Diane Katsiaficas: Είμαστε τυχεροί όταν βλέπουμε τα αληθινά έργα

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Δηλώνει εικαστική αφηγήτρια με ενδιαφέρον σε ιστορίες και χώρους που συντονίζονται με την κοινωνική συνείδηση και την υπεύθυνη πράξη. Η Diane Κατσιαφίκα είναι ελληνοαμερικανίδα τρίτης γενιάς, αλλά η αγάπη για την πατρίδα των προγόνων της είναι δυνατή και συγκινητική. Μια γυναίκα που η οικογένειά της μετανάστευσε στην Αμερική πριν από ένα αιώνα ίσως και περισσότερο, επιμένει να μιλά ελληνικά, να έχει σπίτι, φίλους, συνεργάτες στην Ελλάδα και να εμπνέεται σε πάμπολλα έργα της από γωνιές και τόπους της Ελλάδας.
Είναι καθηγήτρια της Τέχνης στο πανεπιστήμιο της Μινεσότα, Twin Cities. Έχει εκθέσει σε σημαντικούς χώρους στην Αμερική και την Ευρώπη και έχει τιμηθεί με αξιόλογες διακρίσεις.
Στη γκαλερί «Έκφραση» η Diane Κατσιαφίκα παρουσίασε μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση με έργα δουλεμένα με laser cut σε χειροποίητο χαρτί αλλά και με 12 εικόνες στις οποίες εξερευνά την περιοχή του Μεσολογγίου, τους ελώδεις υγρότοπους, τις αλυκές, τις διαδρομές των αποδημητικών πτηνών κλπ.
Συναντήσαμε την καλλιτέχνιδα στην «Έκφραση» τη στιγμή που ολοκλήρωνε στο skype μια συζήτηση και παρουσίαση της έκθεσης στους φοιτητές της στη Μινεσότα.

Σ΄ αυτή την έκθεση κ. Κατσιαφίκα διαπιστώσαμε – για μια ακόμη φορά- ότι η ορμή και η φρεσκάδα τελικά δεν έχουν να κάνουν με την ηλικία.
Είμαι καθηγήτρια και είμαι συνέχεια με νέους ανθρώπους, που μαζί αναζητούμε καινούργιες ιδέες. Η ηλικία μας είναι στο μυαλό μας, δεν είναι στην ταυτότητα.
Αρχικά σπούδασα χημεία. Έμαθα λοιπόν, ότι πρώτα διατυπώνεις μια υπόθεση και μετά ερευνάς. Και καθώς η έρευνα προχωρά, τα ερωτήματα γίνονται πολύπλευρα και περίπλοκα. Κι αυτό κάνω στη δουλειά μου. Στο Πανεπιστήμιο που διδάσκω έχω την ευκολία να δουλεύω με λέιζερ, να δουλεύω με υπολογιστές, να ράβω με υπολογιστές.
Και οι φοιτητές μου αναρωτιούνται πώς έχω κάνει κάποια πράγματα. Αυτό μου δίνει μεγάλη χαρά. Τους το εξηγώ και δείχνουν πόσο ικανοποιημένοι είναι. Είναι θέμα έρευνας.

-Η έρευνα και η τέχνη ταυτίζονται…
Ο καλλιτέχνης οφείλει συνέχεια να ψάχνει να ερευνά. Για μένα η έρευνα είναι τρόπος ζωής. Από τα νεανικά μου χρόνια ένιωθα και ήμουν ερευνήτρια.

-Διαβάζω για τα ταξίδια σας. Έχετε δει την τέχνη σε διάφορους πολιτισμούς, εκφάνσεις, τεχνικές κλπ. Ποιο είναι το κοινό που χαρακτηρίζει την τέχνη στους διαφορετικούς πολιτισμούς και τόπους;
Κατά την άποψή μου το πιο σπουδαίο είναι η λαϊκή τέχνη. Αυτό που έρχεται από μια κοινότητα, μια ομάδα ανθρώπων με τα δικά της πολιτισμικά χαρακτηριστικά και ανάγκες έκφρασης. Π.χ στην Ινδονησία λένε ότι δεν έχουν μια συγκεκριμένη ορολογία για την τέχνη. Ό,τι κάνουν είναι τέχνη…

-Μάγοι της γης…
Ναι… ναι. Με ρώτησε κάποιος «αυτό το έργο το έκανες με φωτιά;» και του απάντησα «ναι το έκανα με φωτιά. Το έκανα με λέιζερ…». Κι αυτό που κάνω δεν είναι απλό. Πρέπει να μάθεις πολλά πράγματα, να πραγματοποιήσεις έρευνα, να πειραματισθείς για να φθάσεις σε κάποιο σημείο.

-Γιατί ο άνθρωπος επιστρέφει συνεχώς την αρχέγονη ρίζα;
Κάτι μάς οδηγεί. Είναι μέσα μας. Κι εγώ έτσι κάνω, μ’ αρέσει να δουλεύω με φωτιά. Να δουλεύω με τα χέρια μου και το μυαλό μου. Δεν ξέρω… Ο παππούς μου έβαφε, η γιαγιά μου έκανε ωραίες πίτες… Κι αυτό για μένα είναι τέχνη. Η άλλη γιαγιά μου ήταν από την Πόλη. Διάβαζε, μιλούσε έξι γλώσσες… Επηρεάστηκα και από τα δύο.
Ψάχνουμε λοιπόν την αφετηρία μας επιστρέφοντας στο αρχέγονο. Η τέχνη είναι γλώσσα. Μια γλώσσα ανοιχτή που την καταλαβαίνει και την απολαμβάνει ο άνθρωπος σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο πατέρας μου λόγω της δουλειάς του άλλαζε τόπους. Έτσι ταξίδεψα πολύ σε όλο τον κόσμο από παιδί. Μέχρι να μπω στο πανεπιστήμιο άλλαξα είκοσι σχολεία. Πρέπει να είσαι «ανοιχτός». Άλλοι επιλέγουν διαφορετικά. Εγώ είμαι ανοιχτή σε ιδέες.

-Έτσι πρέπει να είναι ο καλλιτέχνης ούτως ή άλλως
Το πιστεύω αυτό, αλλά υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Όταν είσαι 25 χρονών οραματίζεσαι να κάνεις κάτι, και στα 45 σου η Γη είναι μικρή.

-Κάποιες στιγμές στη ζωή σας η τέχνη μοιάζει να λειτούργησε θεραπευτικά…
Ναι… Πάνω από 35 χρόνια ζωγράφιζα συνέχεια. Ήταν το ημερολόγιό μου. Δεν υπήρχε μέρα που να μην ζωγραφίσω… Αυτό ήταν πηγή για ιδέες… Αφού μπορώ να κάνω αυτό σκεφτόμουν τότε δεν ήμουν άρρωστη. ‘Ήμουν χαρούμενη και ικανοποιημένη που μπορούσα να κάνω αυτά τα πράγματα. Βλέπω ότι οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα, αν ασχοληθούν με καλλιτεχνικά έργα μπορεί να νιώσουν και να είναι καλύτερα.

-Οι δουλειές σας από περίοδο σε περίοδο διαφέρουν χαρακτηριστικά
Αλλάζουν τα ερωτήματα που έχω. Αλλά είναι η συνέχεια των προϋποθέσεων που θέτω…

-Στα έργα σας με τη χρήση του laser cut παρατηρούμε ότι το αποτέλεσμα της φωτοσκίασης είναι ιδιαίτερα αφηρημένο.
Το επιδιώκω. Εκτός από ένα κομμάτι χαρτί με ενδιαφέρει να βλέπεις τι μπορεί να γίνεται πίσω από αυτό. Υπάρχει ανταγωνισμός των δύο επιφανειών και αυτό είναι συναρπαστικό.

-Η ψηφιακή ραπτομηχανή π.χ δεν είναι μια ευκολία σε σχέση με τα παραδοσιακά μηχανήματα; Οι ευκολίες αυτές δεν μπορεί να είναι παγίδες;
Δεν νομίζω ότι είναι παγίδα. Νομίζω ότι είναι ένα παιχνίδι με τα υλικά και με τις ιδέες. Μερικές φορές βρίσκεσαι μπροστά σε έκπληξη, βλέπεις κάτι που δεν περιμένεις. Αυτό ψάχνω. Το απρόβλεπτο. Όταν έκανα για πρώτη φορά laser cut ήμουνα με ένα τεχνίτη ο οποίος επέμενε πως ήταν βέβαιος για τι μπορεί να προκύψει, αλλά «ας το κάψουμε να δούμε τι θα βγει» έλεγε. Όταν είδε το αποτέλεσμα εξεπλάγη. Δεν είναι παγίδα, είναι που ψάχνουμε το κάτι άλλο. Το τυχαίο. Η στιγμή που αποκαλύπτεται το αποτέλεσμα είναι σημαντική, μαγική.

-Πολλές φορές σε οδηγεί η τεχνολογία
Είναι σαν το καμίνι στην κεραμική. Όταν βάζεις τα κεραμικά μέσα δεν ξέρεις τι μπορεί να προκύψει. Με ενδιαφέρει το τυχαίο στα σύγχρονα μέσα. Αυτό είναι πλέον η σύγχρονη τέχνη.

-Η Ελλάδα και η Αμερική που συναντιούνται στη ζωή σας
Έχω δύο ταυτότητες. Έχω δύο πλευρές. Εδώ είμαι ξένη, εκεί είμαι Ελληνίδα.

-Η μίξη γνωστών και αγνώστων πώς προκύπτει στη δουλειά σας
Με ένα σύστημα που έμαθα όταν σπούδαζα χημεία. Να οργανώνω, να ανακαλύπτω τις ιδέες, να δω που είναι η σύνθεση, πώς προκύπτει το «τρίτο». Αν έχεις δύο άκρα, το μεσοδιάστημα είναι το τρίτο. Αυτό το κενό ψάχνω. Μέσα από κάθε πληροφορία ψάχνω αυτό το κενό. Γράφω, διαβάζω, ζωγραφίζω και η σύνθεση είναι το αποτέλεσμα. Ήταν μια ιδέα της σχολής Bauhaus. Είπαμε αν έχεις ένα χρώμα εδώ και ένα άλλο χρώμα εκεί αυτό που βλέπεις είναι κάτι άλλο από τα να βλέπεις τα δυο συγκεκριμένα χρώματα ξεχωριστά. Βλέπεις κάτι μεταξύ των δύο. Και αυτό είναι που ψάχνω και προτείνω και στους φοιτητές μου. Να ψάχνουν αυτό το τρίτο που προκύπτει.

-Μιας και σπουδάσατε χημεία, από το μικροσκόπιο δεν ανακαλύπτετε ένα άλλο κόσμο; Τη μαγεία του μικρόκοσμου…
Σίγουρα. Όταν σπούδαζα για μένα υπερείχαν τα χρώματα και όχι οι μετρήσεις. Η μαγεία που ήταν εκεί μέσα. Όταν αυτά που κάνω με το λέιζερ τα βλέπεις από μακριά, βλέπεις μια εικόνα, όταν πας κοντά η εικόνα εξαφανίζεται. Αυτό είναι που μου αρέσει.

-Όταν βλέπεις ένα έργο στον υπολογιστή πόσο συναίσθημα υπάρχει…
Στον υπολογιστή βλέπεις φαντάσματα. Τα έργα από κοντά είναι μια άλλη εμπειρία.

-Το διαδίκτυο μας ανοίγει όμως πύλες για να γνωρίσουμε την τέχνη παντού
Να αλλά είμαστε τυχεροί όταν βλέπουμε τα αληθινά έργα.

-Σας είδα που επικοινωνούσατε με τους φοιτητές με το skype
Τώρα διδάσκω αρχή ζωγραφικής και digital Drawing. Δυο διαφορετικές πλευρές. Κάθε πλευρά ψάχνει το δικό της δρόμο. Μου αρέσει. Και χωρίς το διαδίκτυο δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε. Δεν πρέπει να έχουμε φόβο για το ίντερνετ, θα πρέπει να γνωρίζουμε όλες τις παραμέτρους. Η δουλειά μου δεν είναι για το διαδίκτυο, υπάρχουν άνθρωποι που δημιουργούν υπέροχες δουλειές μόνο για το ίντερνετ. Εγώ είμαι με το ενάμισι πόδι στα παλιά και με το μισό στο καινούργιο.

-Πάντρεμα που αποδίδει
Ναι. Αλλά χωρίς αυτά τα μηχανήματα που έχουμε τώρα δεν θα υπήρχαν αυτά τα έργα.

-Θα υπήρχε κάτι άλλο. Ίσως πιο παραδοσιακό…
Σίγουρα. Εδώ και έξι χρόνια έχω μια συνεργασία με μια οικογένεια αγγειοπλάστες στη Σίφνο και ζωγραφίζω. Μου αρέσει πολύ.

-Στην έκθεση είδαμε μερικά ενδιαφέροντα γλυπτά
Στο παρελθόν έκανα μεγάλες εγκαταστάσεις και ήθελα να κάνω κάτι πιο μικρό.

-Εγκαταστάσεις με τι υλικά;
Με ξύλο, με χαρτί, με χώμα. Πολλά υλικά. Πριν από δέκα χρόνια πήγα στο πιο μικρό. Ξέρεις τα πιο μικρά είναι ένας μεγάλος κόσμος, μπορείς να παίζεις μέσα. Αισθάνομαι καλά και με τα δύο. Και τα μεγάλα και τα μικρά. Με τα μικρά γλυπτά νιώθω σαν παιδί. Χρησιμοποιώ και για αυτά διάφορα υλικά μολύβι, κερί, ξύλο.

-Στην έκθεση έχετε τετράδια με μαυρόασπρα σχέδια και καλείτε τους επισκέπτες να κάνουν τις δικές τους χρωματικές παρεμβάσεις. Τι προσδοκάτε από αυτό;
Θέλω να ξέρω τα χρώματα που βλέπουν. Γιατί το κάνω; Γιατί μ’ αρέσει να έχω απαντήσεις των άλλων σε κάποια δικά μου έργα. Μερικά είναι πάρα πολύ ωραία και μου δίνουν νέες ιδέες. Είναι μια συνομιλία του δικού μου έργου με τον θεατή. Και βρίσκομαι μπροστά σε διάφορες και πολύ εντυπωσιακές απαντήσεις. Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ανοιχτός. Πριν από χρόνια ο Μίκης Θεοδωράκης είχε πει ότι τη δουλειά του δεν τη θεωρεί ολοκληρωμένη μέχρι να την ακούσουν άνθρωποι και «απαντήσουν» σ’ αυτή. Κι αυτό το ενστερνίστηκα και το επιδιώκω στη δουλειά μου.