Η Βιργινία Μαστρογιαννάκη, ο Λάμπρος Πιγούνης
και ο Θοδωρής Τράμπας περιγράφουν
την εμπειρία τους στο Project «As One»
Μια από τις μεγαλύτερες εικαστικές παραγωγές της φετινής χρονιάς, υπό την αιγίδα του οργανισμού πολιτισμού ΝΕΟΝ και του MAI(Marina Abramovic Institut), ολοκλήρωσε πριν μερικές ημέρες τον κύκλο της. Επί επτά ολόκληρες εβδομάδες το αθηναϊκό κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει διαλέξεις, συζητήσεις, μακράς διαρκείας performances και να δοκιμάσει την μέθοδο της καταξιωμένης performer Marina Abramovic. Το Μουσείο Μπενάκη(κτήριο οδού Πειραιώς) αποτέλεσε όλο αυτό το διάστημα πόλο έλξης ενός σημαντικού αριθμού επισκεπτών φέρνοντας το ευρύ κοινό μερικά βήματα πιο κοντά στην τέχνη της επιτέλεσης ή αλλιώς αυτού που ονομάζουμε performance.
Η πρώτη μας επίσκεψη έγινε περίπου στα μισά της πρώτης εβδομάδας. Λίγα λεπτά περιήγησης στις διάφορες αίθουσες όπως και στο αίθριο του μουσείου, αρκούσαν για να αντιληφθώ ότι επρόκειτο για μια διαφορετική έκθεση από αυτές που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στα ελληνικά μουσεία. Στην περίπτωση του As One τα εκθέματα ήταν «ζωντανά» και τα έργα ήταν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες και οι δράσεις τους. Σε κάθε χώρο συναντούσε κανείς θεατές, σιωπηλούς παρατηρητές που αφιέρωναν με προσοχή το χρόνο τους σε κάθε «έκθεμα». Ορισμένοι έδιναν μάλιστα την εντύπωση ότι μπορούσαν να σταθούν εκεί για ώρες παρασυρμένοι από την εξέλιξη της δράσης του κάθε καλλιτέχνη. Οι επισκέψεις πολλαπλασιάστηκαν και ενώ ο καιρός περνούσε το ενδιαφέρον αυξανόταν ολοένα και περισσότερο. Η σιωπή αύξανε την παρατηρητικότητα και εκείνη με τη σειρά της γεννούσε απορίες και θαυμασμό.
Στη διάρκεια της 6ης εβδομάδας, λίγο πριν ολοκληρωθεί το project, τρεις από τους καλλιτέχνες του As One, η Βιργινία Μαστρογιαννάκη, ο Λάμπρος Πιγούνης και ο Θοδωρής Τράμπας, μας μίλησαν για την performance που παρουσίασαν και περιγράφουν την εμπειρία τους από την long duration performance και τη σχέση τους με το κοινό.
- Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με μια παρουσίαση των έργων σας και πώς καταλήξατε σε αυτά.
Θοδωρής: O τίτλος της performance με την οποία συμμετέχω στην έκθεση As One είναι Πανγαία και αντλείται από την γεωλογική ιστορία της γης όταν πριν από 200 εκατομμύρια χρόνια περίπου όλες οι ήπειροι ήταν ενωμένες σε μία υπερήπειρο την Πανγαία. Δανείζομαι το φαινόμενο αυτό στη συγκεκριμένη performance, που πραγματεύεται την έννοια της ένωσης μέσα από την καταστροφή, την ανάγκη για συμφιλίωση με την άλλη πλευρά. Έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση. Καθημερινά για 39 ημέρες 329 ώρες συνολικά αναμετρώ τις σωματικές μου αντοχές, φτάνοντας να καταπονώ το ίδιο μου το σώμα στην προσπάθεια να βιώσω την ύπαρξη της φύσης μέσα από τη σύνδεση μου με το βράχο. Το έργο αποτελείται από τέσσερις διαδικασίες την Κάθαρση, τη Δημιουργία, τη Μίμηση και την Καταστροφή. Σημαντικό κομμάτι του έργου είναι επίσης το μοίρασμα των κατεστραμμένων αντιγράφων στο κοινό, είναι σαν το έργο να το συνεχίζουν οι ίδιοι οι θεατές και γίνονται συμμέτοχοι στην εμπειρία.
Βιργινία: Το έργο μου ονομάζεται Ασυνάρτητη ομιλία (Jargon). Πρόκειται για ένα ανθρώπινο ρολόι που μετρά το Χρόνο που κυλά, δοκιμάζοντας τα όρια του σώματος και του μυαλού. Ο όρος jargon στα αγγλικά έχει διαφορετικές έννοιες, άλλοτε αναφέρεται στην ακατάληπτη, ασυνάρτητη ομιλία και άλλοτε μπορεί να σημαίνει επίσης, κωδικοποιημένος λόγος μεταξύ ανθρώπων που έχουν κάτι κοινό. Όταν ο επισκέπτης πλησιάζει στο έργο βλέπει αρχικά έναν άνθρωπο που μετράει. Αφότου αφιερώσει λίγο χρόνο, καταλαβαίνει πως μοιραζόμαστε κάτι κοινό την κοινή μας ώρα στο εδώ και τώρα.
Λάμπρος:Το έργο Μικροπολιτικές Θορύβου προέκυψε από μια πολυετή έρευνα πάνω στην ακουστική οικολογία σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα. Η επιστήμη που ασχολείται με την ακουστική ταυτότητα η οποία διαμορφώνεται από τους ήχους που παράγονται σε έναν τόπο εξαιτίας της μορφολογίας, των φυσικών φαινομένων και των δραστηριοτήτων των ζωντανών οργανισμών. Αυτό είναι το ένα σκέλος της έμπνευσης που αφορά την έρευνα. Το άλλο σκέλος αφορά την πολιτική οικονομία και χρήση του ήχου στον παγκόσμιο κοινωνικό ιστό και πιο συγκεκριμένα τη χρήση του θορύβου ως μορφή βίας και ως μη θανάσιμο όπλο, με σκοπό την απενεργοποίηση της δράσης και την ψυχολογική ακινητοποίηση του ανθρώπου. Η performance είναι εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα ηχητικών βομβαρδισμών κυρίως στη Μέση Ανατολή, κάτι που αναγράφεται στο άρθρο που βρίσκεται στο χώρο της performance και έχει ως πρόθεση να σωματοποιήσει όχι μόνο τις αρνητικές αλλά και τις θετικές επιδράσεις του ήχου πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ψυχολογία.
Η συμμετοχή και οι αντιδράσεις του κοινού ήταν και είναι πέραν κάθε προσδοκίας. Η επίδραση της ηχητικής ενέργειας πάνω στο ανθρώπινο σώμα αποτυπώνεται καθημερινά μέσα από την καταγραφή εντυπώσεων του κοινού στα ερωτηματολόγια του έργου.
- Βιργινία, ποιά είναι η σχέση σου με το χρόνο και πώς κατέληξες στην ιδέα ενός ανθρώπινου ρολογιού;
Βιργινία: Ασχολούμαι από καιρό πριν με διάφορους τρόπους και υλικά με την έννοια του χρόνου. Όταν μου ζητήθηκε να κάνω μια πρόταση για μια δράση μακράς διάρκειας συνειδητοποίησα ότι σε μια τέτοια δράση, ο πυρήνας είναι ο χρόνος. Και έτσι κατέληξα στο να προτείνω το συγκεκριμένο έργο.
- Θοδωρή, αναφέρθηκες στην προσωπική σου έρευνα σχετικά με τη γεωλογική ιστορία πριν περάσεις στην υλοποίηση του έργου σου. Θα ήθελα λοιπόν να σε ρωτήσω, πόσο σημαντικό είναι για εσένα το ερευνητικό-θεωρητικό κομμάτι στα έργα που υλοποιείς;
Θοδωρής: Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμένα καθώς επιδιώκω να υπάρχει μια ερευνητική – θεωρητική βάση στην οποία θα στηρίζω την εκάστοτε δουλειά που παρουσιάζω. Δεν θεωρώ ότι η υλοποίηση ενός έργου είναι καθαρά και μόνο μια διαδικασία που εξαρτάται αποκλειστικά από τις δεξιότητες του καλλιτέχνη. Δίνω ιδιαίτερη σημασία επίσης έτσι να επικοινωνώ μέσα από τα έργα μου όλα όσα με αφορούν και με ευαισθητοποιούν.
Έτσι μέσα από το έργο Πανγαία, ήθελα να αναφερθώ έμμεσα στο διαχωριστικό σύνδρομο που ζει τον τελευταίο καιρό η Ευρώπη και έχει ως αποτέλεσμα το πρόσφατο κλείσιμο των συνόρων. Πρόκειται για μια σκέψη που προσπαθώ να επικοινωνήσω για το πώς θα μπορούσε άραγε η Ευρώπη να ενωθεί και πάλι.
- Τι σας έκανε να στραφείτε προς την performance;
Θοδωρής: Η performance λειτουργεί στην περίπτωσή μου ως ένα εκφραστικό εργαλείο το οποίο χρησιμοποιώ εξολοκλήρου τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Προέκυψε μέσα από τη ζωγραφική μου δουλειά όπου χαρακτηριζόταν από τις μεγάλες επιφάνειες, πίνακες που είχαν έντονο «το στοιχείο της σωματικότητας» όπως συνηθίζω να το ονομάζω εγώ.
Βιργινία: Η performance είναι για μένα ένα μέσο, ένα εργαλείο για να μιλήσω για τα πράγματα που σκέφτομαι.
- Το σώμα έχει κεντρικό ρόλο στη δουλειά σας. Πόσο εύκολο είναι να ελέγχεις και να δοκιμάζεις καθημερινά τα πνευματικά και σωματικά σου όρια;
Θοδωρής: Είναι δύσκολο, χρειάζεται να είσαι παρόν, κάθε στιγμή. Όταν ωστόσο φύγεις, φεύγει και αυτό. Όταν δεν είσαι εκεί να το αφουγκραστείς χάνεται αυτόματα για εμένα και η σύνδεση με την κατάσταση στην οποία είμαι όταν δουλεύω το έργο. Είναι σημαντικό στην περίπτωσή μου το πώς συνδέομαι με τα υλικά και με τη διαδικασία που κάνω εκείνη τη στιγμή. Εάν δεν δίνω το 100% – πολλές φορές χρειάζεται και παραπάνω- δεν μπορεί να υπάρξει το έργο. Ωστόσο, μαθαίνεις να το διαχειρίζεσαι μέσα στις ώρες αυτό, είναι δύσκολο , επίπονο αλλά κάθε φορά αυτό συνειδητοποιώ όταν λέω σήμερα δεν αντέχω δεν έχω τίποτα να δώσω, πάντα κάπως υπάρχει μια ενέργεια. Νομίζω είναι κάτι που λειτουργεί μακροπρόθεσμα.
Βιργινία: Χρειάζεται μια ιδιαίτερη διαδικασία. Ειδικά σε δράσεις μεγάλης διάρκειας αφιερώνεις όλη τη μέρα σε αυτό το σκοπό κάνεις συγκεκριμένες διαδικασίες και ενέργειες, προσαρμόζεις τις καθημερινές σου συνήθειες… Όλα ουσιαστικά περιστρέφονται γύρω από αυτό.
- Έχει φτάσει κάποια στιγμή που να έχεις νιώσει να αγγίζεις τα όρια σου;
Θοδωρής: Αρκετές φορές. Δηλαδή υπήρχαν στιγμές που έχω τραυματιστεί στη διάρκεια της δράσης και να μην είναι το τελείωμα για να μπορώ να χειριστώ το τραυματισμό μου. Εκείνες τις στιγμές πρέπει να διαχειριστώ τον πόνο και την σωματική κούραση αλλά και να συνεχίσω να διαχειρίζομαι την όποια δυσκολία προκύψει έως το τέλος.
Βιργινία: Υπήρξε κάποια στιγμή μια μέρα της δεύτερης εβδομάδας που έτρεχε το πρόγραμμα που αισθάνθηκα ότι κάπως δεν μπορούσα να το ελέγξω, «πήγαινε μόνο του», ένιωθα να λέω ασυναρτησίες. Για δύο ώρες λειτουργούσα μηχανικά, και η δράση αυτοματοποιήθηκε. Ωστόσο άλλες φορές πειραματίζομαι και η ίδια εντάσσοντας και νέες συνθήκες που μπορεί να δυσκολέψουν την διαδικασία του έργου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν μια ημέρα της 6ης εβδομάδας αποφάσισα να κλείσω τα μάτια μου για 8 ώρες. Αυτό αύξησε συνεπώς και το βαθμό δυσκολίας.
- Η ίδια η Abramovic έχει τονίσει σε συνεντεύξεις της τα διακριτικά όρια ανάμεσα στον ηθοποιό και τον performer. Ο ηθοποιός κατεβαίνοντας από τη σκηνή επιστρέφει στην καθημερινότητά του. Κατά πόσο ο performer διαρκείας μπορεί να το πετύχει αυτό;
Θοδωρής: Η αλήθεια είναι ότι όταν αναφερόμαστε στην performance μιλάμε για ένα τρόπο ζωής. Αυτό ήταν και το πρώτο πράγμα που συζητήσαμε με τους υπεύθυνους του MAI. Η performance είναι τρόπο ζωής, είναι σημαντικό να ‘’είσαι‘’ αυτό που παρουσιάζεις. Ως performer δεν υποδύεσαι κάτι , είσαι αυτό που είσαι και στην υπόλοιπη ζωή σου. Συνεπώς, όλο αυτό το πράγμα το κουβαλάς μαζί σου και τις υπόλοιπες ώρες. Παραμένεις ακόμη συνδεδεμένος με το έργο και τη διαδικασία του ακόμη και όταν απομακρυνθείς από αυτό.
Βιργινία: Η διαφορά για εμένα ότι είναι η πραγματική μου ζωή που παρουσιάζεται όσο διαρκεί η δράση μου. Επί οκτώ ώρες τη μέρα δεν μπαίνω σε κάποιο ρόλο, δεν γίνομαι ρολόι αλλά είμαι η Βιργινία που μετράει το Χρόνο.
- Η ίδια επαναλαμβανόμενη μάταιη δράση καταλήγει τελικά συνήθεια και μηχανική συμπεριφορά; Ο καλλιτέχνης κατά πόσο εγκλωβίζεται στο φαύλο κύκλο της πολύωρης καθημερινής επανάληψης της ίδιας ενέργειας;
Βιργινία:Δεν νομίζω ότι εγκλωβίζεται, μπορεί κάποια στιγμή να νιώθω ότι φτάνω στα όρια μου αλλά με χαρά το κάνω κάθε δευτερόλεπτο και δεν έχω νιώσει προσωπικά ποτέ να εγκλωβίζομαι.
Θοδωρής: Στη δική μου δράση παρόλο που υπάρχει το στοιχείο της επανάληψης, δεν καταλήγει ποτέ να είναι η ίδια. Κάθε μέρα το αποτέλεσμα είναι διαφορετικό. Κάθε μέρα η δημιουργία και η καταστροφή που προκύπτει είναι διαφορετική. Γι αυτό και όταν τελειώνω και με ρωτάνε σχετικά με το αποτέλεσμα, τους απαντάω ότι δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος χρόνος που θα το δείτε αλλά θα προκύψει ανάλογα με το πώς εξελίσσεται η συνθήκη και η σχέση μου με το βράχο.
- Είναι αδιέξοδες οι δράσεις; Πού πιστεύετε ότι θα καταλήξουν;
Βιργινία: Δε μπορώ να το γνωρίζω. Αυτό που ξέρω είναι πως επαναφέρω τα αντικείμενα (τραπέζι + καρέκλα) στην αρχική τους θέση -ύστερα από διάφορες δοκιμές- σα να γίνεται επανεκκίνηση, την τελευταία εβδομάδα.
Θοδωρής: Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα εξελισσόταν έτσι όπως έχει εξελιχθεί. Σήμερα, λίγο πριν μπούμε στην 7η – και τελευταία – εβδομάδα των δράσεων , θα παρατηρήσει ο θεατής πως έχω βγει πλέον από τα όρια του χώρου, ο τοίχος έχει σπάσει και το έργο αρχίζει και αναπτύσσεται . Υπάρχουν θεατές στους οποίους γεννιέται η αίσθηση ότι μέσα από την καταστροφή προκύπτει ένα νέο έργα, κάτι που προέκυψε μέσα από τη λειτουργία της δράσης. Ίσως και να έχουν συμβεί ωραίες στιγμές γιατί δε το χα σκεφτεί εξαρχής το τι θα προκύψει.
- Γιατί να επιλέξει κάποιος να ‘’βασανίσει’’ τον εαυτό του, εγκλωβίζοντάς τον σε ένα φαύλο, επαναλαμβανόμενο κύκλο στο όνομα της τέχνης;
Θοδωρής: Είναι πράγματι μια ψυχοφθόρα διαδικασία όμως είναι μέρος και της παραγωγής νοήματος μέσα από την performance. Ανάλογα τι μήνυμα θέλεις να περάσεις μέσα από τη δράση που σχεδιάζεις, είναι αμοιβαίο και αναγκαίο «κακό» πολλές φορές, ειδικά όταν εξυπηρετεί κάτι που πρέπει να γίνει για να επικοινωνήσω το έργο που δουλεύω.
Βιργινία: Δεν ξέρω γιατί θα μπορούσε να μπει κάποιος σε αυτή τη διαδικασία. Προσωπικά επ’ ουδενί έχω την πρόθεση αυτοβασανισμού ή αυτοτιμωρίας. Σίγουρα όσο επίπονη ή κουραστική κι αν είναι μια δράση κάτι θέλει να αφηγηθεί. Αυτό είναι το ζητούμενο κάθε φορά τόσο από τον πομπό, όσο και από το δέκτη.
- Η σχέση σας με το κοινό. Αλλάζετε εσείς, αλλάζει και το κοινό;
Θοδωρής: Η αλήθεια είναι ότι πίστευα πως ο θεατής θα στέκεται στο έργο μου ως παρατηρητής. Ωστόσο, υπήρξαν στιγμές που το κοινό προσπάθησε να παρέμβει στη διαδικασία. Σε αυτές τις περιπτώσεις το εξέλαβα θετικά, το κοινό επεμβαίνοντας μου έδινε την επιβεβαίωση ότι επικοινωνεί σε ένα βαθμό με το έργο μου.
Βιργινία: Σίγουρα οι δυο πόλοι αλληλοεπηρεάζονται, αφού ο θεατής ενεργοποιεί με την παρουσία του τη δράση.
- Πόσο εύκολα αντιλαμβάνεται το κοινό και προσαρμόζεται στο πρόγραμμα που παρουσιάζετε;
Θοδωρής: Σταδιακά και βήμα- βήμα προσαρμόζεται. Το γεγονός ότι η είσοδος στο πρόγραμμα είναι ελεύθερη πιστεύω συνέβαλε θετικά στο να υπάρχουν και άνθρωποι ανάμεσα στους επισκέπτες που θα έρθουν με διάθεση να γνωρίσουν, να δουν και να αισθανθούν κάτι καινούριο που γίνεται στη χώρα ακόμα και περισσότερες από μια φορές χωρίς να δεσμεύονται από το κόστος κάποιου εισιτηρίου.
Βιργινία: Στις δράσεις μεγάλης διάρκειας χρειάζεται χρόνος και ρέμβη. Στην προκειμένη περίπτωση ο καλλιτέχνης είναι εκεί οχτώ ώρες καθημερινά. Υπάρχουν στιγμές έντασης και άλλες ηρεμίας και σιωπής, ενεργητικότητας ή κούρασης. Ο θεατής μπορεί να έρθει σε οποιαδήποτε από αυτές φάσεις, αυτό δε σημαίνει πως όλη η δράση ξεδιπλώνεται με τον παρόντα τρόπο. Ένας άνθρωπος που επισκέπτεται μια τέτοια έκθεση θεωρώ πως οφείλει να έχει συνείδηση αυτής της συνθήκης μεγάλης διάρκειας και να μην κρίνει μεμονωμένα τη στιγμή.
- Είναι κάτι πολύ προσωπικό το να δοκιμάζει κανείς τα όριά του. Ποιος ο ρόλος του θεατή για τον καθένα σας στη διαδικασία αυτή; Ποια η σχέση σας ως perfomer διαρκείας με τον θεατή;
Βιργινία: Ο θεατής ενεργοποιεί τη δράση, όπως προανέφερα. Χωρίς αυτόν μοιάζει να είναι μια μάταιη πράξη. Η προσωπική μου σχέση -και πιστεύω πως δεν είναι μονάχα δική μου- με το θεατή είναι ζωτικής σημασίας για το έργο.
Στο πρόγραμμα των μακράς διαρκείας performances συμμετείχαν επίσης οι εξής καλλιτέχνες: Γιώτα Αργυροπούλου, Δέσποινα Ζαχαροπούλου, Νάνσυ Σταματοπούλου.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το As One και τους διοργανωτές: http://www.benaki.gr/ , http://neon.org.gr/gr/exhibition/abramovicmethod-asone-gr/, http://www.mai-hudson.org/asone/
Περισσότερες πληροφορίες για τους καλλιτέχνες της συνέντευξης: www.virginiamastrogiannaki.com (Βιργινία Μαστρογιαννάκη) www.thodoristrampas.com (Θοδωρής Τράμπας) www.thodoristrampas.com (Λάμπρος Πιγούνης)
Για τις φωτογραφίες του Θοδωρή Τράμπα ευχαριστούμε τους φωτογράφους Πάνο Κοκκινιά, Γιώργο Τσιώλη και Ναταλία Τσουκαλά.
Για τις φωτογραφίες της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη και του Λάμπρου Πιγούνη ευχαριστούμε την φωτογράφο Ναταλία Τσουκαλά.
Last modified: 27/05/2016