβιστικές χρωματικές επιλογές του, μας οδηγούν στις αρχές του 20ου αιώνα, στα γαλλικά εδάφη και ειδικότερα στον ελκυστικά ηλιόλουστο Νότο ο οποίος θα τον μαγέψει με το φως, τα χρώματα και τα τοπία του.
Με τον τίτλο Pierre Bonnard: ζωγράφος της Αρκαδίας, η αναδρομική αυτή έκθεση που διήρκεσε από τις 17 Μαρτίου έως τις 19 Ιουλίου, κάλυπτε τις μεγάλες περιόδους της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, από τη συμμετοχή του στο κίνημα «Nabis» μέχρι τις μνημειακές του διακοσμητικές τοιχογραφίες.

Παραθέτουμε τη συνέντευξη της επιμελήτριας της έκθεσης Isabelle Cahn, όπως δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του υπουργείου πολιτισμού της Γαλλίας culture.fr, και η οποία μας διαφωτίζει σχετικά με την πορεία αυτού του σημαντικού καλλιτέχνη:

Ο Pierre Bonnard χαρακτηρίστηκε ως «Ιάπωνας Nabi». Μπορείτε να μας εξηγείσετε τι σημαίνει αυτό;
Isabelle Cahn: Το «πολύ ιαπωνείζων Nabi» είναι ένα ψευδώνυμο που του δώθηκε από τον Félix Fénéon την εποχή που ο Bonnard δούλευε με την ομάδα «Nabis» -μία αβάν γκάρντ ομάδα από νέους ζωγράφους οι οποίοι αναζητούσαν νέα μέσα έκφρασης. Τους προσέλκυαν ιδιαίτερα οι ιαπωνικές στάμπες (χαλκογραφίες). Το 1886 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, μια σημαντική έκθεση από ιαπωνικές χαλκογραφίες. Οι νέοι αυτοί ζωγράφοι ενθουσιάστηκαν από τα χρώματα, τις χρωματιστές επιφάνειες των αφισών, τις συνθέσεις των σκίτσων. Ο Bonnard θα δουλέψει σε αυτήν την κατεύθυνση μιμούμενος τους Ιάπωνες στη χαλκογραφία όσο και στη ζωγραφική. Οι πίνακές του έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τις στάμπες: χρωματιστές ζωγραφιές, γραμμές αραβουργήματα που θυμίζουν την Ιαπωνία. Το ψευδώνυμο που του δώθηκε φανέρωνε αυτήν την ιαπωνική του διάθεση.

Πώς εξελίχτηκε το ύφος του Bonnard;
Isabelle Cahn: Η Ιαπωνία του επέτρεψε να χειριστεί το χρώμα μ’ένα ριζικό τρόπο. Στην έκθεση στα πρώτα του έργα είδαμε εκθαμβωτικό κόκκινο, μπλε και πράσινο χρώμα. Το χρώμα θα παραμείνει για τον καλλιτέχνη ένα βασικό εκφραστικό στοιχείο. Και θα πει αργότερα πως ό,τι συνέβη πριν από αυτόν, κυρίως ο ιμπρεσιονισμός, δεν θα τον ενδιέφερε ακόμη κι αν δεν τον γνώριζε. Στην πραγματικότητα δεν ήθελε να τον γνωρίζει γιατί κατά βάθος ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για την πραγματικότητα. Η εξέλιξή του σχετίζεται με την καλλιέργεια μιας όλο και μεγαλύτερης ελευθερίας απέναντι στην πραγματικότητα και στην επίτευξη μιας πιο εκφραστικής γλώσσας του χρώματος. Δουλεύει πάνω σε θέματα, εκ πρώτης όψεως κοινά με την ομάδα των Nabis όπως πχ το εσωτερικό χώρων, ζευγάρια, ένταση μεταξύ οντοτήτων. Στη συνέχεια θα απελευθερωθεί τελείως μέσω των μεγάλων τοπίων και κυρίως των αστικών, μέσα στα οποία προσπαθεί να αποτυπώσει τη στιγμή, τον αυθορμητισμό και τη ζωή, όπως επίσης και τα πανοράματα είτε επρόκειτο για τη Νορμανδία είτε για τη Νότια Γαλλία.
Παρατηρούμε μια αληθινή απελευθέρωση του θέματος προς επέκταση της ζωγραφικής, του χρώματος. Είναι μια απαλή εξέλιξη. Δεν υπάρχουν ρίξεις στην περίπτωση του Bonnard. Υπάρχουν μεταβατικές περιόδοι, και άλλες που όπως λέει ο ίδιος «απομακρύνθηκα πολύ μέσα στο χρώμα, πρέπει να επιστρέψω στο σχέδιο». Παρατηρούμε στον Bonnard μια επιθυμία για ισορροπία.
Αυτό ήθελα να δείξω μέσω της έκθεσης. Ότι υπάρχουν συνεχώς κάποιες αρχές στο έργο του από την αρχή της καριέρας του. Είναι η αρχή της διακόσμησης και του αυθορμητισμού της ζωής, όπως παρουσιάζεται στην ενότητα «Φανερώνοντας το απρόβλεπτο». Αυτές οι αρχές παρατηρούνται μέχρι το τέλος της καριέρας του, όπως τις συναντήσαμε στην τελευταία αίθουσα της έκθεσης, όπου παρουσιάστηκαν τα πολύ μεγάλα ντεκόρ, με συνεχή στοιχεία που είτε διακόπτονται από το κάδρο είτε παρουσιάζουν στιγμιαίες, τρυφερές σκηνές. Υπάρχουν πάντα αυτές οι ιδιότητες στον Bonnard, από την αρχή μέχρι το τέλος της καριέρας του.

Ένα από τα προτιμότερα θέματά του είναι οι σκηνές εσωτερικού χώρου, σκηνές προσωπικές. Τι επιθυμούσε να εκφράσει μέσω αυτών των σκηνών;
Isabelle Cahn: Ο Bonnard πάντα καταπιανόταν με θέματα που αφορούσαν την προσωπική του ζωή. Ποτέ δεν έλαβε υπ’όψη του ένα γεγονός εκτός της ζωής του. Οι αισθητικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις του γινόντουσαν σ’ένα οικείο κόσμο. Κατά βάθος, οι προσωπικές στιγμές είναι ένα έναυσμα. Ο Bonnard δεν αρκείται να αντικατοπτρίζει αυτό που βλέπει αλλά αντιθέτως, προσπαθεί να εμβαθύνει ό,τι τον ενδιαφέρει στην τέχνη της ζωγραφικής, μέσω αυτής της προσέγγισης, αυτής της οικειότητας.

Ο Bonnard ασχολήθηκε επίσης και με τη φωτογραφία. Πώς αυτή επηρέασε τη ζωγραφική του;
Isabelle Cahn: Ασχολήθηκε λίγο με τη φωτογραφία τη δεκαετία του 1890 όπως και οι υπόλοιποι Nabis. Επικεντρώθηκε σε τρυφερές οικογενειακές στιγμές. Βρήκε στη φωτογραφία έναν τρόπο να σταματήσει το χρόνο, να σταματήσει μια κίνηση. Τα μοντέλα του είναι όλα αγαπημένα του πρόσωπα. Πρόκειται για μια οπτική γωνία που αναπτύσσει με τη φωτογραφία αλλά και με τη ζωγραφική του. Βλέπουμε καθαρά ότι περνάει από το ένα στο άλλο. Υπάρχει μια επιρροή ακόμη πιο εμφανής στις φωτογραφίες όπου βάζει να ποζάρει η σύντοφός του η Marthe, γυμνή σ’έναν κήπο ή σε εσωτερικό χώρο ώστε να χρησιμοποιήσει αυτές τις φωτογραφίες στη ζωγραφική του χωρίς να χρειάζεται να ποζάρει το μοντέλο. Και ο ίδιος θα ποζάρει γυμνός και θα τον φωτογραφίσει η Marthe. Σχετικά με τη δουλειά του, αφού ο Bonnard δεν δουλεύει ποτέ απευθείας μπροστά απ΄το μοντέλο, η φωτογραφία τον βοηθάει στη μνήμη κατά κάποιο τρόπο.

Ο Bonnard είχει σχέσεις με τους ιπρεσιονιστές, κυρίως με τον Monet;
Isabelle Cahn: Ακριβώς, ήταν φίλος με τον Monet τον οποίο θαύμαζε ιδιαιτέρως. Σε σημείο που αγόρασε το σπίτι στου στη Νορμανδία για να μείνει κοντά του, κοντά στο Giverny. Εκείνη την εποχή, τον επισκέπτεται και θα θαυμάσει τα Νούφαρα (Nymphéas). Η χρωματιστή δουλειά του Monet θα τον στιγματίσει και θα τον οδηγήσει σε μια μεγαλύτερη ελευθερία του χρώματος. Ο Bonnard δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το θέμα του ενώ ο Monet με τις σειρές των έργων του επαναλαμβάνει συχνά το ίδιο θέμα μέχρι που φτάνει κατά κάποιο τρόπο στην εξαφάνιση του θέματος.
Ο Bonnard είναι επίσης φίλος με τον Renoir που συναντάει στη Νότια Γαλλία. Θαυμάζει τα χρώματά του και θα λέγαμε έχουν μια παρόμοια πορεία με λίγο διαφορετικά μέσα. Αναζητούν και οι δύο να ομορφύνουν την πραγματικότητα. Κάποτε είπε ο Renoir στον Bonnard: «Έτσι δεν είναι Bonnard; Πρέπει να ωραιοποιούμε!». Είναι κοινή είναι η στάση τους ως ζωγράφοι απέναντι στην πραγματικότητα η οποία αποτελεί το έναυσμα στους πίνακες τους.

Ο Bonnard ανακαλύπτει τo Côte d’Azur στις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτή η ανακάλυψη κατά πόσο επηρέασε τον τρόπο ζωγραφικής του;
Isabelle Cahn: Ο ίδιος θα πει ότι είχε μία «αναλαμπή από μία και μία νύχτες», θαμπώθηκε από το φως, τα χρώματα που δεν είχε ξαναδεί. Πρόκειται σχεδόν για φυσική αίσθηση αυτό που ένιωσε. Και μία λάμψη του φυσικού τοπίου. Όλα του άρεσαν. Άλλωστε θα επιστρέφει συχνά στη Νότια Γαλλία. Θα αγοράσει το σπίτι όπου θα βρει καταφύγιο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Είναι σε πραγματική αρμονία με αυτή τη φύση της Νότιας Γαλλίας που θα πλημμυρίσει το έργο του, μέχρι και τα τοπία της Νορμανδίας στα οποία βλέπουμε σχεδόν το φως του Νότου, κάτι πολύ έντονο. Το φως του Νότου τον βοηθάει να πάει παραπέρα τα χρωματικά του τολμήματα. Στο Νότο υπήρχαν επίσης πολλοί καλλιτέχνες ενδιαφερόμενοι για το χρώμα, γύρω από τον Signac, πρώτα στο Saint-Tropez. O Bonnard ήταν πολύ φίλος με τον Henri Manguin. Ύστερα με τον Matisse. Το Côte d’Azur παίζει σημαντικό ρόλο στην επώαση του φωβισμού. Αλλά ο Bonnard έμεινε μακριά απ’όλα αυτά τα κινήματα. Συγκράτησε, από την πλευρά του, τα μαθήματα πάνω στο χρώμα. Κυρίως ένα χρώμα που απελευθερώνεται, που γίνεται αυτόνομο. Η νότια Γαλλία ήταν πολύ σημαντική γι’αυτόν.