Niki de Saint Phalle: Μ΄αρέσει να βλέπω τον πίνακα να ματώνει και να πεθαίνει…

«Είχα την τύχη να γνωρίσω την τέχνη, γιατί σε ψυχικό επίπεδο, είχα ό,τι χρειαζόταν
για να γίνω τρομοκράτης»∙ ομολογία της μεγάλης
καλλιτέχνιδας, την αναδρομική έκθεση της οποίας έχουν την ευκαιρία
να δουν χιλιάδες θαυμαστές της στο Παρίσι.

Μια γυναίκα να μας στοχεύει με καραμπίνα. Αυτή ήταν η  φωτογραφία που επιλέχτηκε για την αφίσα της έκθεσης της Niki de Saint Phalle, στο Grand Palais στο Παρίσι. Στους σταθμούς του μετρό, στα οπισθόφυλλα των περιοδικών, στις πολυάριθμες αναρτήσεις στο διαδίκτυο, η εικόνα της Niki de Saint Phalle μας στοχεύει προκαλώντας και προσκαλώντας μας σε αυτήν τη μεγάλη αναδρομική έκθεση που πραγματοποιήθηκε από το Σεπτέμβρη του 2014 ως το 2 Φεβρουάριο του 2015.
Αυτοδίδακτη, δημιουργώντας μεταξύ Παρισιού και Νέας Υόρκης χάρη στη διπλή καταγωγή της, η Niki de Saint Phalle (1930 – 2002) θα επηρεαστεί ιδιαίτερα από τους «υλιστές» καλλιτέχνες του καιρού της όπως ο Jean Faitrier, ο Jean Dubuffet αλλά και από τον Jackson Pollock. Την ανάγκη για τέχνη θα τη νιώσει από νωρίς, βρίσκοντας σ’ αυτή καταφύγιο και τρόπο να ξορκίσει τους προσωπικούς της δαίμονες. «Η ζωγραφική ηρεμούσε το χάος που τάραζε την ψυχή μου. Ήταν ένας τρόπος να δαμάσω τους δράκους που πάντα προέκυπταν μέσα από το έργο μου», θα πει η ίδια.
Θα θεωρηθεί από τους πρώτες καλλιτέχνες του 20ου αιώνα που απάντησαν στην πρόκληση «τέχνη για όλους», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και η επιμελήτρια της έκθεσης Camille Morineau, η οποία θα επισημάνει επίσης τη δυσκολία να την εντάξουμε σε κάποιο συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κίνημα.
Μια έκθεση λοιπόν με δύο ορόφους γεμάτους όνειρα και εφιάλτες. Έργα γεμάτα πείσμα, αποφασιστικότητα, μαχητικότητα, που εξημερώνουν το κακό, χωρίς να το σκοτώνουν. Το χρωματίζουν, το ξορκίζουν…
Όμως, το έργο της Niki de Saint Phalle, αν και αποτυπώνει πάντα ένα κομμάτι πολύ προσωπικό του δικού της κόσμου, συγχρόνως θέλει να προκαλέσει και μια κοινωνική αφύπνιση. Έτσι θα στρέψει την προσοχή σε καίρια ζητήματα του καιρού της σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής της πορείας. Κατά τη δεκαετία του ’60, ως ένθερμη φεμινίστρια θα εμπνευστεί τις περίφημες Nanas της, αυτές τις πληθωρικές γυναικείες φιγούρες, οι οποίες θα αποτυπώσουν τη γυναικεία χάρη και δύναμη και θα γίνουν το σήμα κατατεθέν της.

«Όπως όλες οι νέες κοπέλες της καλής κοινωνίας, έτσι κι εγώ ανατράφηκα για την αγορά του γάμου. Γάμος! Γάμος! Ήταν το μότο τους. Όλες οι γυναίκες της γενιάς μου ανατράφηκαν με την ιδέα ότι πρέπει να παντρευτούν, και να παντρευτούν νέες».

Θα ταχθεί κατά του γάμου και της γέννας ως κοινωνικές αναγκαστικές επιβολές, αλλά συγχρόνως δεν θα πάψει να αναδεικνύει το συναισθηματισμό και τη θηλυκότητα της γυναικείας φύσης. Όλα πρέπει να είναι επιλογές της γυναίκας, τίποτα κατ’ανάγκη, είναι σαν να μας φωνάζει μέσα από το έργο της.
Ακολουθώντας το ίδιο σκεπτικό θα υποστηρίξει έντονα την ανάγκη μιας μητριαρχικής κοινωνίας: «Ο κομμουνισμός και ο καπιταλισμός απέτυχαν. Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα για μία νέα κοινωνία μητριαρχική. Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι θα συνέχιζαν να πεθαίνουν από πείνα αν εμπλέκονταν οι γυναίκες; Οι γυναίκες που γεννούν, που ξέρουν να δίνουν ζωή. Είμαι πεπεισμένη ότι ο κόσμος φτιαγμένος από γυναίκες θα ήταν ένας υπέροχος κόσμος για να ζήσω».
Και η Niki de Saint Phalle θα συνεχίσει να στρέφεται με το έργο της ενάντια σε όλα τα «δεινά» μιας κοινωνίας που αδικεί, που ευνοεί πολέμους, που παρουσιάζει διακρίσεις, ρατσιστικές συμπεριφορές και ανισότητες. Θα στοχεύσει και θα πυροβολήσει κυριολεκτικά δημιουργώντας μια σειρά έργων όπου το χρώμα ξεχύνεται από σακούλες τοποθετημένες στον καμβά αφού πυροβολίσει η ίδια με την καραμπίνα για να απελευθερώσει το χρώμα: «Πρόκειται για μια συγκλονιστική αίσθηση να ρίχνεις σ’ έναν πίνακα και να το βλέπεις να μεταμορφώνεται μόνος του σε κάτι καινούργιο. Δεν είναι μόνο συναρπαστικό και σέξι, αλλά συγχρόνως τραγικό αφού παρευρισκόμαστε συγχρόνως σε μία γέννηση κι έναν θάνατο[…]Μια δολοφονία χωρίς θύμα. Μ’ αρέσει να βλέπω τον πίνακα να ματώνει και να πεθαίνει».
Θα στραφεί ενάντια στη θρησκοληψία, στην κατάχρηση εξουσίας, σ’ένα αίσθημα αδικίας που φαίνεται να την πνίγει και πρέπει οπωσδήποτε να εκτονώσει.

«αφού απαρνήθηκα τους γονείς μου και την κοινωνική τους τάξη, ήρθα εντιμέτωπη με το τεράστιο πρόβλημα να με ξαναεφεύρω, να με ξαναδημιουργήσω…Δεν ένιωθα κανένα συγκεκριμένο εθνικό αίσθημα. Ένιωθα μισή γαλλίδα, μισή αμερικανίδα. Η χρήση του κολάζ και των κομματιών γυαλιού γι’αυτό το έργο είναι η εικόνα ενός κομματιασμένου σώματος και μιας ταραγμένης ψυχής»

Θα αντικρίσουμε επίσης φωτογραφίες και μικρογραφίες από το περίφημο Jardin des Tarots (κήπο των ταρώ), ο οποίος βρίσκεται στην Τοσκάνη και πρόκειται για ένα πάρκο με τις 22 μεγάλων διαστάσεων φιγούρες της τράπουλας ταρώ, φτιαγμένες από τη Niki de Saint Phalle και το γλύπτη σύζυγο της Jean Tinguely κατα την περίοδο 1979 – 1993. Η ίδια θα το ονομάσει ως «το έργο της ζωής της» επιθυμώντας να φτιάξει ένα μέρος «χαράς και ευτυχίας».
Τέλος, το έργο της Niki de Saint Phalle έχει ερμηνευτεί και ιδωθεί  πολλές φορές λαμβάνοντας υπόψη τα προσωπικά της βιώματα.
Η ίδια μέσα από το βιβλίο της «Mon secret» (1993), εξομολογήθηκε ότι έπεσε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από τον πατέρα της στην ηλικία των 12 ετών. Γεγονός που αναμφισβήτητα τη σημάδεψε. Έτσι, πολλοί από τους θαυμαστές της όπως κι ένα πιο «περίεργο» κοινό φαίνεται να εστιάζει σε αυτό το στοιχείο κάθε φορά που προσεγγίζει το έργο της. Και η ίδια μάλιστα σκηνοθέτησε μια ταινία (Daddy, 1972) κάνοντας σαφείς υπαινιγμούς στα προσωπικά της βιώματα.
Όμως τελικά, όποιοι κι αν ήταν οι δράκοι της, κατάφερε να τους αντικρίσει, να τους αντιμετωπίσει και να τους μετατρέψει μέσα από το έργο της σε ενέργεια πολύχρωμη και ονειρική, ώστε να μη φοβίζουν πια. Μέχρι που η λεπτή γραμμή μεταξύ ονείρου και εφιάλτη να χάσει τη σημασία της…και όλα να γίνουν ένα. Να συμφιλιωθούν.
«Είχα την τύχη να γνωρίσω την τέχνη, γιατί σε ψυχικό επίπεδο, είχα ό,τι χρειαζόταν για να γίνω τρομοκράτης» θα πει δύο χρόνια πριν το θάνατο της.

Last modified: 31/01/2021