Χρύσα Βέργη: Πώς αιχμαλώτισε τα χρώματα του νερού

Γιάννης Τζιμούρτας
Δημοσιογράφος

 Ένας διάλογος ανάμεσα στα χρώματα της φύσης και τα χρώματα της ζωγράφου σε ένα ηπειρωτικό ποτάμι… 

«Μη διασχίζετε ποτέ τα νερά των ποταμών με το αιώνιό τους ρέμα, πριν να πείτε μια προσευχή, με τα μάτια προσηλωμένα στα εξαίσιά τους νάματα, πριν να βρέξετε τα χέρια σας στο ευχάριστό τους και καθάριο νερό»*. Η Χρύσα Βέργη προσηλωμένη εδώ και χρόνια στην αλήθεια της φύσης, μας παρουσίασε την προσευχή της σε έναν «ταπεινό» ποταμό της Ηπείρου. Βλέπετε ο Λούρος δεν έχει το μεγαλείο του Αχελώου, από τις πηγές του να βγαίνουν οι θάλασσες και τα ποτάμια ούτε το προνόμιο του Αχέροντα να επικοινωνεί με τον κάτω κόσμο.
Κι όμως η καλλιτέχνιδα στο Λούρο ένιωσε ότι η επιθυμία της ζωγραφικής μπορούσε να υλοποιηθεί «η ψυχή έχει οδηγήσει το μάτι να γραπωθεί εκεί, και να δημιουργήσει μέσα μου αυτό το σφίξιμο, αυτή τη συγκίνηση να θέλω να το ζωγραφίσω» εξομολογείται η Χρύσα Βέργη. Όλα τα καλά πράγματα είναι άγρια και ελεύθερα όπως και τα ποτάμια της Ηπείρου. Το νερό, τα βότσαλα που κατρακυλάνε, τα φύλλα από τα δένδρα και τους θάμνους της όχθης όλα μοιάζουν να μιλάνε στην καλλιτέχνιδα. Η γη έχει μουσική για όσους ακούνε, και η Χρύσα ακούει…
Η έκθεση της «Flumen Vitae» που είδαμε στη «γκαλερί Ευριπίδης», ήταν ένας ύμνος στην πηγή της ζωής. Ο ποταμός Λούρος, αλλά και όλα τα ατίθασα, ποτάμια της Ηπείρου «προσκάλεσαν» την καλλιτέχνιδα που έκλεψε στιγμές τους και μας τις χάρισε σε υπέροχα ζωγραφικά έργα. Την συναντήσαμε λίγες μέρες πριν από την ολοκλήρωση της έκθεσης. Μια εντυπωσιακή ξενάγηση και μια ενδιαφέρουσα συζήτηση. 

  • Ο ουρανός αντανακλάται στο νερό, αλλά τίποτε δεν αντανακλάται στον ουρανό.

«Ο ουρανός είναι αέρας. Σε ένα τετραγωνικό νερού εμπεριέχεται όλος ο κόσμος. Το είδα λίγο μεταφυσικά. Σαν μια άρνηση του ουρανού να θέλει να φανερωθεί. Έτσι έχω κλέψει στιγμές του, έχω κλέψει εικόνες του».

  • Τον βλέπεις αλλά δεν έχεις επαφή. Δεν ανταποκρίνεται.

«Ναι αλλά έχει εκείνος επαφή. Και μάλιστα για να τον «εκβιάσω» λιγάκι, αποφάσισα να δω την αντανάκλαση του στο νερό. Το νερό στο σημείο της πηγής του ήταν ακίνητο. Πετούσα βοτσαλάκια για να «προκαλέσω» την επιφάνεια να αποκαλυφθεί ώστε να μπορέσω να γράψω τα χρώματα του ουρανού».

  • Σε όσους έχουν έναν έρωτα με το Μονέ, κάποια έργα σου πρέπει να τους συγκινούν βαθιά.

«Κι εγώ έχω έναν έρωτα με το Μονέ. Και τον ερωτεύτηκα ειδικά αφ’ ότου εμφανίστηκε ο καταρράκτης στα μάτια του και έκανε όλη αυτή την αφαίρεση. Τον λάτρεψα. Σίγουρα με συγκλονίζει, αλλά όχι μόνο ο Μονέ. Μου αρέσουν πάρα πολύ και τα τοπία του Κλιμτ. Αλλά με ένα διαφορετικό τρόπο απ’ αυτόν του Μονέ. Είναι αυτό το δυσδιάστατο της εικόνας. Καδράρει με ένα τρόπο που μου ταιριάζει∙ χωρίς ορίζοντες, εστιάζοντας προς τα κάτω και οι ορίζοντες αντανακλώνται. Καμιά φορά βλέπεις συγγενικές γλώσσες. Λες «κοίτα το είδα όπως το είδε!». Δεν κάνω καμιά σύγκριση, αλλοίμονο.

  • Σίγουρα. Υπάρχουν πράγματα μέσα μας που μας έχουν επηρεάσει.

«Και δεν ξέρεις με ποιο τρόπο έρχονται και παντρεύονται μεταξύ τους. Αυτά που κουβαλάμε, αυτά που αισθανόμαστε. Και όλες μας οι επιρροές και προσλαμβάνουσες είναι μαγικό με τι τρόπο έρχονται και κατασταλάζουν πάνω στο έργο».

  • Είναι μαγεία αυτό

«Μερικές φορές αναρωτιέμαι «Εγώ το έκανα αυτό;». Όχι με την έννοια αυτοθαυμασμού – κάθε άλλο. Όμως όταν ζωγραφίζω δεν συνειδητοποιώ τι ακριβώς κάνω∙ προσπαθώ η δουλειά μου να μην είναι εγκεφαλική. Προσπαθώ. Κι αφού φύγει από μέσα, ίσως αποξενώνομαι, βγαίνω από το έργο, το βλέπω αποστασιοποιημένα. Ειδικά όταν είμαι στο χώρο της γκαλερί. Καμιά φορά λέω «σίγουρα μια δική μου στιγμή», αλλά αιφνιδιάζομαι κι εγώ συνειδητοποιώντας ότι η καταγραφή αυτή έγινε τη συγκεκριμένη φορά.

  • Οπότε στις ξεναγήσεις που κάνεις στην έκθεση σου, θα υπάρχουν στιγμές που αιφνιδιάζεσαι από κάποια παρατήρηση επισκέπτη…

«Βεβαίως. Ξέρετε ότι δεν βάζω τίτλους στα έργα μου για να μην κατευθύνω κανέναν και σε τίποτε. Πιστεύω ότι το έργο λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ του καλλιτέχνη και του αποδέκτη. Είναι αυτό μέσω του οποίου γίνεται ο διάλογος. Όταν ο θεατής μου λέει ότι ένα στοιχείο του έργου τον έκανε να αισθανθεί κάτι, πολλές φορές ξαφνιάζομαι και μού ανοίγει παραθυράκια. Συνειδητοποιώ ότι όντως θα μπορούσε να είναι έτσι ή δεν είναι άσχετο αυτό που λέει για το έργο και ας «ερχόμουν» από αλλού την ώρα που το έκανα. Κι εγώ παίρνω από εκείνον και εκείνος από μένα. Όπως στην αρχή της συζήτησης μας  αναφερθήκαμε για τον ουρανό που αντανακλάται. Ένας λόγος που ζωγραφίζω τον ουρανό είναι για να τον αιχμαλωτίσω.

  •  Η ομορφιά της ζωής είναι ότι ανακαλύπτουμε πράγματα. Και όταν  μάλιστα τα ανακαλύπτουμε στο δικό μας κόσμο…

«… αυτή είναι η μαγεία. Στην έκθεση, το νιώθω συχνά αυτό, όταν είμαι μόνη μου συνειδητοποιώ για ποιο λόγο γίνανε. Αυτά είναι πράγματα δικά μου…».

  • Δηλαδή;

«Δεν είναι τυχαίο ότι ζωγράφισα αυτά τα ορμητικά νερά τα δύο τελευταία χρόνια. Δεν είναι τυχαίο ότι το βλέμμα μου σταμάτησε στα ορμητικά νερά. Πέρα από το γεγονός ότι πλαστικά ήθελα να δω πώς μπορώ να το ζωγραφίζω αυτό το νερό που ρέει και είναι άπιαστο, δεν έχει όρια, είναι ρευστό, εξαιρετικά δύσκολο και προκλητικό για μένα να το ερμηνεύσω ζωγραφικά. Το ότι έχω φύγει από τους καθρέφτες με τις ανακλάσεις και κοιτάω το νερό με την ορμή του, ναι μεν με ενδιαφέρει πλαστικά γιατί είναι ένα καινούργιο μαθηματικό πρόβλημα που βάζω, από την άλλη όμως συναισθηματικά προφανώς βιώνω πράγματα για να σταθώ σ΄ αυτό. Στέκει το μάτι και μέσα συνειδητοποιώ ότι η ψυχή έχει οδηγήσει το μάτι να γραπωθεί εκεί, και να δημιουργήσει μέσα μου αυτό το σφίξιμο, αυτή τη συγκίνηση να θέλω να το ζωγραφίσω.

  • Λένε ότι το νερό έχει μνήμη

«Μα είναι η προέλευση μας, η καταγωγή μας».

  • Έχεις αντιμετωπίσει το νερό θυμωμένο;

«Το φοβάμαι το νερό. Το νερό της θάλασσας ειδικά όταν είναι θυμωμένο. Ίσως γι’ αυτό το ζωγραφίζω. Είναι φορές που νιώθω εναρμονισμένη και φορές που με φοβίζει. Ουσιαστικά να το ερμηνεύσω προσπαθώ και νομίζω ότι ζωγραφίζω τη φύση γενικότερα. Γιατί έχω ξεκινήσει από τα γαιώδη, τα στεριανά και μετά σιγά – σιγά μπήκα στην ιστορία του νερού που με σαγήνευε. Έχει κάτι το αέναο μέσα στο χρόνο κι εμείς είμαστε απλά μέρος του.

  • Ζωγραφίζεις το νερό ως κάτι ανεξάρτητο ή ως μέρος της συνολικής σύνθεσης

«Είναι μέρος της φύσης. Άλλωστε το νερό βοηθά τη φύση να αναπαράγεται, να ανθίζει!

  • Αυτός ο βράχος; Μακριά από τις πηγές, τα νερά, τους θάμνους της όχθης, πώς προέκυψε; Μοιάζει μ’ ένα κομμάτι ήλιου.

«Είναι το τελευταίο μου έργο. Ενώ ζωγράφιζα τα έργα για την έκθεση, δεν σκεπτόμουν να κάνω βράχο. Στα ταξίδια μου συναντούσα βουνά να τα κόβουν για να περάσουν οι δρόμοι, έβλεπα αυτούς τους λίθινους όγκους με λίγο ουρανό επάνω κι αναρωτιόμουνα «θεέ μου πως θα μπορούσα αυτό το πράγμα να το ζωγραφίσω», τέτοιο δέος, τέτοιος όγκος! Αυτό είναι μια εικόνα από το Κουφονήσι που πήγαινα με το βαρκάκι. Δίπλα στη θάλασσα είναι. Είχε ξεκινήσει το έργο και το είχα αφήσει, όπως ξεκινάμε κάποια έργα και τα αφήνουμε. Θεωρούσε ότι έπρεπε να μπει σε μια ενότητα που να ταιριάζει θεματικά. Δουλεύοντας όμως όλα αυτά τα έργα προς το τέλος και καθώς έπρεπε να τελειώσω κάτι γραφήματα, ένιωσα ότι είχα κουραστεί. Προσπάθησα να εντοπίσω τι ήταν αυτό που με είχε κουράσει, σαν να μην έβρισκα το κίνητρο, ίσως επειδή όλο το σκεπτικό, η φιλοσοφία της έκθεσης είχαν ολοκληρωθεί μέσα μου. Παρατηρώντας κάποια έργα (όπως αυτό με ένα κομμάτι κορμού ή με την ελιά μέσα στο ποτάμι) αισθάνθηκα ότι σε όλη αυτή τη ρευστότητα υπάρχουν κάποια στοιχεία σταθερά. Ένας κορμός, μια ελιά… Εκείνη τη στιγμή ήρθε στη σκέψη μου ο βράχος.
Βγήκα λοιπόν από το κουτάκι που έλεγε «τι δουλειά έχει ένας βράχος μέσα στο νερό;» και επειδή μου βγήκε σαν ανάγκη να βρω κάτι που να έρθει κόντρα σε όλη αυτή τη ρευστότητα, ζωγράφισα το βράχο. Ήταν κάτι που βγήκε με πολλή χαρά. Λειτουργεί και κάπως εξισορροπιστικά, κάνει το ρευστό να φαίνεται πιο ρευστό.

  • Λες και πάνω στο βράχο έχει συμπυκνωθεί όλο τοι φως του ήλιου.

«Μα τον ήλιο ήθελα να ζωγραφίσω! Μια συγκεκριμένη ώρα. Ήταν Αύγουστος, απόγευμα…

  • Ο βράχος είναι μια αφορμή για να μπει το φως

«…και γίνεται στις σκιές του άυλου. Το φως είναι αυτό που ζωγραφίζω γενικά. Το φως χρησιμοποιώντας το χρώμα. Προχωρώντας και τελειώνοντας το έργο, αποφάσισα να περιορίσω το φως κεντρικά, να ρίξω τους τόνους διότι μου άρεσε αυτή η φορά προς τα πάνω. Σαν να ανέβαινε κανείς με το φως προς τα πάνω.

  • Σε κάποια παλαιότερα έργα σου είχες τη διάθεση να χαθείς μέσα στις φυλλωσιές. Τώρα θέλεις να καθίσεις στην όχθη και να ανακαλύπτεις  το νερό και τον κόσμο του γύρω. Δεν υπάρχουν φυλλωσιές για να κρυφτείς. Το έργο μπροστά μας είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.

«Το δούλεψα σχεδόν σχεδιαστικά. Έχει μια γλυπτική διάθεση με το νερό που σκάει πάνω στις πέτρες και είναι ο μόνος τρόπος που μπορώ να μορφοποιήσω το νερό. Το αντιμετώπισα τελείως σκιά –φως, σκιά – φως επειδή είναι αφαιρετικό, με την έννοια ότι δεν έχω ρεαλιστικά στοιχεία και άλλα επεισόδια (φυλλαράκια, κορμούς, κλαδιά κλπ.) Φαντάζεσαι ότι είναι οι πέτρες από μέσα προσπάθησα να παραπέμπει σε αυτό που έβλεπα στο νερό να κυλά στα πόδια μου. Όταν το νερό έρχεται με δύναμη μπροστά σου, δεν μπορείς να εστιάσεις – προς τα πίσω μπορώ να εστιάσω ή τουλάχιστον να κλειδώσω κάποια περιγράμματα του ώστε να το απεικονίσω. Μου άρεσε ότι δεν μπορούσες να εστιάσεις και δεν ήξερα πώς να το ζωγραφίσω, δίνοντας την αίσθηση ότι δεν εστιάζω και βρήκα κάποιο τρικάκι. Ήταν ανακάλυψη και για μένα αυτό το έργο. Σχεδίασα το κάτω μέρος με δυο πινελάκια ώσπου να δημιουργήσω το είδωλο που αλλού έχει μείνει και αλλού όχι. Έχει πολλά αφαιρετικά στοιχεία η δουλειά μου αλλά δεν είναι ανεικονική.

  • Είναι μια γνήσια ελληνική εικόνα αυτό με την ελιά. Από τη στιγμή που είδα αυτό το έργο έχω στο μυαλό μου την υπέροχη φράση ενός ακτιβιστή φυσιοδίφη του προπερασμένου αιώνα που έλεγε «Δεν έχω δει ποτέ ένα δυστυχισμένο δέντρο…».

«Με ενθουσίασε όταν το είδα. Έχει ένα αρχαίο υδραγωγείο δίπλα, μέσα στο Αη Γιώργη. Κι αυτή η αγριελιά είναι εκεί μέσα. Το μαγικό ήταν η ρίζα. Αυτή η σύμβαση του σταθερού, του στιβαρού μέσα στη ρευστότητα, αυτό το τραχύ, το σκληρό που λειαίνεται έχει μεταφορά στη ζωή μας την ίδια, σ’ αυτό που γίνεται γύρω μας. Πρέπει να συμπορευόμαστε με άλλους, όμως να μένουμε σταθεροί στα πιστεύω μας, να αντέχουμε

  • Πόσο δύσκολο ήταν αυτό το έργο με το νερό σε ένα εντυπωσιακό κυμματισμό;

«Δεν μου φάνηκε δύσκολο. Χρονοβόρο ήταν. Έπρεπε να πηγαίνω πόντο – πόντο. Ήταν ένα έργο που το άφηνα να καταλαγιάσει μέσα μου και το ξανάπιανα. Είναι μια επιφάνειά τρεμάμενη. Την παίρνει το αεράκι και την ρυτιδιάζει

Η Χρύσα Βέργη σε μια από τις ξεναγήσεις στην έκθεση της Flumen vitae

*Ησίοδος, Θεογονία

Last modified: 10/06/2019