Μαρία Βασιλάκη: Ό,τι μυστικό ανακάλυψα το έχω καταγράψει στη ζωγραφική μου

Οι  νύμφες  στέλνουν  θετική  ενέργεια  σε  όποιον  τις  αφουγκράζεται  κάτω  από τις  δρυάδες…                              

«Για μήνες, για χρόνια παρατηρώ τις συνεχείς, γρήγορες μεταμορφώσεις της φύσης. Χόρτα κίτρινα ψηλά ίσαμε το στήθος πιασμένα χέρι χέρι με τα διπλανά τους χορεύουν ρυθμικά στον αέρα των μελτεμιών και άλλοτε με την κούραση του βάρους τους, νικημένα ξαπλώνουν αφήνοντας τα αγκάθια να φανούν γιατί αυτά είναι σκληρά και τσιμπάνε ανελέητα παραμένοντας πεισματικά όρθια για πολλές βδομάδες, ή ακόμη και για χρόνια.
Οι αλλαγές στο σχήμα, το χρώμα, τη μορφή, την πυκνότητα ανακυκλώνονται με σταθερό ρυθμό…  Φυτά ασήμαντα φαινομενικά που από την αρχαιότητα έδωσαν θεραπείες, εξημερώθηκαν, καλλιεργήθηκαν και έγιναν τροφή για ζώα και ανθρώπους. Επιθετικά αγκάθια που πήραν μέρος στην καθημερινή ζωή, που κρατάνε ακόμα το λιγοστό χώμα στα βραχώδη εδάφη, που τα ανοιξιάτικα τρυφερά τους φύλλα έδωσαν ακόμα και έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό.
Δεν αντιστάθηκα στην ομορφιά τους και με μικρές ατελείωτες κουκκίδες, ατημέλητες πινελιές, λεπτές νευρικές γραμμές και ανεξάντλητη υπομονή έστησα έναν κόσμο δικό μου πάνω στο χαρτί…». Η ζωγράφος Μαρία Βασιλάκη, που περνά μεγάλο μέρος της ζωής της στην Κέα, μας μιλά για τη μαγεία που ανακάλυψε στα ταπεινά ξερόχορτα και τα μεγάλα μυστικά που κρύβει η «χαμηλή βλάστηση».    

• Μετά από αρκετά χρόνια αποφασίζεις να πραγματοποιήσεις μια νέα ατομική έκθεση. Η ένατη αν δεν κάνω λάθος. Πώς νιώθεις αλήθεια;

Όντως είναι η ένατη ατομική, αλλά πραγματικά δεν έχει σημασία για μένα ο αριθμός των ατομικών που μετράει στο ενεργητικό του κάποιος. Δεν μετράμε με αριθμούς αυτά που έχουμε δημιουργήσει, αλλού βρίσκεται το σημαντικό της δημιουργίας. Συνειδητά λοιπόν είχα αποφασίσει να μη δείχνω τη δουλειά μου από το 1995 που έγινε η τελευταία μου ατομική. Πολύ νωρίς άρχισα να μετέχω σε αυτήν τη διαδικασία των εκθέσεων, λίγο πριν αποφοιτήσω από τη Σχολή Καλών Τεχνών. Δεν ήμουν σίγουρη αν ήταν ακριβώς αυτό που ήθελα. Παρόλα αυτά δεν έπαψα ούτε στιγμή να δημιουργώ. Στη συνέχεια ασχολήθηκα με την τέχνη μεν αλλά σε άλλο πιο εμπορικό επίπεδο δε. Σχεδιασμός και παραγωγή αντικειμένων τέχνης σε μεγάλο αριθμό. Δεν το μετανιώνω, ήταν εμπειρία συναρπαστική.
Για την έκθεση που έρχεται στη «γκαλερί 7», νιώθω πολύ αγχωμένη, που στην ουσία γίνεται από προτροπή φίλων, συναδέλφων και οικείων προσώπων, που θεώρησαν πως ήρθε επιτέλους ή ώρα να δείξω τη ζωγραφική μου. Αισθάνομαι πολύ σίγουρη γι’ αυτό που θα εκθέσω και δεν αναφέρομαι στην ποιότητα των έργων, αλλά στο γεγονός ότι τα έργα έγιναν χωρίς προοπτική έκθεσης, μόνο από εσωτερική ανάγκη. Είναι η πρώτη ατομική για την οποία δεν δούλεψα με αυτό το σκοπό. Το άγχος μου δεν αφορά τα έργα αυτά καθαυτά, αλλά γιατί μπήκα σε μια διαδικασία που συνήθως δεν πραγματοποιείται από τον ίδιο το δημιουργό, κάποιοι άλλοι το αναλαμβάνουν για λογαριασμό του.
Να παρουσιάσω δηλαδή το έργο μου, να χτίσω μία έκθεση με στοιχεία βοηθητικά, τέτοια που να μπορούν να παρασύρουν το θεατή σε αυτό που εγώ έζησα όσο τα ζωγράφιζα. Για το λόγο αυτό έγραψα η ίδια και το συνοδευτικό κείμενο του καταλόγου και συμπεριέλαβα και κάποια άλλα στοιχεία όπως φωτογραφίες, χόρτα κιτρινισμένα, πραγματικά αγκάθια. Ελπίζω να το κατάφερα.

• Η δουλειά που παρουσιάζεις θυμίζει κάπως τα παιδικά μας χρόνια. Τότε που τρέχοντας στους αγρούς ανακαλύπταμε χορταράκι, αγριολούλουδα, ζουζούνια διάφορα και μπορούσαμε να ασχολούμαστε μ’ αυτά ώρες ολόκληρες αδιαφορώντας ή ξεχνώντας το μεγάλο τοπίο γύρω μας.

Χαίρομαι αν η δουλειά μου μπορεί να παρασύρει κάποιον να θυμηθεί τα παιδικά του χρόνια. Αν μπορώ να προσφέρω τέτοιο δώρο σε κάποιους, αυτό με κάνει περήφανη. Όσοι οι θεατές, άλλες τόσες και οι ερμηνείες ή τα συναισθήματα που δημιουργεί μια εικόνα. Το μεγάλο τοπίο στο οποίο αναφέρεσαι χτίζεται από τις μικρές λεπτομέρειες, τις μικρές εικόνες που συμπεριλαμβάνονται σε αυτό. Κοιτάζοντας τα έργα μου όλα μαζί συνειδητοποίησα ότι είναι ένα zoom in και zoom out στο θέμα μου. Στα μεγαλύτερα χαρτιά συνήθως ζωγραφίζω το «τοπίο», στα μικρότερα, λεπτομέρειες από αυτό το τοπίο, που συνήθως είναι σε φυσικό μέγεθος.

• Εκεί στους αγρούς της Κέας ιχνηλατείς στιγμές, λεπτομέρειες της φύσης…

Αυτό που κατάλαβα ιχνηλατώντας τις στιγμές που συμπτωματικά είναι στην Κέα, θα μπορούσε και να είναι και σε κάποιο διαφορετικό σημείο του πλανήτη, αυτό μόνον όσον αφορά τα συμπεράσματά μου για τη ζωή και το θάνατο, τον ατέρμονο κύκλο της ζωής μέσα από την παρατήρηση της φύσης (άσχετα από το γεγονός ότι λατρεύω το νησί για την αδιάκοπη ιστορία του, από την τρίτη χιλιετία π.Χ., και άλλα πολλά που μου δίνει απλόχερα η ζωή εκεί). Μέσα από τον κύκλο της ζωής των αγριόχορτων συνειδητοποιείς ότι είσαι και συ ένα μικρό κομμάτι ενός συνόλου χωρίς σύνορα και ζεις κάτω από τους ίδιους νόμους. Να αναφέρω ότι υπάρχει στη έκθεση μία φωτογραφία που συμπεριλαμβάνει ό,τι ονομάζουμε ζωή

• Η φύση είναι ένας ατέλειωτος συνδυασμός από μερικούς νόμους που επαναλαμβάνονται. Έχεις αναλογισθεί πόσα μοτίβα συνάντησες σ’ αυτή την περιπέτεια με τη χαμηλή βλάστηση;

Τα μοτίβα που λες είναι μη επαναλαμβανόμενα είναι άπειρα και δεν μπορείς να ξανασυναντήσεις τον ίδιο συνδυασμό ποτέ. Οι νόμοι επαναλαμβάνονται προφανώς ακριβώς όπως οι εποχές του έτους, αλλά αυτό που παρατηρώ εγώ σαν ζωγράφος, όχι σαν φυσιοδίφης, είναι η διαφορετικότητα των σχημάτων που δημιουργείται σε ίδιες ή διαφορετικές συνθήκες. Πχ. αν μέσα στα γκρίζα ξερά χόρτα πέσει μία σταγόνα νερό την άλλη μέρα κάτι έχει αλλάξει στο συγκεκριμένο σημείο χρωματικά και σχηματικά.
Επειδή φωτογραφίζω τον περιβάλλοντα χώρο του εργαστηρίου εννοώντας πάντα τα φυτά, τα χόρτα, τα ξερόχορτα, έχω φωτογραφίες από τον ίδιο βολβό, την ίδια ρίζα πχ που ξαναβρίσκω στο ίδιο σημείο ανά εποχή και έτη. Κάτι σαν εποχικό πορτραίτο ας πούμε για να βλέπω τις αλλαγές του. Η νομοτέλεια που τίποτα δεν της ξεφεύγει αλλά είναι κρυμμένη πίσω από τα χαρακτηριστικά της «φυσιογνωμίας».

•  Για να μιλήσεις με τη ζωγραφική πρέπει να ανέβεις στα βουνά, να εντοπίσεις τα ποτάμια στις πηγές τους… έλεγαν οι Κινέζοι τοπιογράφοι. Έχεις εντοπίσει τις πηγές των δικών σου εικόνων

Στο βουνό με θέα τη θάλασσα ζω τους πέντε μήνες του χρόνου, και τις εντόπισα τις πηγές μου. Βρίσκομαι στις πηγές μέσα, αγκαλιά μαζί τους. Στην αρχή όταν άρχισα να μένω εκεί μού ήταν λίγο άβολα μέχρι να ενταχθώ κι εγώ στο ρυθμό της φύσης, αλλά τώρα δεν το αλλάζω με τίποτα. Μάλλον δίκιο είχαν οι Κινέζοι, γιατί με την εσωτερική ισορροπία που βρίσκεις στο βουνό παρατηρείς και τελικά βλέπεις ό,τι χρειάζεσαι για το τοπία.
Μόνο που τα έργα μου δεν μπορείς να τα κατατάξεις στα τοπία. Δεν είναι τοπιογραφία με τον όρο που της αποδίδεται. Για παράδειγμα σε δύο μόνο έργα βλέπουμε ένα μικρό κομμάτι ουρανού και αυτό πνιγμένο μέσα στην άγρια βλάστηση. Το βλέμμα μου είναι στραμμένο στη γη και παρασύρει το θεατή να κάνει νοητά την ίδια κίνηση.

• Δημιουργείς μια ζωγραφική που καλείς το θεατή να την ερμηνεύσει. Να ανακαλύψει την ομορφιά που κρύβεται μέσα στα ταπεινά ξερόχορτα.

Καλώ το θεατή να ανακαλύψει το μεγαλείο της φύσης και πάλι, να το ξαναδεί μέσα από το δικό μου βλέμμα, να δώσει σημασία στο «ασήμαντο», σε αυτό όμως που έχουμε υποχρέωση να προστατεύσουμε. Η προστασία της φύσης είναι βαθιά πολιτικό ζήτημα, άσχετο από το πόσο χαριτωμένα μπορεί να μας φαίνονται με την πρώτη ματιά τα λουλούδια, τα χόρτα ακόμη και τα αγκάθια.

• Πολλές φορές η τωρινή σου ζωγραφική μοιάζει να εντοπίζει κάποια μυστικά που κρύβει η φύση. Τι έχεις εισπράξει από αυτή την επαφή σου με τη γη;

Μόνο μυστικά μπορείς να εντοπίσεις κάθε φορά που παρατηρείς τη φύση. Μικρά και μεγάλα, ανώδυνα και κάποια ίσως επώδυνα. Ό,τι μυστικό ανακάλυψα το έχω καταγράψει στις ζωγραφιές μου. Ρυθμό, φθορά, συνέχεια, ανακύκλωση, οικονομία.
Υπομονή με δίδαξε η φύση, αυτοπειθαρχία και επειδή ανέφερες το Ραλφ Γουάλντο Έμερσον που δεν τον ήξερα μέχρι χθες, βρήκα μια φράση του που ταιριάζει απόλυτα σε μένα και τις συγκεκριμένες ζωγραφιές μου: Ακολούθησε το ρυθμό της Φύσης. Το μυστικό της είναι η υπομονή

• Ο μικρόκοσμος της χλωρίδας τί διαφορετικό έχει στις Κυκλάδες;

Δε γνωρίζω για  τη χλωρίδα άλλων νησιών στις Κυκλάδες, έχουν κάποια κοινά  χαρακτηριστικά στοιχεία σίγουρα. Φρυγανικοί βιότοποι με κάποιες ιδιαιτερότητες ο καθένας. Γνωρίζω ότι απαντώνται στο νησί 1300 είδη φυτών, εκ των οποίων 16 ενδημικά και κάποια σπάνια είδη ορχιδέας. Το ιδιαίτερο στην Κέα όμως είναι το δρυοδάσος της και οι μύθοι που την συνδέουν με την αρχαιότητα. Μαζί με κάθε βελανιδιά γεννιέται και μια νύμφη, λέει ο ομηρικός ύμνος προς την Αφροδίτη. Οι Αμαδρυάδες, ψυχές των δέντρων, τα προστατεύουν και πεθαίνουν μαζί τους. Χτύπα ξύλο λέμε και πράγματι χτυπώντας τον κορμό απαντούσε η νύμφη με το θρόισμά της διώχνοντας το κακό.

• Αυτός ο φανταστικός επισκέπτης που αναφέρεις στο κείμενο από πού ξεφύτρωσε;

Φτάσαμε και στο επίμαχο σημείο την αφετηρία και το άλλοθι της ζωγραφικής μου. Πίστευα ότι θα με ρωτούσες νωρίτερα αλλά τώρα έχοντας κάνει τη βόλτα μας στους αναβαθμούς της Κέας θα φανεί πιο λογική η ιστορία μου. Ο επισκέπτης μου είναι πραγματικό πρόσωπο και πρόκειται για τον ζωγράφο Cy Twombly. Όλοι οι δημιουργοί έχουμε κάποιον που θαυμάζουμε ή που θεωρούμε σαν μακρινό συγγενή μας για κάποιο λόγο. Πάντα θαύμαζα τη δουλειά του, την ελευθερία με την οποία πηγαινοερχόταν με τα μολύβια του από γωνιά σε γωνιά του τελάρου του. Κάποια στιγμή περπατώντας ανάμεσα στα ξερά αγριόχορτα είδα μια αναλογία ανάμεσα στις γραμμές του Twombly και την εικόνα των αφυδατωμένων χόρτων που περιστρέφονται γύρω από τον εαυτόν τους. Φαντάστηκα λοιπόν ότι είχε επισκεφτεί τις Κυκλάδες. Τα υπόλοιπα δεν έχουν σχέση με αυτόν. Υπήρξε μόνον μια «βοήθεια» που ήρθε από τη φαντασία μου και με βοήθησε να βρω το θέμα μου. Μετά από αυτή την επίσκεψή του έπαψα να έχω εικαστική σχέση με το έργο του. Ποτέ δεν είχα, εκτός από θαυμασμό για κείνον.
Άρχισα να οργανώνω πάνω στο χαρτί το χάος της φύσης που είχα απέναντί μου. Χρειάστηκε ατελείωτη υπομονή και πολύς χρόνος. Φαινομενικά δεν έχει συγγένεια με τα διδάγματα που είχα. Έχει όμως άμεση σχέση με την οργάνωση του εικαστικού χώρου όπως τη διδάχτηκα από το δάσκαλό μου τον Δημοσθένη Κοκκινίδη.

• Ποια διαδικασία ακολουθείς στη ζωγραφική της χαμηλής χλόης;

Πώς να περιγράψω άραγε με λέξεις μια διαδικασία επίπονη, χρονοβόρα και σαγηνευτική; Με ένα παράδειγμα ίσως;
Παλαιοτέρα, μιλάω για όταν ήμαστε παιδιά, τρίβοντας το μολύβι στο χαρτί, πίσω στις τελευταίες σελίδες των περιοδικών εμφανιζόταν δια μαγείας μια εικόνα. Αν θυμάστε…
Παίρνω ένα λευκό χαρτί το μουτζουρώνω, το περνάω δηλαδή με ένα αραιό χρώμα, για να μην με κάνει το λευκό να αισθάνομαι αμήχανα και στη συνέχεια με πολύ λεπτά πινέλα αρχίζω με γραμμές και κουκκίδες να προσθέτω ό,τι είναι στο επίπεδο πίσω από αυτό που βλέπω στη φύση. Συνεχίζω από πάνω και από πάνω, ξανά και πάλι σε πολλά στρώματα μέχρι να εμφανιστεί η εικόνα μου. Ό,τι υπάρχει στη φύση, υπάρχει και στο έργο. Το ένα στρώμα του χρώματος υπερκαλύπτει το προηγούμενο δημιουργώντας το βάθος. Και εμφανίζεται… αν θα μπορούσες να αφαιρέσεις ένα χορταράκι από το έργο δεν θα έμενε κενό, θα έβλεπες αυτό που είναι πίσω του

• Όλα ξεκίνησαν σαν ένα πείραμα ή μια συνομιλία με το περιβάλλον σου σε ώρες μοναξιάς; 

Ένα πείραμα, ένα στοίχημα με τον εαυτό μου ότι μπορώ να οργανώσω έναν ολόκληρο κόσμο με το χρώμα, τις μικρές πινελιές, τις γραμμές και είναι συγχρόνως μία συνομιλία με το περιβάλλον. Όλα αυτά μαζί, σε ώρες μοναχικότητας. Τη μοναχικότητα που χρειαζόμαστε για να δημιουργήσουμε. Μην ξεχνάμε ότι οι νύμφες στέλνουν θετική ενέργεια σε όποιον τις αφουγκράζεται κάτω από τις δρυάδες.

• Η Μαρία Βασιλάκη παρουσιάζει την έκθεση «Φανταστικός Επισκέπτης» στη γκαλερί 7, στο Κολωνάκι, από τις 25 Φεβρουαρίου ως τις 14 Μαρτίου  

Last modified: 23/02/2020