Νικολέττα Κατσαμπέρη: Μέσα στη σκακιέρα είναι όλοι και κανείς

Η Νικολέττα Κατσαμπέρη γεννήθηκε το 1981 στα Σέρρας. Το 2009 ολοκλήρωσε τη σχολή Μαρμαρογλυπτικής Τήνου από όπου και εισήχθη με υποτροφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών στον τομέα γλυπτικής. Αποφοίτησε τον Ιούνιο του 2015 από το Α’ Εργαστήριο Γλυπτικής με καθηγητή το Νίκο Τρανό.
Συναντήσαμε τη νεαρή γλύπτρια στην παρουσίαση της πτυχιακής της εργασίας στην Α.Σ.Κ.Τ. και συζητήσαμε μαζί της με αφορμή δύο έργα που μας άγγιξαν ιδιαίτερα.
Βλέποντας τη δουλειά της Νικολέττας το πρώτο που μου ήρθε σαν σκέψη ήταν πως η τέχνη έχει τη δύναμη να σου δίνει ενίοτε μια γερή γροθιά στο στομάχι, να σε ευαισθητοποιεί και ταυτόχρονα να σε αφυπνίζει και να σε προβληματίζει. Θέλει τόλμη, αναμφίβολα, να θέτεις ξεκάθαρα μπροστά στο θεατή μια αλήθεια. Σκληρή η εικόνα των εκμαγείων νεκρών ζώων που κείτονται πλάι σε ένα επιβλητικό κεραμικό τανκς. Προχωρώντας στο βάθος, στη μικρή οθόνη, ο θεατής θα συναντήσει σε βίντεο την κοινωνία- σκάκι, ένα έργο που θέτει σε ερώτημα τις κοινωνικές δομές και το πώς αυτές λειτουργούν σε συνθήκες κρίσης και διαφθοράς.
Με ξεναγό την ίδια τη δημιουργό περιηγούμαστε στην έκθεση, βασικό θέμα της οποίας, είναι η βία.

Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με το θέμα των νεκρών ζώων από τροχοφόρα; Θα ήθελα να μας μιλήσεις λίγο για το πώς ακριβώς προέκυψε η ιδέα;
Ως οδηγός, πάντα συναντούσα σε ταξίδια ζώα νεκρά από ατυχήματα στο δρόμο. Ένα διάστημα που βρέθηκα για κάποιους μήνες σε νησί για εργασία, συνειδητοποίησα πως ο αριθμός των νεκρών ζώων που συναντώ στο δρόμο είναι υπερβολικά μεγάλος σε συνάρτηση με τα λίγα χιλιόμετρα που διένυα καθημερινά για να φτάσω στο χώρο εργασίας μου. Φαντάστηκα πως το λάθος σε αυτή τη δυσανάλογη σχέση είναι οι κρυφές στροφές και τα τυφλά οδικά σημεία της διαδρομής μου.
Ωστόσο, μετά από λίγο έμαθα πως η εικόνα που συναντούσα καθημερινά στο δρόμο για κάποιους ήταν απλώς ένας διαγωνισμός στον οποίο, σκοτώνοντας όλο και περισσότερα ζώα, μεγάλωνε και η ψευδής αίσθηση της ισχύος τους. Μπήκα λοιπόν σε αυτή την επώδυνη διαδικασία με σκοπό να αποτυπώσω την ένταση που ένιωσα στη θέαση αυτών των στιγμιαίων θανάτων, ως προϊόν  αγανάκτησης.
Δεν μπαίνω στο ρόλο της ακτιβίστριας, αποτυπώνω την εικόνα αυτή ως ερέθισμα για προβληματισμό, γιατί ως μέλος μιας κοινωνίας που αισθάνομαι και ζω νιώθω την ανάγκη να μοιραστώ την εικόνα αυτή μεταφέροντάς την σε ένα διαφορετικό υλικό.

Δίπλα στα γλυπτά έχεις επιλέξει να τοποθετήσεις ένα όχημα-τανκς. Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγο για αυτή την επιλογή;
Αρχικά να σημειώσω πως δεν διαχωρίζω τις ερπύστριες από τα γλυπτά. Η παρουσία τους εκεί είναι μια εξίσωση της βίας των κυρίαρχων με τη βία των κυριαρχούμενων. Ανήκει στα μέλη ενός συνόλου που αφορά τη βία.
Υπάρχει μια ειρωνεία που ξεγελά κατά την πρώτη θέαση, καθώς οι ερπύστριες μοιάζουν να είναι δυνατές, φτιαγμένες από σίδερο, κατασκευασμένες από τη φύση τους έτσι ώστε τίποτα να μη τις σταματά στο πέρασμά τους.
Αυτό το άγχος της επερχόμενης καταπάτησης και καταστροφής, αυτή η αίσθηση της απειλής και της επιβολής τελικά αντιστρέφεται καθώς οι ερπύστριες, όντας κεραμικές, εδώ αλλάζουν ρόλο και από θύτης γίνονται θύμα. Δηλαδή, το τανκ, έχοντας απολέσει όλη τη καταστροφική του δύναμη, είναι πλέον ευνουχισμένο. Αν επιχειρήσει να κινηθεί, το μόνο που θα καταφέρει είναι να αυτοκαταστραφεί.

Κατά πόσο πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως όπλο για την ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού σε θέματα κοινωνικά – περιβαλλοντικά, σεβασμού της ζωής, όπως είναι και αυτό που πραγματεύεσαι;
Δεν πιστεύω πως ο αρχικός σκοπός της τέχνης είναι να ευαισθητοποιήσει κοινωνικά ή περιβαλλοντικά. Η παιδεία με την ευρύτερη έννοια, είναι που διαμορφώνει το άτομο και συνεπώς την κοινωνία.
Το να σέβεσαι είναι πολιτισμός. Το να λειτουργείς μέσα σε έναν πολιτιστικό πλουραλισμό καλό είναι να επιδιώκεται. Αυτά θα έπρεπε να είναι δεδομένα.Την τέχνη τη βλέπεις όταν θέλεις να τη δεις. Είτε την παρακολουθείς είτε αγνοείς την ύπαρξή της, αυτή είναι εκεί. Κάνεις τέχνη αρχικά για να καταλάβεις γιατί υπάρχεις. Το κάνεις για σένα και το ξανακάνεις και το ξανακάνεις. Δεν είναι κάτι άμεσα χρηστικό.
Ωστόσο, αν κάποιος αφυπνίσει τις κοινωνικές ή περιβαλλοντικές του ευαισθησίες μέσα από την τέχνη, αυτό είναι μια ευτυχής ικανοποίηση και γίνεται ακόμη πιο εποικοδομητικό όταν ο προβληματισμός καταλήγει σε λύτρωση.

Θα ήθελα να μας μιλήσεις λίγο για την επιλογή σου να δουλέψεις το συγκεκριμένο θέμα μέσα από τη γλυπτική – σαφώς κάτι που είχε μεγάλη δυσκολία πρακτικής και συναισθηματικής φύσεως – και όχι μέσα από το σχέδιο ή το βίντεο.
Την επιλογή του υλικού την ορίζει συνήθως η μνήμη της πρώτης αίσθησης από ένα εξωτερικό ερέθισμα. Αν μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, τότε σε ένα βίντεο οι λέξεις πολλαπλασιάζονται με τρομερή ταχύτητα. Παρ’ όλα αυτά, τη στιγμή που η ανοχή μας στα όρια της τηλεοπτικής βίας έχει τόσο μεγαλώσει μέσα στην πάροδο των χρόνων, δεν ήταν για μένα το βίντεο το κατάλληλο υλικό διαμεσολάβησης ως προς αυτό που ήθελα να αποτυπώσω. Ο γύψος με βοήθησε να διατηρήσω την ωμότητα ξεκάθαρη, όπως ήταν και στην πραγματικότητα, χωρίς να με απασχολούν αισθητικά κριτήρια. Είναι αυτό που βλέπεις σε συνάρτηση με αυτό που νιώθεις.

Πρόκειται για μια δουλειά που την έχεις παρουσιάσει και παλαιότερα. Έχεις σκεφτεί να την εξελίξεις προσθέτοντας ή αφαιρώντας κάποια στοιχεία;
Τα έργα που επέλεξα να παρουσιάσω έχουν τον ίδιο κεντρικό άξονα, αυτόν της βίας. Ήταν κάτι που ανέκαθεν με απασχολούσε για το λόγο αυτό και τα έργα αυτά δημιουργήθηκαν και συγκεντρώθηκαν μέσα σε ένα βάθος τεσσάρων χρόνων.

Ήμουν τόσο πιστή όσο και άπιστη σε αυτή τη σχέση. Δεν τη βίωσα εμμονικά ως συλλογή εικόνων βίας, αλλά κατέγραφα κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο και με διαφορετικά υλικά τις ιστορίες που αποτύπωνα στη μνήμη μου στο πέρασμα αυτών των χρόνων. Για το λόγο αυτό το κάθε έργο είναι ταυτόχρονα αυτόνομο όσο και μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Το αν θα αφαιρούσα ή θα προσέθετα κάτι εξαρτάται, λοιπόν, από το ποια είναι η ερώτηση-πλαίσιο της φιλοξενίας τους κάθε φορά.
Οπωσδήποτε πιστεύω πως δεν είναι ποτέ μία η ανάγνωση ενός έργου, καθώς είμαι υπέρ της ευελιξίας, ωστόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση κρατώ κάποιες άγκυρες ως σταθερά.

Αλήθεια, το κοινό πως αντιδρά όταν έρχεται αντιμέτωπο με το ισχυρό μήνυμα του συγκεκριμένου έργου;
Υπήρξαν αντίρροπες αντιδράσεις· συγκινητικές προσεγγίσεις, ευαισθησία, αλλά και έντονος, κατηγορηματικός θυμός.
Είναι ακριβώς αυτά που ένιωσα κι εγώ όταν βρέθηκα αντιμέτωπη με αυτή την πρώτη εικόνα. Είναι μια στιγμή αμηχανίας, επειδή πρόκειται για ένα παράδοξα οικείο θέαμα. Όλοι το έχουμε βιώσει κάποια στιγμή στην άσφαλτο, μα στη συγκεκριμένη περίπτωση παρουσιάζεται εκτός δρόμου, σε ένα διαφορετικό πλαίσιο.

 Επέλεξες να παρουσιάσεις και άλλα έργα, στα οποία πραγματεύεσαι την έννοια της βίας. Θα εστιάσω χαρακτηριστικά στο βίντεο με τίτλο «chessociety», στο οποίο μας παρουσιάζεις πώς λειτουργεί μια διεφθαρμένη κοινωνία. Θα ήθελα να μας μιλήσεις λίγο και για αυτή τη δουλειά.
Πρόκειται για ένα stop-motion claymation που φιλοξενείται σε μια σκακιστική πλατφόρμα, στην οποία, ενώ περιμένεις να ακολουθούνται πολύ συγκεκριμένοι «νόμοι» για να λειτουργήσει σωστά μια παρτίδα, εδώ οι κινήσεις γίνονται άναρχα και αυτόβουλα. Οι μικρές αυτοτελείς ιστορίες που εκτυλίσσονται κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού είναι κάθε φορά τα «λάθη» που συναντούμε σχεδόν καθημερινά στο δρόμο, στα νοσοκομεία, στις σχέσεις μεταξύ των πολιτών μιας κοινωνίας γενικότερα. Είναι αυτές οι μικρές καθημερινές ιστορίες σε μια κοινωνία όπου άλλοτε επιλέγεις να υπάρχεις ενεργά ως άμεσα εμπλεκόμενος κι άλλοτε επιλέγεις να σωπαίνεις παρατηρώντας.

Τι μαρτυρούν για τη σημερινή κοινωνία οι ήρωες – πιόνια που δραστηριοποιείς πάνω στη σκακιέρα;
Ουσιαστικά εδώ λείπει το χέρι που κινεί τα πιόνια και καθορίζει το ρόλο τους. Τα πιόνια έχουν πλέον προσωποποιηθεί κι έχουν πάρει το ρόλο τους στα χέρια τους.
Έτσι, μπορεί να δημιουργούνται συμπλοκές με όργανα της τάξης, να χρηματίζονται γιατροί, να γίνονται δωροδοκίες με σκοπό την εργασία, αλλά ταυτόχρονα μέσα σε όλα αυτά τα πιόνια ερωτεύονται και αντιδρούν με τον τρόπο τους. Δράση – αντίδραση.
Εντέλει αντιλαμβάνεσαι την ευπλαστότητα του ίδιου υλικού από το οποίο όλα και όλοι έχουν φτιαχτεί.

Ο καλλιτέχνης ως μέλος της κοινωνίας ‒ διεφθαρμένης και μη ‒, τι ρόλο φέρει εις πέρας, πιστεύεις; Ποιος θα ήταν ο ρόλος του στη σκακιέρα – μικρογραφία της κοινωνίας που φιλοτεχνείς;
Ο καλλιτέχνης ‒ ακριβώς‒ επειδή είναι μέλος μιας κοινωνίας, δεν αποκλείεται άμεσα από κάποιον άλλο ρόλο ή τίτλο. Είτε ονομαστεί κανείς καλλιτέχνης, είτε εργάτης, είτε δάσκαλος, είτε άνεργος, είτε πατέρας, βιώνει τις ίδιες χαρές και αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.
Ταυτόχρονα, ωστόσο, ο καλλιτέχνης έχει χτίσει ένα διαφορετικό τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας, χρησιμοποιεί δικά του φίλτρα ανάγνωσης στα εισερχόμενα ερεθίσματα και έπειτα λειτουργεί ως ανακλαστήρας των ερεθισμάτων αυτών στα εξερχόμενα αντικείμενα σκέψης που δημιουργεί. Πράττει πρώτα για τον ίδιο και κάνει τους προβληματισμούς του εικόνες, ήχους, μυρωδιές και συνειρμούς, παρέα με όλες τις ανασφάλειες και τις εμμονές που κρέμονται επάνω του. Μέσα στη σκακιέρα είναι όλοι και κανείς. Δεν υπάρχει κάποιο γραφικό χαρακτηριστικό να τον ξεχωρίζει.

Μόλις ολοκλήρωσες τις σπουδές σου. Η παρουσίαση της πτυχιακής σου εργασίας δηλώνει το κλείσιμο ενός κύκλου και το άνοιγμα ενός νέου. Θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας κάποια από τα επόμενα σχέδιά σου;

Αυτό που έχω στον νου αυτή τη στιγμή είναι να προχωρήσω σε μεταπτυχιακές σπουδές. Έχω κάνει κάποιες κινήσεις και είμαι σε αναμονή. Ελπίζω σε ευχάριστα αποτελέσματα!
Τον Άυγουστο θα βρεθώ στο Λονδίνο για την επιμέλεια μιας εγκατάστασης στο Camden Fringe Festival.  Εν τω μεταξύ δουλεύω πάνω σε μια εγκατάσταση με κεραμικά στοιχεία. Ο πειραματισμός δεν σταματά για μένα βγαίνοντας από τη σχολή, είναι κάτι βασικό στον τρόπο που δουλεύω και αυτό θα επιδιώξω να πραγματευτώ και στο εξής!

Η φωτογράφιση έγινε από τον Απόλλωνα Γλύκα
nikolettakatsamperi.wix.com/nikolettakatsamperi

Last modified: 11/07/2015