Juan Sandoval – Ανθρώπινες ιστορίες γραμμένες με πηλό

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Tα κράνη της εργασίας και του μόχθου στην Ελευσίνα των Μυστηρίων και της Εργασίας…

Η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου είναι το πρώτο μεγάλο έργο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα μια άλλη πόλη, γεννημένη στα χρόνια του μύθου, γίνεται η πρώτη ή από τις ελληνικές πόλεις που αλλάζει μορφή και τρόπο ζωής ως αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης. Η ανάγκη πρώτης ύλης για τα έργα της Κορίνθου έφερε τα φουγάρα στην Ελευσίνα. Η Δήμητρα, η θεά της Γεωργίας έφυγε οριστικά από τον τόπο που μνημονευόταν για τριάντα αιώνες και στην εύφορη γη της Ελευσίνας εγκαταστάθηκε ο Ήφαιστος.
Για πάνω από ένα αιώνα η Ελευσίνα υπήρξε μια από τις ατμομηχανές της ελληνικής οικονομίας.
Η ζωή αλλάζει, ο κόσμος αλλάζει κι έτσι η πόλη των μυστηρίων, και των μεγάλων μυστικών προσαρμόστηκε όπως απαιτούν οι καιροί μας. Βέβαια τα σημάδια της πορείας 3000 χρόνων υπάρχουν ακόμη στην πόλη του Ράρου, του Τριπτόλεμου, της Δήμητρας, του Αισχύλου αλλά και των βιομηχανιών που έβαλαν μπρος τις μηχανές τους στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ο πολιτισμός της Ελευσίνας έρχεται από πολύ μακριά και τον συναντάς σε κάθε σου βήμα.

Η βιομηχανία χρωμάτων ΙΡΙΣ από τις πρωτοπόρες της αναπτυσσόμενης Ελλάδας. Λειτούργησε από το 1925 ως το 1970. Σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς στα πολιτιστικά πράγματα της Ελευσίνας.

Ο Juan Sandoval είναι ένας διακεκριμένος καλλιτέχνης με διεθνή καριέρα. Κατάγεται από τη μακρινή Κολομβία και βρέθηκε στην Ελευσίνα όπου παρουσίασε πρόσφατα μια μνημειώδη εγκατάσταση στο εμβληματικό εργοστάσιο βερνικιών και χρωμάτων «Ίρις». Η βιομηχανία ιδρύθηκε από τον Μενέλαο Σακελλαρίου το 1925 και λειτούργησε για 45 χρόνια. Στους τοίχους του εγκαταλειμμένου εργοστασίου περισσότερα από 2000 πήλινα κράνη που φιλοτέχνησε ο Juan Sandoval, αποτίνουν φόρο τιμής στους εργάτες της Ελευσίνας που για δεκαετίες πρόσφεραν με το μόχθος τους στην ελληνική οικονομία. Στο παλιό εργοστάσιο της Ελευσίνας συναντηθήκαμε με ένα σπουδαίο έργο ύμνο στην εργασία…
Και βέβαια είχαμε την ευκαιρία για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον καλλιτέχνη Juan Sandoval

Juan Sandoval, ο εικαστικός καλλιτέχνης που εμπνεύστηκε και υλοποίησε ένα πρότζεκτ ύμνο στους ανθρώπους της εργασίας.

Ξεκινώντας θα παρακαλούσαμε να συστηθείτε στους αναγνώστες του art22.gr

Είμαι εικαστικός καλλιτέχνης γεννημένος στην Κολομβία και εδώ και 27 χρόνια ζω και εργάζομαι στην Ιταλία. Αποφοίτησα από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Κολομβίας στις Εικαστικές Τέχνες και στη συνέχεια ειδικεύτηκα στη χαρακτική στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Από το 2000 έως το 2021 εργάστηκα στο Ίδρυμα Cittadellarte – Pistoletto Foundation, στην Ιταλία, ως υπεύθυνος για το εικαστικό γραφείο, τις εκθέσεις και το πρόγραμμα Residency.
Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζομαι ως ανεξάρτητος καλλιτέχνης. Ακόμα και όταν εργαζόμουν στο Cittadellarte, έκανα πάντα τα έργα μου ως καλλιτέχνης και επίσης ίδρυσα μια καλλιτεχνική κολεκτίβα El Puente_lab, η οποία δραστηριοποιείται στην Κολομβία, κυρίως στο Μεντεγίν, αλλά πάντα σε σύνδεση με τη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή.

Πήλινα κράνη με αναφορές στις ανάγκες και τους στόχους των ανθρώπων της Ελευσίνας

Πώς γεννήθηκε η ιδέα αυτού του πρότζεκτ που είναι γεγονός ότι μας εντυπωσίασε

Είναι μεγάλη ιστορία, καθώς επισκέπτομαι την Ελευσίνα από το 2015. Η πρώτη φορά που ήρθα στην Ελευσίνα ήταν λόγω της δουλειάς μου στο Ίδρυμα , αλλά από τότε έχω έρθει αρκετές φορές. Με γοήτευσε η Ελευσίνα και η αλληλοεπικάλυψη της αρχαίας ιστορίας της πόλης και του σήμερα, της βαριάς βιομηχανίας και της παρουσίας των εργαζομένων.
Σε ένα από τα ταξίδια μου, νομίζω ότι ήταν το 2016, σε ένα εστιατόριο συναντήθηκα με μια κινέζικη αντιπροσωπεία που καθόταν σε διπλανό τραπέζι. Ρώτησα κάποιον από τη συντροφιά τους πώς και βρέθηκαν στην Ελευσίνα και με ενημέρωσε ότι έκαναν διερευνητικές επαφές με τοπικούς παράγοντες για το αν θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μια διαπραγμάτευση για πιθανή εξαγορά τού λιμανιού.
Για μένα αυτό ήταν συγκλονιστικό. Υπήρξα μάρτυρας μιας πράξης της παγκοσμιοποίησης. Συνέβη μπροστά στα μάτια μου.
Θα έλεγα ότι αυτή είναι η απαρχή του έργου μου, προήλθε από αυτά τα δύο πράγματα, η γοητεία της πόλης καθώς ήμουν μάρτυρας της πολύ συγκεκριμένης στιγμής της παγκοσμιοποίησης. Μετά από αυτό, σκέφτηκα «Καλά τι θα συμβεί σε μια πόλη σαν αυτή αν μια υποδομή όπως το λιμάνι αγοραστεί από μια άλλη χώρα;», από την Κίνα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Έτσι, νομίζω ότι όταν το ερώτημα αυτό άρχισε να στριφογυρίζει στη σκέψη μου, ήταν το σημείο που άρχισα να εργάζομαι γι’ αυτό το έργο.

Eργάτες που συνεργάστηκαν με τον Juan Sandoval και «τυχεροί» επισκέπτες έλαβαν από το χέρι του καλλιτέχνη από ένα κράνος. Μόνη «δέσμευση» να στείλουν στον καλλιτέχνη φωτογραφία για το χώρο που τοποθέτησαν το κράνος. Μια συμβολική πράξη μνήμης.

Μιλήστε μας για τη διαδικασία ολοκλήρωσης του έργου. Και γενικά τη φιλοσοφία του.

Ήταν μια πολύ μακρά διαδικασία, χρειάστηκαν χρόνια δουλειάς, όχι μόνο για τη σύλληψη του σχεδίου, αλλά και για να συναντηθώ με τους ανθρώπους στην Ελευσίνα, να πάω σε εργοστάσια και να παρουσιάσω το σχέδιο στους εργαζόμενους και φυσικά μετά από αυτό να συλλέξω τα δεδομένα, που ήταν μια τεράστια δουλειά. Έπρεπε να έρθουμε σε επαφή και να επισκεφτούμε περισσότερα από 100 εργοστάσια στην πόλη. Για να υλοποιηθεί το έργο και να φιλοτεχνηθούν περισσότερα από 2000 κράνη χρειάστηκαν περισσότερο από τρεις μήνες. Το πιο σημαντικό βήμα ήταν να συλλέξουμε τα δεδομένα από τους εργαζόμενους με ένα ερωτηματολόγιο. Οι εργαζόμενοι συμπλήρωναν απαντώντας σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που συλλέχθηκαν από το προσωπικό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2023 Ελευσίς και μετεγγράφηκαν σε ένα αρχείο. Έγραψα στα κράνη τις πληροφορίες που συλλέξαμε από τους εργάτες και στη συνέχεια τα μετέφερα σε ένα εργαστήριο κεραμικής για να ψηθούν. Αφού ψήθηκαν στάλθηκαν με φορτηγό στην Ελευσίνα και στήσαμε την έκθεση, η οποία διήρκεσε δύο μήνες. Στο τέλος της έκθεσης, χαρίσαμε όλα τα κράνη στους ίδιους τους εργάτες. Οι εργάτες επισκέφτηκαν την έκθεση και εγώ προσωπικά παρέδιδα τα κράνη στον καθένα από αυτούς. Η φιλοσοφία του έργου ήταν να γίνει ορατός ο ρόλος των εργατών στην πόλη και να δημιουργηθεί ένα μνημείο για αυτούς, δηλαδή να αναγνωριστεί ο ρόλος που είχαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι όλα αυτά τα χρόνια στη δημιουργία της πόλης και ο ρόλος τους στη μεταμόρφωσή της.

Διαβάσαμε σε πολλά δημοσιεύματα τον παραλληλισμό με τον πήλινοι στρατό του κινέζου αυτοκράτορα Τσιν Σι Χουάνγκ. Νομίζω όμως ότι εκεί είχαμε το μαυσωλείο ενός ματαιόδοξου ηγέτη που φοβόταν το θάνατο. Συμβολικά δεν υπάρχει κάτι κοινό εκτός από την τερακότα και το πλήθος των έργων. Στο έργο σας έχουμε να κάνουμε με την κατάθεση ψυχής, ιδρώτα και προσφοράς των ανθρώπων της εργασίας.

Ναι, αυτό είναι σωστό. Στη δουλειά μου με ενδιέφερε να κάνω μια σύνδεση με τον Πήλινο Στρατό της Κίνας όχι μόνο λόγω του μεγέθους και του υλικού, αλλά και επειδή πρόκειται για πορτρέτο. Η έννοια του πορτρέτου είναι πολύ σημαντική για μένα. Η ιδέα ότι ο Πήλινος Στρατός της Κίνας απεικονίζει ξεχωριστά άτομα ήταν για μένα πολύ σημαντική. Η έννοια του στρατού δεν ήταν όμως κάτι που με ενδιέφερε, διότι δεν είχα καμία πρόθεση να συνδέσω την εργασία με τον πόλεμο ή τους εργάτες με τους πολεμιστές. Δεν με ενδιαφέρει τίποτα από αυτά. Με ενδιαφέρει μόνο το υλικό, το πορτρέτο και το μέγεθος, οπότε αυτοί είναι οι δεσμοί για μένα με τον Πήλινο Στρατό της Κίνας.

Το γεγονός ότι η Ελευσίνα υπήρξε μια από τις ιερές πόλεις της αρχαιότητας επηρέασε τo συγκεκριμένο έργο σας;

Ήταν μια επιρροή περισσότερο για να παρατηρήσω τη σύνδεση μεταξύ της ιστορίας του μύθου, του αρχαιολογικού χώρου, σε σχέση με το τι είναι η Ελευσίνα σήμερα, οπότε είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα αυτή η σύνδεση που βρήκα. Η σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος.

Η Ελευσίνα υπήρξε ένα από τα κορυφαία βιομηχανικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου. Η παρακμή της βιομηχανικής της παραγωγής έφερε πολιτιστικές δραστηριότητες που πριν από χρόνια φάνταζαν αδιανόητες. Πώς κρίνεται (γενικότερα ίσως) τη μετατροπή παρόμοιων εγκαταστάσεων σε χώρους τέχνης και πολιτισμού;

Ξέρετε, αυτό που πιστεύω είναι ότι οι πόλεις έχουν τη δική τους ζωή. Έτσι αναπτύσσονται, είναι πλούσιες ή φτωχές, είναι βιομηχανικές ή όχι, και η Ελευσίνα, ξέρετε, πριν από 100 χρόνια δεν ήταν βιομηχανική πόλη. Αποφασίστηκε να γίνει βιομηχανική πόλη, και τώρα, για διάφορους λόγους αυτό αλλάζει και μέρος των αιτιών αυτής της αλλαγής είναι και ο πολιτισμός. Οπότε δεν το κρίνω ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Το βλέπω σαν τη ζωή μιας πόλης που έχει μεγάλη ιστορία. Η πρόσφατη μεταμόρφωση, οι πρόσφατες αλλαγές είναι μέρος αυτής της μακράς ζωής της πόλης, οπότε ποιος ξέρει τι θα είναι η Ελευσίνα σε 100 χρόνια.

Δύο από τα πήλινα κράνη που παραχώρησε ο καλλιτέχνης στο Art22, όπως στους περισσότερους επισκέπτες. Επάνω φωτογραφία σε συνδυασμό με γλυπτό του Ελωίζου Θεμιστοκλέους με προφανή το συμβολισμό του. Κάτω Juan Sandoval με το έργο συναντά τον αείμνηστο Σαράντη Καραβούζη. Ζωγραφική τόσο κοντά στους μύθους και τα μυστήρια της Ελευσίνας.

Σε έναν από τους ορφικούς ύμνους που αναφέρεται στη Δήμητρα και την επιρροή της στην Ελευσίνα ο άγνωστος μύστης γράφει «…χαίρεσαι στην ειρήνη και την εργασία που απαιτούν πολύ μόχθο…». Ήταν λόγια που θυμήθηκα μπαίνοντας στην έκθεση σας. Νομίζω δουλειά και ειρήνη ήταν ένας έντονος συμβολισμός αυτής της έκθεσης.

Ναι, η είναι πράγματι μεγάλος κόπος. Έτσι, για μένα ήταν πολύ σημαντικό να το κάνω αυτό ορατό και χαίρομαι που διαβάζω ότι το αντιληφθήκατε αυτό μπαίνοντας στην έκθεση. Η εργασία στη βαριά βιομηχανία είναι σκληρή, είναι σκληρή για το σώμα και είναι σκληρή και για την ψυχή, και πιστεύω ότι η αναγνώριση αυτού του γεγονότος, το να γίνει αυτό ορατό, μπορεί με κάποιο τρόπο αυτή τη βαρύτητα, αυτή τη σκληρότητα να την ελαφρύνει. Η πρόθεσή μου ήταν να προσπαθήσω να δημιουργήσω ένα είδος συνείδησης σχετικά με το ρόλο των εργαζομένων και μέσω αυτής της συνείδησης να κάνω το συναίσθημα των εργαζομένων πιο ελαφρύ. Με κάποιο τρόπο μέσω της αναγνώρισης του ρόλου τους και την αλληλεγγύη που απαιτεί η εργασία, καθιστά όλη την προσπάθεια σημαντική και πολύτιμη.

Η σχέση μεταξύ αστικής ανάπτυξης και ανθρώπινης εργασίας, είναι από τα βασικά θέματα που απασχολούν τον Juan Sandoval. Η φωτογραφία από έκθεση του το 1917 στη Βαρκελώνη.