Πώς δυο βιβλιοθηκάριοι έκαναν τον κινηματογράφο Έβδομη Τέχνη

Ευανθία Τζιμούρτα

Διεθνή - Ελεύθερα Θέματα

Είχαν περάσει μόλις 40 χρόνια από την εμφάνιση του κινηματογράφου όταν δυο οραματιστές, η Iris Barry και ο John E. Abbott, είδαν την αξία της μεγάλης οθόνης ως τέχνη. Ήταν από τους πρωτοπόρους που έμπρακτα, καθιέρωσαν τον κινηματογράφο ως μια μορφή τέχνης. Την Έβδομη Τέχνη.

Iris Barry και John Abbott, 1935. Φωτογραφία Lewis Jacobs

Ένα παράτολμο όραμα

Πώς κάποιος χαρτογραφεί το όραμα, τον σκοπό και τις μεθόδους για κάτι που δεν υπήρχε ποτέ πριν; Αυτό θα μπορούσε να είναι το ερώτημα που έπρεπε να απαντήσουν η Iris Barry και ο John E. Abbott, καθώς συνέτασσαν το «Το πλαίσιο ενός σχεδίου για τη δημιουργία της κινηματογραφικής βιβλιοθήκης του μουσείου σύγχρονης τέχνης» (An Outline of a Project for Founding the Film Library of The Museum of Modern Art) το 1935.
Όταν γράφτηκε αυτό το ιστορικό κείμενο, η Barry ήταν Βιβλιοθηκονόμος και ο Abbott Γραμματέας του Τμήματος Κινηματογράφου. Το ζευγάρι υπέβαλε την πρόταση στο διευθυντή του MoMA Alfred H. Barr, Jr. και τον εκτελεστικό διευθυντή Thomas D. Mabry, Jr., στις 17 Απριλίου 1935.
Σε ένα γενικό πλαίσιο το σχέδιο ανέφερε την επιτακτική ανάγκη κολεγίων και μουσείων των Ηνωμένων Πολιτειών που επένδυσαν στην καινοφανή μελέτη του φιλμ ως ζωντανής τέχνης αλλά δεν μπορούσαν να εντοπίσουν τις βασικές πηγές έρευνα και τεκμηρίωσης που απαιτούνταν. Καθώς επικρατούσε η λογική του θεάτρου και οι ταινίες προβάλλονταν συνήθως σε θεατρικές αίθουσες δεν είχαν αναπτυχθεί οι υπηρεσίες διανομής, υπήρχαν ελάχιστες και περιορισμένου βεληνεκούς κριτικές, κάποια σκόρπια κείμενα στις εφημερίδες και σίγουρα κανένα κινηματογραφικό φεστιβάλ.
Η Barry και ο Abbott σημείωναν πως σύμφωνα με το καταστατικό του το Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης έχει ως στόχο «να ενθαρρύνει και να αναπτύξει τη μελέτη της σύγχρονης τέχνης και τη συμμετοχή της στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και στις πρακτικές εφαρμογές της καθημερινής ζωής των πολιτών».
Χωρίς πρόσβαση σε ταινίες, βιβλία, περιοδικά, φωτογραφικά καρέ, αφίσες κλπ., η Barry και ο Abbott δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το υλοποιήσουν το όραμά τους όπως άλλωστε προβλεπόταν από το καταστατικό του μουσείου. Πώς έλυσαν το πρόβλημα; Από τη στιγμή που άρχισαν να ενημερώνουν και να δημοσιοποιούν το εγχείρημα για τη μελέτη και τη διατήρηση των ταινιών, ο κινηματογράφος είχε ζωή 40 ετών.

12 Ιουλίου 1935 υπογραφή του εγγράφου ίδρυσης της κινηματογραφικής βιβλιοθήκης του MoMA. Από αριστερά John Abbott, Iris Barry, John Hay Whitney, A. Conger Goodyear, Nelson A. Rockefeller

Τα καλά νέα ήταν ότι θα μπορούσαν να εξετάσουν τη μορφή της νέας τέχνης στο σύνολό της, εφόσον μπορούσαν να εντοπίσουν τα υλικά μελέτης. Τα κακά νέα ήταν ότι η κινηματογραφική βιομηχανία δεν αντιμετώπιζε την ταινία ως τέχνη και ήταν επιφυλακτική στους μελετητές που δεν ενδιαφερόντουσαν για οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές.
Από την αρχή η Iris Barry ξεκαθάρισε ότι η πρόθεση της ήταν καθαρά ερευνητική και ότι δεν είχε καμία διάθεση να εμπλακεί σε οικονομικές δοσοληψίες με τους ανθρώπους της κινηματογραφικής βιομηχανίας.
Η Barry είχε την ευκαιρία να γνωστοποιήσει τις προθέσεις της αυτοπροσώπως τον Αύγουστου του 1935 σε ένα λαμπερό βραδινό στο Pickfair, το θρυλικό σπίτι των αστέρων Mary Pickford και Douglas Fairbanks. Ντυμένη με ένα λεπτό λουλουδένιο φόρεμα με σκίσιμο στα μανίκια, η Barry παρουσιάστηκε στους σκηνοθέτες Samuel Goldwyn, Jesse Lasky, Harry Warner, Walt Disney και άλλους τιτάνες της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Στη κοσμική συγκέντρωση ήταν επίσης προσκεκλημένοι οι αστέρες της όπως ο Harold Lloyd, και οι κορυφαίοι σκηνοθέτες Ernst Lubitsch και Mervyn LeRoy.

Ο Carl Brisson ως πυγμάχος στην ταινία Alfred Hitchcock του 1927 «The Ring». Μία από τις 9 ταινίες του βουβού κινηματογράφου που αποκαταστάθηκαν από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου.

Αυτή η κομψά ντυμένη κυρία με βρετανική προφορά έλεγε σε αυτούς τους άνδρες (πολλοί από τους οποίους ήταν και οι ίδιοι μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες) ότι οι ταινίες τους είχαν σημασία στον ευρύτερο κόσμο της τέχνης. Ο Samuel Goldwyn και ο Jesse Lasky άρπαξαν την ευκαιρία πέρα από το box office να κατοχυρώσουν το κύρος τους ως δημιουργοί.
Τα αποκτήματα των «μεγάλων σκηνοθετών» έφθασαν στη Βιβλιοθήκη Κινηματογράφου πολύ σύντομα: το Λύκειο Ζαμπ Νέι (1927) του Pabst και ο Berj–Ejvind och hans hustru (1918) του Sjöström. Τα κολακευτικά λόγια προς τους δημιουργούς έφεραν στην Iris Barry και τον John Abbott την πρώτη από τις πολλές ταινίες που χρειάζονταν για να χτίσουν τη βάση της Βιβλιοθήκης Κινηματογράφου.
Στο δοκίμιο του 1995 «Τίποτα ιερό: Jock Whitney Snares Αντίκες για το Μουσείο», η Mary Lea Bandy, Διευθύντρια του Τμήματος Κινηματογράφου, γράφει: «Με τις δωρεές, τις εξαγορές από τους πρωτοπόρους και ανθρώπους της κινηματογραφικής βιομηχανίας, τη διάθεση σε σχολεία κλπ μπορούμε να πούμε ότι η Barry εισήγαγε τις κινηματογραφικές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες». Η Iris Barry ήταν τελικά η δημιουργός για τόσες πολλές στρατηγικές και δράσεις σχετικά με την ανάπτυξη αρχείων ταινιών, την αρχειοθέτηση ταινιών ως επάγγελμα, και την παρατήρηση ότι η ταινία είναι μια μορφή τέχνης που αξίζει τη συντήρηση, τη μελέτη και την έκθεση.

3 Αυγούστου 1935 δείπνο στο Pickfair. Μια από τις σημαντικότερες συναντήσεις για τη μετέπειτα πορεία του κινηματογράφου. Από αριστερά η Samuel Goldwyn, ο John Abbott, ο Samuel Goldwyn, η Mary Pickford, ο Jesse Lasky, ο Harold Lloyd και η Iris Barry

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κινηματογραφική Βιβλιοθήκη (Museum of Modern Art Film Library Corporation) επισημοποιήθηκε με έγγραφα υπογεγραμμένα από τους διαχειριστές A. Conger Goodyear, John Hay Whitney, και Nelson Α. Rockefeller. Και σύμφωνα με το καταστατικό η Κινηματογραφική Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε με σκοπό τη δημιουργία μιας συλλογής κινηματογραφικών ταινιών που σηματοδότησαν τα σημαντικά ιστορικά βήματα, καλλιτεχνική πορεία και ανάπτυξη του κινηματογράφου από τη γέννηση του. Η συλλογή αυτή σε λογικές τιμές διατίθεται σε κολέγια, μουσεία και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Το Τμήμα Κινηματογράφου (Department of Film), όπως είναι γνωστό σήμερα, που ιδρύθηκε αρχικά ως Βιβλιοθήκη Κινηματογράφου και αναγνωρίζεται ως η ισχυρότερη διεθνής συλλογή ταινιών στην Η.Π.Α., με κατάλογο πάνω από 30.000 διεθνείς ταινίες και τέσσερα εκατομμύρια φωτογραφικά καρέ που προέρχονται από όλες τις περιόδους και όλα τα είδη και θεωρείται ένα από τα καλύτερα μουσειακά αρχεία της παγκόσμιας κινηματογραφικής τέχνης. Δημιουργήθηκε για να συλλέξει ταινίες που απεικονίζουν την ιστορική και καλλιτεχνική εξέλιξη των κινηματογραφικών ταινιών και για να καθιερώσει το μέσο ως μεγάλη μορφή τέχνης

Η Πολύτιμη Συλλογή

Κάθε μεγάλος καλλιτέχνης της «βουβής» εποχής του κινηματογράφου, εκπροσωπείται: Griffith, Porter και Ince. τα studio Edison, Biograph και Vitagraph, τα Lumière και Méliès από τη Γαλλία. Chaplin και Keaton, DeMille και Fairbanks, Dreyer και Stroheim, Eisenstein και Flaherty.
Φυσικά και οι πρωτοπόροι αλλά και κυρίαρχοι της ηχητικής εποχής εκπροσωπούνται επίσης: τα στούντιο Warner Bros, Fox και Selznick. Η Walt Disney και Lubitsch. Ford, Walsh, Wyler και Capra. Sternberg, Lang, Welles, Hitchcock και Renoir. Rossellini και Ophuls. Kurosawa και Ozu. Truffaut και Bergman. Οι ταινίες των καλλιτεχνών Fernand Léger, Man Ray, Marcel Duchamp, László Moholy-Nagy και Paul Strand εμπλουτίζουν τη συλλογή, όπως και τα έργα σύγχρονων πειραματικών κινηματογραφιστών όπως οι Jane Aaron, Stan Brakhage, Bruce Connor, Ken Jacobs, Yvonne Rainer και ο Andy Warhol.
Μεταξύ άλλων, στη συλλογή βρίσκονται τα πρωτότυπα αρνητικά των εταιρειών Biograph και Edison (εταιρίες παραγωγής ταινιών πριν το 1903) και η μεγαλύτερη συλλογή ταινιών του D. W. Griffith στον κόσμο.
Τα τελευταία χρόνια, σκηνοθέτες όπως ο Clint Eastwood, ο Martin Scorsese, ο John Cassavetes, ο Francis Ford Coppola, ο Joel και ο Ethan Coen, ο Oliver Stone, η Kathryn Bigelow, ο John Sayles, ο Stanley Kubrick και ο Tim Burton και παραγωγοί όπως οι Ray Stark, Albert Broccoli, ο Irwin Winkler, ο Edward Pressman και ο Joel Silver έχουν δωρίσει ταινίες στη συλλογή. Η Turner Entertainment Company έχει δωρίσει πρωτότυπα υλικά από τις ταινίες RKO και η Warner Bros ταινίες της δεκαετίας του 1920 μέχρι τη δεκαετία του 1940, οι ταινίες Citizen Kane και Casablanca.
Η συλλογή επιτρέπει στο Μουσείο να διατηρήσει ένα ασύγκριτο πρόγραμμα μελέτης και έκθεσης για το κοινό, τους μελετητές και τους κινηματογραφιστές. Το πρόγραμμα αυτό με τις ποικίλες μορφές του παρέχει μια εκπαίδευση για σύγχρονους καλλιτέχνες σε όλα τα μέσα και μεμονωμένες ταινίες έχουν μελετηθεί από σκηνοθέτες σε όλα τα επίπεδα, από συγγραφείς, σκηνοθέτες και παραγωγούς έως σχεδιαστές κοστουμιών, βοηθοί παραγωγής κτλ.

Εγκαταστάσεις της Biograph. Φωτογραφία J.T. Lynch

Η Δανειστική Βιβλιοθήκη παρέχει τη μοναδική υπηρεσία προσφοράς πρόσβασης σε έργα σημαντικών ανεξάρτητων κινηματογραφιστών, έργα που διαφορετικά δεν θα ήταν άμεσα διαθέσιμα. Παρόλο που η βιβλιοθήκη είχε πάντα μια ευρέως διαδεδομένη συλλογή, συμπεριλαμβανομένων πρώιμων βουβών ταινιών, σημαντικών ντοκιμαντέρ, πρωτοποριακών και ανεξάρτητων έργων, κινούμενων σχεδίων και βίντεο τέχνης, καταβλήθηκαν προσπάθειες τα τελευταία χρόνια για την ενίσχυση συγκεκριμένων τομέων και την απόκτηση ανάληψη περισσότερων τίτλων διαθέσιμων σε μια ευρύτερη κοινότητα. Αυτή η προσπάθεια οδήγησε στο να συμπεριληφθούν έργα από σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Andy Warhol, ο Richard Serra, ο Yoko Ono και ο Robert Smithson.
Η συλλογή ταινιών αποθηκεύεται στο Κέντρο Προστασίας Κινηματογράφου Celeste Bartos του Μουσείου, μια υπερσύγχρονη εγκατάσταση που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1996.

Film Benefit

Στις 19 Νοεμβρίου, έλαβε χώρα το τo ετήσιο Film Benefit του MoMA και τιμώμενο πρόσωπο ήταν για φέτος ο Martin Scorsese. Το Film Benefit διοργανώνεται κάθε χρόνο για να στηρίξει τη συλλογή του Τμήματος Κινηματογράφου του MoMA.
Μεγάλα ονόματα της έβδομης τέχνης έχουν λάβει το συγκεκριμένο βραβείο τα προηγούμενα χρόνια μεταξύ των οποίων ο Tom Hanks, η Cate Blanchett, ο Alfonso Cuarón, ο Quentin Tarantino, ο Pedro Almodóvar, η Kathryn Bigelow, ο Tim Burton και ο Baz Luhrmann.