Οι μικρές καταιγίδες του Βασίλη Παπατσαρούχα

Μελίτα Εμμανουήλ
Καθηγήτρια Ιστορίας Τέχνης, Ε.Μ.Π.

Εικόνες όπου συγχωνεύεται το αισθητικό και το πνευματικό στοιχείο με τον μυστικισμό και την αφαίρεση

Εκπλήσσουν το βλέμμα τα μελάνια του Βασίλη Παπατσαρούχα που εκτίθενται στην γκαλερί «Έκφραση». Με μαύρο και άσπρο παρουσιάζονται σκηνές που φαίνονται σαν να εικονογραφούν ποιήματα, αφηγήματα, προσωπικές ιστορίες και σχέσεις, θέματα από θεατρικά έργα, αλλά και στοιχεία μνήμης που προέρχονται από την ιστορία της ζωγραφικής. Οι τίτλοι, διάφορες πληροφορίες και σχόλια για τά έργα, για την ώρα, την ημέρα και τον τόπο, όπου φιλοτεχνήθηκαν, το όνομα του καλλιτέχνη, αλλά και λέξεις και φράσεις ποιητικού χαρακτήρα,  έχουν γραφεί στο χέρι στο κάτω μέρος ή γύρω- γύρω στο περιθώριο των «πινάκων».

Του Ψι

Ο Παπατσαρούχας γεννήθηκε το 1975, σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών ζωγραφική, σκηνογραφία και γραφικές τέχνες και εκτός των άλλων ασχολήθηκε με την εικονογράφηση βιβλίων και με το θέατρο. Οπωσδήποτε αυτές του οι ενασχολήσεις έχουν δώσει σε μεγάλο μέρος και την κατεύθυνση στη ζωγραφική του, η οποία στην συγκεκριμένη περίπτωση ξεγελάει προς στιγμή το μάτι, αφού θυμίζει την τεχνική της χαρακτικής.
Θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τρεις κατηγορίες έργων: προφανώς η πιο σημαντική περιλαμβάνει τα «πορτραίτα», όπως το Μπροστά σε καθρέφτη, Πριν την πρεμιέρα, Φιγούρα ανάμεσα σε δύο σκύλους, η Ώρα του Δείπνου, τα έργα με τον τίτλο ο Άνθρωπος και οι σκαλωσιές του νου, Φερδινάνδος και Ισαβέλλα, το Αγόρι θαύμα, τα έργα με τον τίτλο Περιμένοντας τον Γκ., ο Σκηνοθέτης και Του Ψι.

Βασίλης Παπατσαρούχας

Η σιωπή, η ακινησία, ο μυστικός συμβολισμός δίνει στις μορφές αυτές ένα μεταφυσικό χαρακτήρα. Μία άλλη κατηγορία είναι τα πιο «αφηγηματικά», όπως η Σκιά και το κλουβί της –μία αντρική μορφή και η σκιά, που αποτυπώνονται ασφυκτικά στο «πατάρι του σπιτιού» και το Τέρας συμφιλιώνεται με κτήνος. Το τελευταίο έργο παρουσιάζει δύο μορφές που σφικταγκαλιάζονται νύχτα με φεγγάρι «μία νύχτα του Αυγούστου λίγο πριν τον Δεκαπενταύγουστο»: το τέρας ή το κτήνος (;) έχει ένα μυτερό κεφάλι ζώου, μία σωματική «στρέβλωση» που μας θυμίζει φιγούρες  από έργα του Σουρεαλισμού και πιο συγκεκριμένα, από χαρακτικά και πίνακες του Max Ernst. Μία τρίτη, τέλος, είναι η κατηγορία με τα έργα που περιλαμβάνουν το χέρι, το δεύτερο μετά το πρόσωπο πιο εκφραστικό μέλος, που και αντικαθιστά το ανθρώπινο σώμα, όπως το Τάμα της Πρωταγωνίστριας, όπου μέσα στο σκοτάδι ξεχωρίζει ένα τάμα με γυναικείο χέρι και βυζαντινό επιμανίκιο, το Τρίπτυχο για τον Ενδυματολόγο, η Πρόποση για την αυριανή ημέρα, το Έχει σημασία και το Πρώτο χάδι. Και εδώ θα μπορούσε πάλι να αναφερθεί το όνομα του Max Ernst,

Το Θαύμα της Πρωταγωνίστριας

όπως και άλλων ζωγράφων του Σουρεαλισμού. Άλλωστε και τα κείμενα κάτω ή γύρω από τις εικόνες, η ανάμειξη δηλαδή σχεδίου και γραφής, ήταν ένα ακόμη θέμα που είχε απασχολήσει τους ζωγράφους της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, τον Max Ernst και και τον Paul Klee, οι οποίοι είχαν επηρεασθεί από την δημιουργία των διανοητικά ασθενών.  Ο Παπατσαρούχας στα έργα του, ανεξάρτητα από θεματική κατηγορία, δημιουργεί χώρους υπαινικτικούς και ποιητικούς, ταυτόχρονα, οι οποίοι καθορίζονται και από τις «σκαλωσιές» που σχεδιάζονται παντού, χωρίς όμως να επεμβαίνουν στη διαμόρφωσή του. Οι μορφές σκιαγραφούνται με ελάχιστες λεπτομέρειες και φαίνονται σαν να αποτελούν και αυτές μέρος του χώρου, αφού τμήματά τους καλύπτονται από τις σκιές. Στην περίπτωση του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας τα χαρακτηριστικά των προσώπων καλύπτονται από τα κράνη.
Τα έργα αυτά αποπνέουν δύναμη, την δύναμη που δίνει η αντιπαράθεση φωτός και σκιάς, λευκού και μαύρου, αλλά και τραγικότητα  με τις αγέλαστες φιγούρες που φαίνονται σαν να περιμένουν κάτι σιωπηλές και ακίνητες μέσα στο χρόνο. Η ατμόσφαιρα που αναδεικνύεται μας οδηγεί πάλι στο παρελθόν, σε αυτή του μεσοπολέμου και σε έργα με πολιτικό λόγο, όπως αυτά των Γερμανών ντανταϊστών, αλλά και τα λίγο πιο μεταγενέστερα του Georg Grosz και του Max Beckmann. Συνεχιστές του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού οι καλλιτέχνες αυτοί που βίωσαν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την κατάρρευση της Γερμανίας, θεωρήθηκαν από τους πιο σημαντικούς εκφραστές της εποχής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-1933), αφού αποτύπωσαν την κρίση, τη σκοτεινή απειλή και τον παραλογισμό που έφερε στη συνέχεια τον Χίτλερ στην εξουσία.

Ο Άνθρωπος και οι Σκαλωσιές του Νου ΙΙ

Θα πρέπει να προστεθεί ότι, τόσο οι εκπρόσωποι του Εξπρεσιονισμού στην Γερμανία όσο και οι συνεχιστές τους, θεώρησαν ότι το πιο κατάλληλο μέσο για την έκφραση συναισθηματικών καταστάσεων ήταν οι ξυλογραφίες και τα χαρακτικά εν γένει. Με την αφαίρεση των λεπτομερειών και την ανελέητη αντιπαράθεση μαύρου και άσπρου οι εικόνες που φιλοτέχνησαν έμειναν για πάντα στη μνήμη.
Τα σχέδια του Βασίλη Παπατσαρούχα δεν χαρακτηρίζονται από την βία εκείνων. Είναι σαφώς πιο καλλιτεχνικά, δείχνουν ότι ο δημιουργός τους κινείται πιο ανάλαφρα μέσα στα ρεύματα και «συνομιλεί» με γλυκύτητα με πολλές μορφές τέχνης: θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την μαυρόασπρη φωτογραφία, το θέατρο, την ποίηση, τα πορτραίτα της εποχής του Μπαρόκ ή τα χαρακτικά του Goya, τους πίνακες της Μεταφυσικής Σχολής του Giorgio de Chirico και τον Σουρεαλισμό. Οι εικόνες του θυμίζουν φωτομοντάζ, σε αυτές συγχωνεύεται το αισθητικό και το πνευματικό στοιχείο με τον μυστικισμό και την αφαίρεση, ενώ πρόδηλη γίνεται μία συνεχής εσωτερική αναζήτηση η οποία εκφράζεται και από τα κείμενα που τις συνοδεύουν. Στην ουσία είναι δημιουργίες που μας παρηγορούν, διότι διαμηνύουν με κάθε τρόπο και μέσο, ότι σε πείσμα των καιρών, η τέχνη είναι εδώ, είναι ζωντανή και αινιγματική, έκφραση υποκειμενική αλλά και παγκόσμια ταυτόχρονα, που προκαλεί, αναζωογονεί την ψυχή και το πνεύμα και εκπαιδεύει.

 

Last modified: 27/01/2018