Τόνι Μιλάκης: Ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι δυνατός σαν ατσάλι αλλά και εύθραυστος σαν το ευαίσθητο κρύσταλλο

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Με μια ανατομία του σκληρού προσώπου της κάθε εξουσίας ο Τόνι Μιλάκης (Toni Milaqi) αποπειράται να παρουσιάσει την πρώτη του έκθεση εκτός συνόρων. Έτσι οι φιλότεχνοι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τη δουλειά του στη γκαλερί Δεσμός στο Παρίσι. Γεννήθηκε στη Δερβητσάνη, σπούδασε καλές τέχνες στα Τίρανα και από τα 19 του χρόνια ζει στην Αθήνα. Θέλει τον εαυτό του «μάστορα» αλλά και εμπνευσμένο καλλιτέχνη, δημιουργικό αλλά και ευαίσθητο, ονειροπόλο αλλά και μαχητή. Όπως άλλωστε τονίζει: ο καλλιτέχνης από τη φύση του είναι ένα άναρχο πλάσμα, γεννημένος ελεύθερος και πολλές φορές αυτοκαταστροφικός.

Η δουλειά σου είναι ένα σχόλιο ή καταγραφή μιας σκληρής πραγματικότητας που βιώνουμε;

-Θεωρώ πώς όχι μόνο η δουλειά μου αλλά γενικά η τέχνη είναι η καταγραφή της υποκειμενικής πραγματικότητας του κάθε καλλιτέχνη, ο τρόπος με τον οποίο αυτός αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Είναι κατά τη γνώμη μου, ένας τελείως προσωπικός τρόπος προσέγγισης, μια βουτιά αυτογνωσίας πρώτα από όλα του ιδίου του καλλιτέχνη στον εαυτό του και δευτερευόντως μια προσπάθεια κατανόησης του φυσικού/κοινωνικού περιβάλλοντος που τον περιτριγυρίζει.
Και όταν αυτή η ιστορία γίνεται μια υπόθεση που αφορά σε όλο και περισσότερο κόσμο, καταγράφοντας έτσι μια συλλογική συνθήκη, τότε και μόνο τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έργο αυτό ξετινάζει από πάνω του το προσωπικό πλαίσιο και γίνεται διαχρονικό, εκφράζοντας έτσι τις αγωνίες, τα «θέλω», τα όνειρα, τους προβληματισμούς, τις εμμονές, τους φόβους και τα «πιστεύω» των ανθρώπων κάθε τόπου και κάθε εποχής.

Στο μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς σου στέκεσαι απέναντι από την εξουσία. Ή τη δύναμη που ασκεί στους αδυνάτους. Πιστεύεις ότι η τέχνη καταγράφεται ως διαμαρτυρία ή μπορεί να παίξει ισχυρό ρόλο στο γίγνεσθαι της κάθε εποχής.

– Πιστεύω πώς ο καλλιτέχνης από τη φύση του είναι ένα άναρχο πλάσμα, γεννημένος ελεύθερος, αυτοκαταστροφικός πολλές φορές. Μπορεί να είναι δυνατός σαν το πιο γνήσιο ατσάλι και ταυτόχρονα εύθραυστος σαν το πιο ευαίσθητο κρύσταλλο. Πιστεύω όμως πως ο ρόλος του είναι να βρίσκεται απέναντι στην κάθε εξουσία, εξασφαλίζοντας έτσι μια μεγαλύτερη ψευδαίσθηση ελευθέριας.
Μελετώντας την ιστορία της τέχνης και τους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος, τα παραδείγματα που λειτούργησαν μέσα από αυτόν τον αυτοκαταστροφικό οίστρο στους καλλιτέχνες με αντάλλαγμα κάποια ψήγματα ελευθερίας, είναι και αυτά που εμένα προσωπικά με συγκινούν. Βαθιά μέσα μου παραμένω ουτοπικός πιστεύοντας πως η τέχνη και πρέπει και μπορεί να επηρεάσει πρόσωπα και καταστάσεις και να ηγείται εξελίξεων ακόμα και στη σημερινή αδυσώπητη και αδιάφορη κοινωνία μας.

Πιστεύεις ότι υπάρχει ένας άλλος δρόμος για το σημερινό άνθρωπο.

Τον δρόμο μας το χάραξαν οι πρόγονοι μας εδώ και χιλιάδες χρόνια τώρα. Ο δρόμος αυτός ήταν πολλές φορές αιματοβαμμένος, αδιέξοδος, παρά πολύ δύσκολος και ανηφορικός, αλλά ως άνθρωποι έχουμε επιδείξει και λαμπρά παραδείγματα τόλμης και αρετής που μας έκαναν καλύτερους, που μας έσπρωξαν μπροστά και που μας καθοδηγούν στην πορεία μας. Υπάρχουν κατακτήσεις σε όλους τους τομείς, ακριβώς γιατί κάποιοι πριν από μας έχυσαν αίμα και η ιστορία τούς δικαίωσε. Ο ρόλος μας είναι να μην υποχωρούμε, να αντιστεκόμαστε, να μαχόμαστε για τα «πιστεύω» και τα ιδανικά μας.

Υπάρχουν κάποια έργα στα οποία συνομιλείς με μεγάλες στιγμές στην ιστορία της τέχνης. Παράδειγμα η «Εκτέλεση». Στο έργο αυτό συνομίλησαν με τον Γκόγια καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Μανέ. Δεν σε φοβίζει μια τέτοια αναμέτρηση;

-Στην ιστορία της τέχνης υπάρχουν κάποια «θέματα» που δεσπόζουν γιατί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία της τέχνης και επηρέασαν ολόκληρες γενιές καλλιτεχνών. Υπάρχουν «θέματα» που έχουν μια βαρύνουσα σημασία, γιατί πάρα πολλοί ζωγράφοι και γλύπτες ασχολήθηκαν με αυτά. Η «Σταύρωση» είναι ένα τέτοιο «θέμα», ο «Μυστικός Δείπνος», η «Εκτέλεση».
Το πιο γοητευτικό σημείο για μένα είναι ακριβώς ο τρόπος προσέγγισης. Όλοι οι ζωγράφοι που προαναφέρατε είχαν το ίδιο «ζωγραφικό θέμα» και όλα τα έργα τους είναι διαφορετικά, γιατί αλλάζει τελείως η οπτική γωνία του καθενός. Εμένα όλο αυτό το παιχνίδι με γοητεύει. Το έχω πει και άλλη φορά και το λέω και τώρα, είναι σαν να πεις ένα χιλιοειπωμένο τραγούδι με πολύ προσωπικό τρόπο και ο ακροατής σου να έχει την αίσθηση ότι το ακούει για πρώτη φορά. Εκεί βρίσκεται και η μαγεία. Στο προσωπικό στίγμα που αφήνεις πίσω.

Είδα ένα υπέροχο γυναικείο πορτρέτο αφιερωμένο στη γυναίκα σου. Μου είχες αναφέρει ότι στο διάβα της τέχνης παρά πολλοί καλλιτέχνες απέδωσαν τη γυναίκα με τη δική τους αίσθηση, αντίληψη και μαστοριά. Στο πορτρέτο εντυπωσιάζει ένα αινιγματικό χαμόγελο. Είναι η δική σου Μόνα Λίζα;

-Η «Μόνα Λίζα» είναι αυτή που είναι. Ένα από τα πιο σημαντικά πορτρέτα γυναικών όλων των εποχών. Η δουλειά μου δεν έχει σχέση με αυτήν. Αυτό που είχα αναφέρει είναι ακριβώς αυτό που έλεγα και πιο πάνω. Βλέπω καλλιτέχνες να πασχίζουν να βρουν «θέματα» που θα εντυπωσιάζουν και αυτό μπορεί να λειτουργήσει και σαν παγίδα. Αν ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία της τέχνης, τη «γυναίκα» ζωγράφισε και ο Λεονάρδο, τη «γυναίκα» ζωγράφισε και ο Ραφαέλ, την ίδια ζωγράφισαν και ο Ρούμπενς, ο Γκόγια, ο Μανέ, ο Βαν Γκογκ, ο Ματίς και ο Πικάσο. Το «θέμα» είναι για όλους το ίδιο, αλλάζει μόνο το ιδεολογικό και αισθητικό πλαίσιο που ο κάθε καλλιτέχνης πραγματεύεται πάνω στο «θέμα» αυτό.
Είναι σημαντικό για μένα ένας καλλιτέχνης να αρθρώσει έναν πολύ προσωπικό «λόγο», ένα προσωπικό στυλ, αρκεί να ξέρει να ελίσσεται και να μην αφήσει το βάρος αυτού του πράγματος να τον εγκλωβίζει και να του κόψει κάθε δυνατότητα εξέλιξης, καταδικάζοντας τον σε καλλιτεχνικό «θάνατο».

Θυμάμαι τις δυο ζωγραφισμένες γλάστρες που παρουσίασες στην έκθεση ΔΙΑ στο Βυζαντινό Μουσείο. Ήταν ευρηματική πρόταση με έντονο το στοιχείο ναϊφ

Ναι, η έκθεση «ΔΙΑ» στο Βυζαντινό Μουσείο είχε της δικές της ιδιαιτερότητες. Τα δυο έργα μου δημιουργήθηκαν για να αντέξουν στους εξωτερικούς χώρους του μουσείου. Ήταν δυο γλάστρες τις οποίες αναποδογύρισα και ζωγράφισα, αλλάζοντας έτσι τη λειτουργία τους και με πρόθεση να τα μετατρέψω σε αντικείμενα τέχνης που δεν θα θύμιζαν σε τίποτε την προτέρα τους κατάσταση. Πιστεύω πως τα έργα αυτά έδεσαν με το χώρο και την ιστορία του μουσείου δημιουργώντας έτσι ένα διάλογο, που εν τέλει ήταν διάλογος με το Βυζάντιο και την ίδια την ιστορία της τέχνης. Ήταν μια ιδιαίτερη στιγμή

«Περί Βίας και Άλλων Δαιμονίων»: Είναι η έκθεση που παρουσιάζει στη γκαλερί του Δεσμού, στο Παρίσι. Αν κρίνουμε από τον τίτλο, μιλάμε για μια δυναμική θεματογραφία.

Ανέκαθεν με απασχολούσαν στο έργο μου οι κοινωνικές σχέσεις και οι εκάστοτε συνθήκες στις οποίες αυτές αναπτύσσονται.
Ανέκαθεν ήταν στο μικροσκόπιο της δουλειάς μου οι συσχετισμοί ανάμεσα στο άτομο και στην εξουσία. Μιλώντας για εξουσία εννοούμε την κάθε είδους εξουσία, την πολιτική, την κρατική, την οικονομική, τη στρατιωτική, τη θρησκευτική. Χρόνια τώρα προσπαθώ να παρατηρήσω τα διαφορετικά πρόσωπα αυτά, να τα μελετήσω, να κατανοήσω τον τρόπο λειτουργίας τους, τον τρόπο που δρουν πάνω στην καθημερινότητα μας/στις ζωές μας. Και όσο περνά ο καιρός τόσο περισσότερο πείθομαι πώς παρ’ όλο το πολυπρόσωπο της παρουσίασης, παρ’ όλες τις διαφορετικές εκδοχές της η ουσία είναι πως κατά βάθος έχουμε να κάνουμε με το ίδιο φαινόμενο, ενιαίο και απαράλλακτο.
Η εξουσία έχει πολλά εργαλεία. Όμως το πιο αποτελεσματικό της εργαλείο είναι η βία, σε κάθε μορφή εμφάνισης, σωματική η ψυχολογική, μα πάνω από όλα θεσμική. Πίσω από το ψεύτικο προσωπείο της εξουσίας που μιλά με έπαρση και μεγαλοστομίες για δημοκρατία, ισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερίες και κατακτήσεις, πίσω λοιπόν από το φαιδρό αυτό προσωπείο αντικρίζει κανείς το αληθινό της πρόσωπο, στις περισσότερες των περιπτώσεων αδίστακτο, που έχει μόνον ένα στόχο, τον έλεγχο των μαζών/ του πλήθους. Όπως και με την ίδια την εξουσία και τα πρόσωπα της βίας ποικίλουν. Υπάρχει βία πολιτική, κρατική, οικονομική, αστυνομική, στρατιωτική, θρησκευτική, σεξουαλική, νομοθετική, δικαστική, φυλετική, κτλ…
Η ανάγκη μελέτης/εξερεύνησης τού τρόπου άσκησης εξουσίας από τους εκάστοτε ισχυρούς και η αδυναμία τού ατόμου να αντισταθεί απέναντι τους, είναι και ένα από τα ζητήματα με το οποίο καταπιάνεται η έκθεση «Περί Βίας και Άλλων Δαιμονίων» που λαμβάνει χώρα στην γκαλερί «Δεσμός» Παρίσι, 8 – 21 Οκτωβρίου.