Πάσκουα Βοργιά: Η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον άνθρωπο, όχι όμως και τον κόσμο

Το Οπλοστάσιο/Τέχνης παρουσιάζει στο πλαίσιο των εκθέσεων ο «Δημήτρης Αληθεινός προτείνει» την έκθεση της Πάσκουα Βοργιά, με τίτλο Αυτοψίες.
Το Οπλοστάσιο/Τέχνης επανέρχεται στο θέμα των «παιδιών της κρίσης» προτείνοντας μια νέα δημιουργό που χρησιμοποιεί ως μέσο τη φωτογραφία και το λόγο για να μετουσιώσει σε έργα τις σκοτεινές εικόνες της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας της Ελλάδας.
Η έκθεση «Αυτοψίες» της Πάσκουα Βοργιά είναι ένα αποτύπωμα της σύγχρονης Αθήνας στο καιρό της κρίσης μέσα από το οποίο επιδιώκει να ερμηνεύσει τον κοινωνικό – ιστορικό μετασχηματισμό που συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας. Η νεαρή δημιουργός μας καλεί να δούμε διαφορετικά το αστικό τοπίο και την ιστορία που γράφεται σε αυτό. Η σκιά της κρίσης αφήνει το αποτύπωμά της στους ανθρώπους και στο χώρο που αυτοί δρουν, ζουν και αποφασίζουν. Οι φωτογραφίες της έκθεσης μας γυρίζουν πίσω, σε περιστατικά που θα θέλαμε να ξεχάσουμε, σε γεγονότα βίας  που έλαβαν χώρα στους δρόμους της ίδιας της πόλης. Ο φωτογραφικός φακός γίνεται μεγεθυντικός, εστιάζει τολμηρά στα σημάδια που αφήνουν πίσω τους σιωπηλές κραυγές εκείνων που υπήρξαν θύματα μιας βαθιά διαταραγμένης κοινωνίας.
Η κρίση στην έκθεση παρουσιάζεται τόσο μέσα από την εικόνα όσο και μέσα από το λόγο. Κάθε φωτογραφία συνοδεύεται από το αντίστοιχο δημοσιογραφικό απόσπασμα στο οποίο γίνεται αναφορά στο αποτύπωμα του απεικονιζόμενου γεγονότος. Όταν όλοι θα έχουν πλέον σιωπήσει,  όταν η καθημερινότητα θα έχει οδηγήσει το νου σε άλλα πιο επίκαιρα θέματα, όταν θα προσπαθούμε να μιλήσουμε για την κρίση αναφερόμενοι στην οικονομική δυσχέρεια, η φωτογράφος θα επιστρέψει εκεί όπου η μνήμη πρέπει να διατηρηθεί, εκεί όπου το χτες θα ερμηνεύσει το σήμερα και θα προβληματίσει για το αύριο.
Η Πάσκουα Βοργιά, παρουσιάζει τη δουλειά της και μιλάει για τις Αυτοψίες καθώς και για το Depression Era που κέρδισαν την εκτίμηση του κοινού.

Θα ήθελα να μας μιλήσετε λίγο για το πώς προέκυψε η ιδέα να δουλέψετε με αρχείο εφημερίδων.
H σειρά των Αυτοψιών ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια στα πλαίσια του συλλογικού έργου Depression Era. Οι Αυτοψίες είναι μια σειρά από φωτογραφίες που έχουν γίνει στον τόπο του γεγονότος όπου αναφέρομαι κάθε φορά. Τα μέρη αυτά τα επισκέπτομαι για να φωτογραφίσω ετεροχρονισμένα, δηλαδή κατόπιν του γεγονότος. Οι εικόνες συνδιαλέγονται με κείμενα – αποσπάσματα από μαρτυρίες, σημειώματα, δημοσιογραφικά κείμενα, αναλύσεις, ημερολόγια, ακόμα και κυβερνητικά έντυπα. Είναι μια δουλειά in progress.

Το αληθινό πάντα γοητεύει. Παρατηρείται γενικά μια τάση τον τελευταίο καιρό να χρησιμοποιούνται ιστορικά στοιχεία σε διάφορες μορφές τέχνης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το θέατρο – ντοκουμέντο. Θα ήθελα να μας μιλήσετε λίγο για το πώς ορίζεται η σχέση του αρχείου με την τέχνη και πώς ο καλλιτέχνης, ο φωτογράφος στη δική σας περίπτωση μπορεί να διαχειριστεί ένα τέτοιο υλικό και να το αξιοποιήσει εικαστικά.

Ίσως προέρχεται από έναν κορεσμό με τον αισθητισμό, αλλά και από μια αίσθηση αναγκαιότητας που προκύπτει από την δύσκολη ιστορική συγκυρία που διανύουμε. Όσον αφορά το αρχείο ή το ντοκουμέντο – και στην τέχνη – είναι ένα μέσο ανάκτησης και διατήρησης της μνήμης, αλλά και ερμηνείας του παρελθόντος μέσα από τη συλλογή τεκμηρίων. Στην τέχνη ένα αρχείο μπορεί να χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη, ή να είναι τρόπος οργάνωσης του υλικού, αλλά πάντα δοσμένο με μια εικαστική γλώσσα.

Οι προθέσεις και η διάθεση του κάθε καλλιτέχνη κυριαρχούν εις βάρος της αντικειμενικότητας του αρχείου; Είναι εφικτό – και επιθυμητό –  να συνδυαστεί η αισθητική και η αντικειμενικότητα όσον αφορά ένα έργο αρχείου;
Δεν γνωρίζω κανένα αντικειμενικό αρχείο. Η πράξη της επιλογής συγκεκριμένων «δεδομένων» που μπαίνουν ή αποκλείονται από ένα αρχείο συνιστά βαθιά υποκειμενική θέση και ερμηνεία του κόσμου, ακόμα και άσκηση εξουσίας πολλές φορές. Το ζητούμενο πάντα μέσα από την σύσταση ενός αρχείου είναι να ανασυσταθεί και να παρουσιαστεί μια συγκεκριμένη άποψη ή αφήγηση για τα πράγματα. Υπό αυτήν την έννοια η φωτογραφία είναι και αυτή ένα υποκειμενικό τεκμήριο και μπορεί να συνθέσει ένα αρχείο. Η σύζευξη τέχνης ή αισθητικής με το ντοκουμέντο είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία και την οντολογία του φωτογραφικού μέσου.

Η βία βρίσκεται σήμερα στον πυρήνα των ανθρώπινων σχέσεων. Πώς η τέχνη μπορεί να συμβάλλει στην διαμόρφωση υγιών προσωπικοτήτων;
Η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον άνθρωπο, όχι όμως και τον κόσμο. Η φωτογραφία -γενικότερα η τέχνη – μπορεί να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει.

« Το έδαφος της Αθήνας είναι ένα βιβλίο που δεν διαβάζεται. (…) Έτσι μεταμορφώνεται η Αθήνα – και γι αυτό δεν φωτογραφίζεται».  Τι ιστορία αφηγείται η μορφή μιας πόλης που ζει στη σκιά της κρίσης;
Την ιστορία των ανθρώπων της. Όχι μόνο αυτών που ήδη γνωρίζουμε, όπως του Γρηγορόπουλου, του Φύσσα, της Μαρφίν, του Πολυτεχνείου, αλλά και των ανώνυμων του περιθωρίου των οποίων οι ιστορίες πασχίζουν να ακουστούν, όμως τελικά χάνονται μέσα στην οχλοβοή και τις τηλεοράσεις της πόλης. Φυσικά δεν μπορεί παρά να αφηγείται κάθε φορά και την ιστορία του παρατηρητή της συνάμα.

Στο κείμενο που πλαισιώνει την έκθεση γίνεται λόγος για τις χαμένες γενιές «ανόητων και γενναιόδωρων» νέων του Στρατή Τσίρκα και του Roberto Bolano που «πήραν τα όπλα αντί για τα γράμματα», «σπέρνοντας μια ολόκληρη ήπειρο με τα κόκκαλα τους». Το χαρακτηριστικό βαθύ γνώρισμα της σημερινής κρίσης είναι ότι δεν πλήττονται εξίσου όλες οι ομάδες του πληθυσμού. Η κρίση φέρει κατεξοχήν αντινεανικό χαρακτήρα. Πολλοί λοιπόν  θα μιλήσουν για την «χαμένη γενιά». Η ιστορία έχει δείξει, ότι οι γενιές που θεωρήθηκαν ως «χαμένες» εν τέλει ανέδειξαν σημαντικούς και αξιόλογους εκπροσώπους. Πόσο εύκολο είναι για μια νεαρή ανερχόμενη φωτογράφο να δημιουργεί σε καιρούς κρίσης;
Δεν νομίζω ότι είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο να δημιουργεί κανείς σε καιρό κρίσης. Όμως είναι άλλο το υλικό που δουλεύεις, άλλο το πλαίσιο στο οποίο ζεις και κινείσαι. Το δύσκολο είναι να μην παραλύσεις κάτω από το βάρος της εποχής και της αναγκαιότητας που πιέζει, και να συνεχίσεις να φαντάζεσαι και να δουλεύεις για το «άλλο», το διαφορετικό, με ό,τι εργαλεία και μέσα έχει ο καθένας.

Πόσο εύκολο είναι για έναν σύγχρονο καλλιτέχνη να μιλάει για τη συγκυρία των ημερών δίχως την χρονική απόσταση από τα γεγονότα;
Θεωρώ ότι δεν χρειάζεται χρονική απόσταση για να μιλήσεις για κάτι, αυτό το κάνουν οι ιστορικοί. Αποτυπώνουμε αυτό που μας συμβαίνει γιατί αισθανόμαστε την ανάγκη να το κάνουμε – είναι σαν να «φωτογραφίζουμε το σπασμένο μας πόδι» ίσως γιατί νιώθουμε ότι  έτσι θα το δούμε και θα το καταλάβουμε καλύτερα.

Το Depression Era αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο φωτογραφικό project με ιδιαίτερη δυναμική. Θα ήθελα να μας μιλήσετε λίγο για τις ευκαιρίες που έχει ο χώρος της φωτογραφίας σήμερα στην Ελλάδα.
Το Depression Era είναι ένα συλλογικό καλλιτεχνικό έργο καταγραφής, ένα ζωντανό αρχείο από εικόνες και κείμενα. Προσπαθούμε να δημιουργούμε τις δικές μας συνθήκες παραγωγής και διάχυσης του έργου μας, αλλά και ανάδειξης νεότερων καλλιτεχνών, μέσα σε δύσκολες συνθήκες όπου ο πολιτισμός υποτιμάται έως και ασφυκτιά.

Υπάρχουν σπουδαίοι φωτογράφοι στην Ελλάδα, νέοι αλλά και πιο παλιοί, και γίνονται διαρκώς σημαντικά πράγματα, ενώ ανοίγονται νέοι δρόμοι για μια νέου τύπου πολιτιστική παραγωγή.

Υπάρχουν κάποια επόμενα σχέδια στα οποία θα θέλατε να αναφερθείτε;
Να συνεχίσω τις Αυτοψίες. Είναι ένα φωτογραφικό βιβλίο που δεν τελειώνει ποτέ. Να βρίσκω περισσότερο ποιοτικό χρόνο για τους ανθρώπους που αγαπώ, να είμαι πιο κοντά στην οικογένεια και τους φίλους, και να συνεχίσω να συνδιαλέγομαι δημιουργικά με ανθρώπους που τους θαυμάζω και με εμπνέουν.

Last modified: 20/06/2015