Ράνια Μπέλλου: Στην αναζήτηση του Χαμένου Χρόνου

Γράφει η
Εύα Κέκου, Ιστορικός Τέχνης

«Στην σύγχρονη τέχνη, εναπόκειται στον θεατή να περιηγηθεί στην αρχειακή δομή, να κάνει τη δική του αισθητική έρευνα μεταξύ των ιδιοσυγκρασιακών ταξινομιών που ο καλλιτέχνης έχει διπλώσει στη συλλογή και να βρει το δικό του νόημα, να δώσει μια νέα αφήγηση». Η Εύα Κέκου συζητά με τη Ράνια Μπέλλου με αφορμή τη πρόσφατη έκθεση της στη γκαλερί Καλφαγιάν και στο psy art σε μια εφ’ όλης της ύλης.

Με ποιο τρόπο η έννοια του παρελθόντος και του παρόντος συνυφαίνονται στην εικαστική σας δουλειά; Με ποια αφορμή η μνήμη ως μηχανισμός ξεκίνησε να σας ενδιαφέρει και πως η ανάμνηση της εμπειρίας (σας) ή κάθε εμπειρίας που αποτελεί ερέθισμα στη δουλειά σας αποτυπώνεται σε αυτήν;

Το ταξίδι μου στο παρελθόν, ξεκίνησε το 2005 σε μια υπαίθρια αγορά του Λονδίνου, ερχόμενη αντιμέτωπη με μια φωτογραφία ενός κοριτσιού. Τραβηγμένη μεταξύ 1920-1925, απεικονίζει ένα επτάχρονο κορίτσι δίπλα στην θάλασσα να κρατάει ένα κουβαδάκι. Μια εικόνα διεγείρει την δική μου, προσωπική ανάμνηση, την «αθέλητη μνήμη», που ζωντανεύει καταλεπτώς το περιβάλλον, εμένα σε μια αντίστοιχη φωτογραφία του 1990 δίπλα στην θάλασσα.
Το επίκεντρο της έρευνας μου συνίσταται στο χάσμα μεταξύ των αναμνήσεων και της ανάκλησής τους. Καθημερινά αντικείμενα και αντικείμενα «ιδωμένα» μέσα από αφηγήσεις και εμπειρίες μετατρέπονται σε ενθύμια ενός παρελθόντος που πάντοτε διαφεύγει.
Βασισμένα στο παράδειγμα του Μαρσέλ Προυστ, της υποκειμενικής μνήμης ως αναβίωσης του παρελθόντος, τα έργα «οδηγούν» στην αναστοχαστική επιστροφή σε «προσωπικές» αναμνήσεις. Μια τέτοια, όμως, επιστροφή δεν γίνεται να ισοδυναμεί με τη σχολαστική ανασύσταση μιας περασμένης κατάστασης, παρά μόνο με μια «ελεύθερη» περιήγηση ανάμεσα σε θολές και ασαφείς νοητές εικόνες, με την ηθελημένη –συνειδητά ή ασυνείδητα- τελικά λησμονησή της.
Ως μεταλλωρύχος της μνήμης, επιτρέπω στις υποκείμενες εμπειρίες, τα προσωπικά συναισθήματα και τις αναμνήσεις να εισβάλλουν και να εμπλουτίσουν τις φανταστικές αφηγήσεις, σχολιάζοντας την έμφυτη επιθυμία μας να ξαναγράψουμε τις ιστορίες μας.
Συνειδητοποιώντας την ευθραυστότητα της μνήμης και τη διαπερατότητα της με την φαντασία και την ευρηματικότητα, επιδιώκω να προσφέρω ένα συνθετικό κόσμο που δημιουργείται από τα διάτρητα, κατακερματισμένα αλλά και αλληλοσυνδεόμενα, στρωματοποιημένα επίπεδα λεπτών σχεδίων. Τα ίχνη του μολυβιού σε ιαπωνικά αραχνοΰφαντα χαρτιά καθιστούν το πέρασμα του χρόνου ορατό, δημιουργώντας ένα μονοπάτι μνήμης, αποκαλύπτοντας τα διάφορα χρονικά – πολιτισμικά επίπεδα σαν γραμμές ενός παλίμψηστου.

Η έννοια της ταξινόμησης και του αρχείου έχουν καθοριστικό ρόλο στη δουλειά σας. Με ποιο τρόπο η οργάνωση αυτή συμβάλει στη σύγχρονη τέχνη-και πως η πρακτική αυτή συνδέεται με την έρευνά σας;

Η συλλογή μου απαρτίζεται από πληθώρα γραμμάτων, φωτογραφικών άλμπουμ, φωτογραφιών, φωτογραφικών άλμπουμ, αλληλογραφίας, αντικειμένων και πολλών άλλων τα οποία βρίσκω σε αγορές, παλαιοπωλεία ή δημοπρασίες. Ενεργοποιώντας τους αρχειακούς μηχανισμούς ταξινόμησης και αποθήκευσης, παράγω νέα αρχεία με την πρόθεση να δημιουργήσω εναλλακτικές αφηγήσεις. Κάθε καινούργια ταξινόμηση του αρχείου μου προσφέρει μια νέα πρόσβαση στα βάθη του από διάφορες ιδιοσυγκρασιακές προοπτικές.
Οι στρατηγικές συλλογής, αποθήκευσης, καταλογογράφησης, οργάνωσης, αναζήτησης, ανάκτησης και επανεμφάνισης – στρατηγικών αρχειοθέτησης – έχουν συζητηθεί και τεκμηριωθεί εκτενώς στη σύγχρονη τέχνη τον τελευταίο μισό αιώνα.
Τα αρχεία αποκαλύπτονται ή δημιουργούνται με έναν πρωτοφανή ρυθμό, ψηφιοποιημένα με άνευ προηγουμένου ρυθμό, καθίστανται δυνατό να αναζητηθούν με άνευ προηγουμένου ρυθμό. Στα εθνικά αρχεία τις Αγγλίας, National Archives, οι χρήστες μπορούν να αναζητήσουν εικόνες, κείμενα και αναφορές. Το αρχείο αντιμετωπίζεται ως ένα ανοικτό, ατελές, αν όχι χαώδες πεδίο, όπου οι πηγές και τα ντοκουμέντα έχουν μιαν ιστορία πριν και μετά την κατάταξή τους, η οποία δεν αντανακλά το κίβδηλο συνεχές του χρόνου, αλλά διακρίνεται από ασυνέχειες και χάσματα.
Στην σύγχρονη τέχνη, εναπόκειται στον θεατή να περιηγηθεί στην αρχειακή δομή, να κάνει τη δική του αισθητική έρευνα μεταξύ των ιδιοσυγκρασιακών ταξινομιών που ο καλλιτέχνης έχει διπλώσει στη συλλογή και να βρει το δικό του νόημα, να δώσει μια νέα αφήγηση.

Μιλήστε μας για τα «εργαλεία» που χρησιμοποιείτε ώστε να εξελίξετε το καλλιτεχνικό σας έργο.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε στα υλικά και στις φόρμες που χρησιμοποιούμε ότι είναι πολύ περισσότερο από «εργαλεία». Τα υλικά μας δίνουν την ενέργεια και τις δυνατότητες τους ώστε να εξελίξουμε το καλλιτεχνικό μας έργο, ενώ παράλληλα μετατρέπονται σε συν-δημιουργοί.
Αυτή η δημιουργική διαδικασία στο έργο μου, μέσα απο τις εκφάνσεις και τις θεματικές, είτε υπό την μορφή ενός έργου τέχνης είτε ως σπουδή και έρευνα, δύναται να επιτρέπει την αίσθηση παρελθοντικών γεγονότων, τα οποία μετέπειτα ξεθωριάζουν ώστε να γίνουν θραύσματα της Ιστορίας – και παρόλα αυτά, ο χρόνος επιστρέφει, μέσα από την δύναμη του γραφίτη.

Γνωρίζω ότι έχετε ζήσει στο εξωτερικό. Ποια ήταν η εμπειρία σας αυτή; Πώς αλήθεια έχει επίδραση στη διαμόρφωση της δουλειάς σας και πως βιώνετε την Ελλάδα/Αθήνα σήμερα; Ποια επίδραση έχει ο χώρος και το περιβάλλον που ζείτε στη δουλειά σας- δεδομένου ότι η τελευταία σας δουλειά συνδέεται με τη πόλη της Αθήνας κλπ.

Κάθε πόλη και κάθε χώρα έχει την δική της Ιστορία και τις ακόμα περισσότερες μικρο-ιστορίες της, οι οποίες μετατρέπονται σε Πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Σίγουρα ο χώρος και το περιβάλλον που δημιουργώ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο έργο μου. Η Ελλάδα μου προσφέρει άπλετο φως και χρόνο για να δημιουργήσω αλλά και να πειραματιστώ, από την άλλη, η συνεχή επαφή μου με το εξωτερικό, μου προσφέρει διαφορετικά ερεθίσματα, τα οποία επίσης επιδρούν με το έργο μου. Καταλυτικής σημασίας είναι το αίσθημα της διαρκής μετακίνησης μέσα στο παγκόσμιο δίκτυο της Τέχνης, μέσα από το οποίο δεν νιώθω καθηλωμένη σε ένα στούντιο, σε μια πόλη, σε μια χώρα αλλά δημιουργώ σε έναν χώρο χωρίς σύνορα.
Η τελευταία μου δουλειά, συνδέεται με την Αθήνα του 1945-1950 και σίγουρα, το γεγονός ότι ζω στην πόλη, περπατώ τους δρόμους της, με βοήθησε στην ‘αναζήτηση του Χαμένου Χρόνου’, παρόλα αυτά είναι ένα έργο που πυροδοτεί το ταξίδι στο παρελθόν,το ταξίδι ως μετακίνηση από την Μικρά Ασία του 1900 έως το παρόν, στο ημερολόγιο και την ερωτική ιστορία που αναγεννήθηκε.

Μόλις ολοκληρώσατε μία έκθεση στη γκαλερί Καλφαγιάν και είναι μάλιστα σε εξέλιξη μία άλλη έκθεσή σας. Ποια η εμπειρία σας από την πρόσφατη επαφή σας με το αθηναϊκό κοινό; Ποια η εμπειρία σας από την έκθεσή των έργων σας στο εξωτερικό και διεθνή fair.

Είναι η πρώτη φορά που έχω ατομική έκθεση και βρίσκομαι στην πόλη που παρουσιάζεται καθ’ όλη την διάρκεια της. Αυτό μου δίνει την δυνατότητα να έχω μια κάπως πιο κριτική ματιά, αποτελώντας ταυτόχρονα ένα σημείο σύνδεσης, ανάμεσα στο κοινό και το έργο μου. Αποκωδικοποιώ, φιλτράρω και επεξεργάζομαι τις αντιδράσεις των επισκεπτών ενισχύοντας έτσι τον διάλογο με τον θεατή αλλά και το ίδιο το έργο μου.
Κάθε φορά που «εκθέτω» ένα έργο η εμπειρία μου είναι διαφορετική, όχι λόγο τοπογραφίας, αν είναι στην Ελλάδα ή το Εξωτερικό, σε γκαλερί ή μουσείο, αλλά διαφορετική ανάλογα με τον «αναγνώστη».

θα μας μιλήσετε για το χώρο της psy art που άνοιξε πρόσφατα με τη πραγματοποίηση της έκθεσή σας αυτής;

Η psυ[art]therapy gallery είναι η συνέχεια, η επίσημη εξέλιξη της Art Therapy στην Ελλάδα, από τον φορέα Ψυχολογία-Τέχνη.
Η ps[υ]art therapy gallery απαντά στο κυρίως σώμα της κατανάλωσης, της εμπορευματοποίησης της τέχνης γιατί πιστεύει ότι η Τέχνη γίνεται πρωτίστως θεραπεία για όποιον «βυθίζεται» μέσα σ’ αυτήν. Μια θεραπεία που αναδεικνύει τη διαδικασία της σκέψης, της Ιδέας σε γόνιμο, εξελικτικό διάλογο με το ίδιο το υποκείμενο και που προάγει/επισημαίνει τη δόμηση, την οργάνωση και την επικοινωνία της διαμέσου του έργου. Η αναγκαιότητα της κατάδειξης αυτής της ζωντανής σχέσης είναι η κινητήριος δύναμη που οδήγησε στη σύλληψη και στην υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος. Η γκαλερί θα λειτουργεί ως «ενδιάμεσος χώρος», όπου οι διάλογοι μεταξύ τέχνης – ψυχολογίας – φιλοσοφίας – ανθρωπολογίας – κοινωνιολογίας να μπορούν να παραμείνουν ανοικτοί για νέες ιδέες, νοηματοδοτήσεις, συσχετίσεις, εμπνεύσεις, προβληματισμούς, συνειδητοποιήσεις αλλά και γόνιμες συγκρούσεις.
Σε αυτή τη γραμμή απευθύνεται στην κοινότητα, στον πολίτη. H απεύθυνση είναι διπλή και πραγματαποιείται σε 3 επίπεδα: πληθυσμός καλλιτεχνών/θεωρητικών τέχνης, ο ευρύτερος κύκλος της ψυχικής υγείας, καθώς και το ευρύ κοινό. Η διπλή κατεύθυνση έγκειται στο ότι το κάθε πεδίο εξ αυτών, με άξονα -πάντα- την εικαστική θεραπεία, μπορεί να τροφοδοτήσει προς και τις τρεις κατευθύνσεις/επίπεδα, αλλά, παράλληλα, και να τροφοδοτηθεί.
Απαντά στην αυθαιρεσία της τέχνης ως θεραπείας , σε αυτή τη μόδα, έρχεται να απαντήσει και να αναδείξει το έργο ειδικά νέων επιστημόνων που με συγγραφικό αλλά και κλινικό έργο που προσπερνούνται από την λαίλαπα των εκατοντάδων εργαστηρίων, σεμιναρίων συναντήσεων και αυτο-βαφτίζονται art therapy, την εξαιρετική δουλειά καλλιτεχνών που το έργο τους απαντά στην καθολική -πραγματική ανάγκη της κοινότητας τέχνη αλλά αυτό δεν είναι θεραπεία.
Η ps[υ]art therapy gallery θέτει το εξής πλαίσιο, το οποίο και θεωρεί επιστημονικά και δεοντολογικά ορθό: ο καλλιτέχνης ασκεί έργο θεραπευτικό για τον ίδιο αλλά δεν μπορεί να ασκήσει θεραπεία στο πληθυσμό αν δεν έχει κατάρτιση στο πεδίο της art therapy και ο θεραπευτής-art therapist δεν μπορεί να είναι μόνο καλλιτέχνης…

Τίτλος φωτογραφικού υλικού
Rania Bellou, Remembering Revisted, 2018
Ράνια Μπέλλου, Remembering Revisted, 2018