Χρυσούλας Σκεπετζή: Παντού υπάρχουν σβηστά πρόσωπα σήμερα

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Ο δρόμος, η πλατεία, το μετρό, καλυμμένα με εφημερίδες. Κι εκεί περπατούν, περιφέρονται, περιμένουν, αναζητούν οι ήρωες της Χρυσούλας Σκεπετζή. Άνθρωποι παγιδευμένοι στην πραγματικότητα που δημιουργούν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και στην οποία επιλέγουμε ή υποχρεωνόμαστε να ζούμε. Η πρόσφατη δουλειά της καλλιτέχνιδας που είδαμε στη γκαλερί Περί Τεχνών έδινε ακριβώς αυτή την πραγματικότητα: ενώ στα περισσότερα από τα έργα της δεσπόζει ως σκηνικό το εμβληματικό μέσο επικοινωνίας, η εφημερίδα, οι ήρωες της μοιάζουν να μην επικοινωνούν «…περπατούν και περνούν ο ένας δίπλα από τον άλλο δίχως να ανταλλασσόσουν βλέμμα…».

… Υπάρχει πάντα κάποιος άλλος που βαδίζει πλάι σου
… Γλιστρώντας τυλιγμένος καστανό μανδύα, κουκουλωμένος
Δεν ξέρω αν άντρας είναι η γυναίκα
-Μα εκείνος ‘κει ποιος είναι απ’ τ’ άλλο πλάι σου;
Τ. Σ. Έλιοτ

Τα σβηστά πρόσωπα εκφράζουν τη δική σου αποστασιοποίηση από τους «ήρωες» σου ή τη μοναξιά των ανθρώπων που μοιάζουν να λειτουργούν ως ένα σμήνος;

Και οι δυο αυτές υποθέσεις λειτουργούν. Θεωρώ πως κράτησα τις αποστάσεις μου ως ένα βαθμό προκειμένου να έχω όσο γίνεται καθαρότερη ματιά απέναντι σε κάθε ανθρώπινη παρουσία που παίζει ένα ρόλο στο σκηνικό μου. Τα σβηστά ανέκφραστα πρόσωπα δηλώνουν την αποστασιοποίησή μου την ίδια στιγμή που η δική μου μοναξιά αναζητά τη δική τους. Η κραυγαλέα τους σιωπή και η απροκάλυπτη μοναξιά τους γίνεται πλήθος και ρυθμός επαναλαμβανόμενης κίνησης. Και είναι η βουή του σμήνους.

Η πιθανή δική σου αποστασιοποίηση από τα υποκείμενα, όπως γράφει ο Κωνσταντίνος Πρώιμος, δεν δείχνει να αφαιρεί συναισθηματισμό από τους ήρωες σου. Αυτοί οι άνθρωποι με τα σβηστά πρόσωπα στην περιπλάνησή τους μοιάζουν να πνίγονται από συναισθήματα.

Μα και οι σιωπηλοί άνθρωποι έχουν και φωνή και συναίσθημα και μπορεί να είναι πιο εκκωφαντική καμιά φορά η φωνή και το συναίσθημα τους από αυτούς που κραυγάζουν. Αυτό φαίνεται από τα χρώματα των ρούχων τους. Από τη θέση τους και τη στάση τους στο χώρο και το χρόνο. Από τη στάση τους στη ζωή. Εγώ ως καλλιτέχνης που καλούμαι να υλοποιήσω ένα έργο έχω συναισθήματα για όλα αυτά που διαδραματίζονται και τα μεταδίδω μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο ώστε να μη χάνεται η πρωταρχική ιδέα και η εννοιολογική προσέγγιση. Μέσα από τη δουλειά μου κραυγάζω πιθανόν κι εγώ εναγώνια μπας και εισακουστεί το όποιο μήνυμα ελπίδας αν υπάρχει.

Τι μπορεί να υποδηλώνει, κατά τη δημιουργό Χρυσούλα Σκεπετζή, η χρήση των εφημερίδων ως κυρίαρχο στοιχείο στο περιβάλλον;

Αποδεικνύει γιατί οι άνθρωποι είναι μόνοι επί σκηνής. Όταν τα ΜΜΕ χειραγωγούν τα πλήθη αλλοιώνουν την έννοια της συντροφικότητας, της συνεργασίας, της συλλογικότητας. Σπέρνουν το φόβο, τον πανικό και την ανασφάλεια. Ο συνάνθρωπος γίνεται εχθρός αντί φίλος. Τον βάζουν απέναντι και όχι δίπλα. Επιθυμούν οι άνθρωποι να λειτουργούν ως μονάδες ώστε να είναι πιο εύπλαστοι πιο διαχειρίσιμοι. Στις δικές μου αφηγήσεις δηλώνεται και κάτι ακόμα. Τα περιβάλλοντα αυτά των εφημερίδων σε κάθε μου έργο δεν είναι τυχαία σε καμιά περίπτωση. Πχ. Στο έργο: «Στάση στο χρόνο» ή «Σκοντάφτοντας συνεχώς στο παρελθόν» όπου το ανθρώπινο πλήθος βρίσκεται στο χώρο του Μουσείου θα διαβάσετε στα αποκόμματα των εφημερίδων την αναζήτηση κατοικίας. Την αναζήτηση στέγης πολιτισμού. Την αναζήτηση ομιλούντα χώρου.

Αυτά τα «υποκείμενα» που κυκλοφορούν πάνω στις εφημερίδες και όχι μόνο, μπορεί να μην έχουν χαρακτηριστικά προσώπου, αλλά απέχουν πολύ από το να είναι κλώνοι. Το κάθε «υποκείμενο» έχει τη δική του υπόσταση. Και εν τέλει είναι ένα υποκείμενο με υπόσταση χωρίς προσωπικότητα ή με υπόσταση και προσωπικότητα;

Και τα δυο. Και με υπόσταση και με προσωπικότητα. Παρ’ ότι η σκηνή που κινούνται τα «υποκείμενα» έχουν περισσότερο εικονική παρά πραγματική διάθεση, θεωρώ ότι διαθέτουν πνευματική, ψυχολογική και ηθική οντότητα. Είναι εκεί με τον άλφα ή βήτα τρόπο με τα αναπάντητα ή απαντημένα ερωτήματά τους, με τις αναστολές και τα βιώματά τους. Με τις ανασφάλειες και τις φοβίες τους. Με τα όνειρά τους και τις ανάγκες τους. Πιθανόν κάτι να περιμένουν. Μπορεί να μη χάθηκε ακόμα τίποτα.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο κοινό περιβάλλον ( σκηνικό) των εφημερίδων – με κατευθυνόμενη ενημέρωση κλπ- οι ήρωες σου λειτουργούν ως μάζα – μαζάνθρωποι κατά τον Μαρσέλ;

Οι μαζάνθρωποι – δούλοι, νομίζουν ότι είναι κάτι με το να μισούν κάποιους άλλους αγνοώντας όπως είναι φυσικό, τη βασική αρχή της ανθρώπινης Ελευθερίας, ότι ελαχιστοποιούμε την πιθανότητα να είναι κάποιοι άλλοι κύριοί μας όσο εμείς έχουμε την αυταπάτη ότι είμαστε πάντοτε και αξιωματικά κύριοι όλων των σκέψεων και των πράξεών μας. Η τελευταία απαιτεί ωστόσο μια αρκετά σύνθετη και επαγωγική σκέψη. Οι μαζάνθρωποι είναι ανίκανοι να αναπτύξουν μια τέτοια συνθετότητα. Γι αυτήν, δηλαδή την πλήρη ανικανότητα για σύνθετη σκέψη, έχουν φροντίσει προηγουμένως άλλοι μηχανισμοί υποδουλώσεως: το αποβλακωτικό σχολείο που καταστρέφει την κριτική σκέψη και συνθλίβει την ιδιαιτερότητα δημιουργώντας παπαγαλάκια (αυτό ακριβώς το πρόβλημα είχα προσεγγίσει δουλεύοντας μια εγκατάσταση με θέμα «Τα όνειρα και τους φόβους των παιδιών» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης με επιμέλεια της Μ. Μαραγκού) και τα ΜΜΕ που με την αποθέωσή τους και την εισαγωγή της εικόνας παρεμβαίνουν στη ζωή μας δημιουργώντας πλασματικές καταστάσεις. Σίγουρα σε κάποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι όσο κι αν δεν μας αρέσει αυτό λειτουργούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο

Οι ήρωες σου έχουν μνήμη;

Ελπίζω πως έχουν και δεν είναι αυτός διακαής πόθος. Άνθρωποι χωρίς μνήμη τι μπορούν να προσφέρουν; Πως μπορούν να διαχειριστούν το μέλλον τους αν δεν γνωρίζουν το παρελθόν και το παρόν τους;

Η σκακιέρα. Η εγκατάσταση που είδαμε να δεσπόζει στο ΠερίΤεχνών. Όλα τα πιόνια είναι λευκά. Πάνω σε ένα χώρο στρατηγικής αντιπαράθεσης δεν υπάρχει αντίπαλος, αφού όλα είναι ομοιόχρωμα. Η κόκκινη κλωστή που τα συνδέει είναι η έμφαση του κοινού στόχου ή ο δεσμός αίματος με όλες τις παραμέτρους.

Είναι ομοιόχρωμα αλλά έχουν διαφορετική στάση ζωής. Έχουν διαφορετικές διαδρομές. Ο χρόνος είναι εκεί παρόν και αδιαπραγμάτευτος. Ο κοινός τους στόχος θα ήταν να κρατήσει καθένας την προσωπική του μαρτυρία ως προπομπό με προσανατολισμό να καταπολεμήσουν τα αδιέξοδα. Είναι ουτοπία αυτό; Δεν ξεχνούμε ότι είναι άνθρωποι; Διαφορετικοί, αλλά άνθρωποι.

Επέλεξες να ζεις και να δραστηριοποιείσαι εκτός των τειχών. Οι περισσότεροι σε ζηλεύουμε. Αυτό που μετρά είναι πώς κρίνεις εσύ τη δική σου επιλογή.

Όλες οι αποφάσεις της ζωής μας έχουν τα υπέρ και τα κατά. Εγώ αποφάσισα να μείνω στην επαρχία ξέροντας ότι θα είμαι έξω από τα γεγονότα. Ήθελα να έχω μια πιο ανθρώπινη ζωή. Κάθε μέρα αντικρίζω τον ορίζοντα κι αυτό από μόνο του λέει σε μένα πάρα πολλά. Δουλεύω πολύ αλλά δεν χάνω χρόνο. Κάθε ώρα μου είναι δημιουργική. Ναι, αν βρισκόμουν στην Αθήνα θα με είχατε γνωρίσει πιο γρήγορα. Κάλιο αργά παρά ποτέ όμως. Ανεβαίνω συχνά και ενημερώνομαι έτσι κι αλλιώς. Αλλά δεν είμαι στις μαζώξεις. Παρά ταύτα τώρα μιλάμε μαζί και αυτό είναι σπουδαίο. Ας σταθούμε κι ας ζήσουμε αυτή τη σημαντική στιγμή.

Οι ανώνυμοι άνθρωποι της τελευταίας σου έκθεσης, κινούνται σε ένα αθηναϊκό περιβάλλον. Όσο κι αν τα πρόσωπα δεν διακρίνονται η πόλη ξεχωρίζει κανονικά. Ο συμβολισμός είναι εμφανής. Θα μπορούσαν τα ίδια πρόσωπα να κυκλοφορούν και στο περιβάλλον μιας μικρότερης κοινωνίας ή εκεί δεν υπάρχουν σβηστά πρόσωπα;

Παντού υπάρχουν δυστυχώς σβηστά πρόσωπα σήμερα. Η διαφορά είναι ποσοτική. Ναι, το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης μνημονεύει την Αθήνα γιατί δεσπόζει σ αυτήν με μεγαλύτερη σαφήνεια το μέγεθος του κάθε προβλήματος. Δεν αναφέρομαι όμως μόνο στην Αθήνα αλλά και σε άλλες μεγαλουπόλεις στις οποίες είχα την τύχει να βρεθώ παρουσιάζοντας εκεί τη δουλειά μου. Υπάρχει έργο που έχει επηρεαστεί από το Βερολίνο, την Κωνσταντινούπολη, τη Μόσχα κ.λ.π. Το αστικό τοπίο προσφέρει πάντα μπόλικο υλικό για αναζήτηση και προσέγγιση. Ήταν πιο εύκολο όπως είπαμε παραπάνω να διατηρήσω τις αποστάσεις μου χρησιμοποιώντας μια πόλη που σ’ αυτήν είμαι περισσότερο ως θαμώνας παρά ως μόνιμος κάτοικος.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΖΙΜΟΥΡΤΑΣ