Μαρία Βασιλάκη: Συχνά δίνουμε ερμηνείες που μας πάνε σε λάθος μονοπάτια

Μαρία Ξυπολοπούλου

Φιλόλογος – Συντ. Θεμάτων Πολιτισμού

Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Περνάει ώρες στο εργαστήριό της που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στην Κέα παρατηρώντας τη φύση και δημιουργώντας εμπνεόμενη από τα απλά πράγματα και τις εικόνες που απλώνονται γύρω της. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών έχοντας δασκάλους το Δημήτρη Μυταρά και το Δημοσθένη Κοκκινίδη και σκηνογραφία με το Βασίλη Βασιλειάδη. Τα πρώτα της βήματα στο χώρο των εικαστικών κινήθηκαν σε ένα εξπρεσιονιστικό πλαίσιο. Αργότερα ασχολήθηκε με αυτόνομες κατασκευές. Η Μαρία Βασιλάκη μιλάει για τα υλικά, τα θέματα, την πορεία και το πώς βλέπει το χώρο των εικαστικών σήμερα.

Θυμάστε το πρώτο σας ζωγραφικό έργο; Ήταν αυτό που σας ώθησε στη ζωγραφική;

Το πρώτο μου ζωγραφικό έργο θυμάμαι ήταν σε καβαλέτο, έξω στη φύση όταν ήμουν 13 χρονών, το πρότυπό μου τότε ο Monet. Δεν επέλεξα κάτι εγώ, «η ζωγραφική με επέλεξε». Η ζωγραφική είναι για εμένα ένα παιχνίδι μέσα από το οποίο αναζητάς και βρίσκεις την ευτυχία. Το πρώτο μου πιο ‘’επαγγελματικό’’ έργο ήταν ένα κολλάζ στα πλαίσια της σχολής. Σήμερα το εργαστήριο μου το έχω μεταφέρει στην Κέα σε ένα χώρο που μου δίνει τη χαρά να νιώθω την ηρεμία του τοπίου. Προσλαμβάνω εικόνες από τη φύση.

Ξεκίνησα με το να μετουσιώνω σε εικόνες προσωπικά μου βιώματα. Σήμερα παρατηρώ ότι άρχισαν να με ενδιαφέρουν πράγματα που δεν με ενδιέφεραν όταν ήμουν πιο νέα εικόνες από τη γη, το χώμα, το άχυρο, τη φύση γενικά. Από το1990 σχεδιάζω επίσης αντικείμενα, δουλεύοντας πολλές φορές απευθείας με πελάτες και μουσεία.
Κάνω σειρές έργων όπως παραδείγματος χάρη μια σειρά από ακουαρέλες με θέμα το δάσος. Είναι απίστευτα ενδιαφέρουσες οι μορφές που παίρνουν τα δέντρα στο σκοτάδι. Ο καλλιτέχνης είναι παρατηρητής του κόσμου που τον περιβάλλει. Στέκεται στις λεπτομέρειες, αντιλαμβάνεται ότι όλα αλλάζουν με το πέρασμα των λεπτών, των ημερών, των χρόνων. Σήμερα ωστόσο θεωρώ ότι είναι πολύ πιο δύσκολο για τη νέα γενιά αλλά και την παλαιότερη φυσικά, για οικονομικούς κυρίως λόγους, να ασχοληθεί κανείς με την τέχνη.

Το σπίτι ως κατασκευή σας απασχολεί πολύ στο έργο σας…

Το σπίτι είναι ένα θέμα με το οποίο άρχισα να ασχολούμαι από το 1992 και συνεχίζει να με απασχολεί μέχρι και σήμερα. Μπορεί κανείς να δει στα έργα μου σπίτια σε διαφορετικές μορφές και φτιαγμένα με διαφορετικά υλικά. Το σπίτι για εμένα είναι ο πυρήνας, η εστία, η αρχή και το τέλος μιας ζωής. Είναι ο χώρος που περικλείει όλη τη ζωή ενός ανθρώπου.

Και τα υλικά;…

Στην εικαστική μου πορεία έχω χρησιμοποιήσει διάφορα υλικά. Η πρώτη φάση της δουλειάς μου χαρακτηρίζεται από τη ζωγραφική. Από κάποια στιγμή και μετά όμως ήθελα πιο δυνατά υλικά, ένιωθα ότι δεν μου έφτανε πλέον ο καμβάς. Υπάρχουν έργα στα οποία έχω χρησιμοποιήσει υλικά όπως απλή σκόνη ζωγραφικής αυτούσια δημιουργώντας ένα δάπεδο επί παραδείγματι, χαρτί που δίνει την αίσθηση από το άχυρο, αλλά και μέταλλο σε κάποια άλλα. Το μέταλλο είναι ένα σκληρό, ψυχρό , θα έλεγα υλικό αλλά διευκολύνει πάρα πολύ στη δουλειά και στη δημιουργία μικρών γλυπτών. Πολλές φορές διαλέγεις ένα υλικό και εκείνο σε οδηγεί σε εικόνες που έχουν σχέση με το έργο. Το υλικό σε παρασύρει σε άλλους δρόμους που δεν είχες ενδεχομένως εξαρχής κατά νου να ακολουθήσεις. Τι είναι το υλικό στη τέχνη; Όπως έλεγε και ο Πικάσο σ’ ένα έργο πρέπει πάντα να ‘’βγαίνει’’ και ο σκελετός του. Το έργο χτίζεται πάνω σε κάποιο σκελετό ακόμα και ο ίδιος ο άνθρωπος είναι χτισμένος στα οστά του. Σε πιο πρόσφατες δουλειές μου έχω χρησιμοποιήσει και την τεχνική της φωτογραφίας.

Στη δική μου δουλειά η φωτογραφία δεν χρησιμεύει για τη αποτύπωση βιωμένων στιγμών, λειτουργεί αλλιώς, διαφορετικά. Προσπαθώ να ‘’αιχμαλωτίσω’’ το φως, στο νερό, στο τοίχο, στο δάπεδο, σε πανιά που κινούνται, σε διάφορες επιφάνειες, στα πράγματα που έχω γύρω μου όπου ζω δημιουργώντας αναπάντεχα χρωματικά σχήματα που εκπλήσσουν πρώτα, εμένα την ίδια. Η φωτογραφική μηχανή λοιπόν με ενδιαφέρει ως άλλο μέσο από το πινέλο, αλλά που λειτουργεί σαν πινέλο. Πιστεύω πως στη ζωγραφική υπάρχει ένα υλικό και αυτό είναι το χρώμα.

Βλέπω ένα σπίτι με παλιά φιλμ. Ποια η γνώμη σας για τη χρήση των ευτελών υλικών στην Τέχνη;

Για εμένα δεν υπάρχει η έννοια του ευτελούς για ένα υλικό. Πρόκειται για υλικά που τα μεταποιείς, τα ανακατασκευάζεις. Ο καλλιτέχνης τους δίνει μια άλλη αξία από αυτή που έχουν και τους αλλάζει και τη χρήση. Είναι υλικά καθημερινότητας που αποκτούν μέσα από την τέχνη κάποια αισθητική αξία. Το τελευταίο έργο μου είναι μια κατασκευή ενός σπιτιού από παλιά φιλμς. Για κανέναν δεν είναι χρήσιμο ένα παλιό φιλμ. Και όμως σε υλικά χωρίς αξία όπως ένα φιλμ βρίσκεται αποτυπωμένη όλη η ζωή του ανθρώπου, στιγμές αποτυπωμένες σα σκιές, ένα παρελθόν που έφυγε και δεν θα ξαναέρθει ποτέ. Εκεί, σε αυτό το σπίτι φτιαγμένο από τις εικόνες παλιών φιλμς ζουν άνθρωποι και στιγμές από την παιδική ηλικία, από ευχάριστα ή δυσάρεστα γεγονότα. Κάποιοι από αυτούς δεν υπάρχουν πλέον στη ζωή και άλλοι που δεν θα υπάρχουν κάποια επόμενη στιγμή.. Αυτό που θα μείνει θα είναι το αντικείμενο. Η δημιουργία.

Το εφήμερο στην τέχνη. Είχατε συμμετέχει σε έκθεση που έφερε αυτό τον τίτλο. Τι είναι αυτό που κάθε ένα έργο τέχνης να μην είναι εφήμερο ;

Όσον αφορά το έργο με το οποίο συμμετείχα σε εκείνη την έκθεση ήταν φτιαγμένο από σκόνη ζωγραφικής, ένα υλικό που από μόνο του δεν μπορεί να διατηρηθεί, γιατί δεν μεταφέρεται. Έτσι ήταν έργο που κράτησε για μία μέρα και μετά πετάχτηκε. Για εμένα τα πάντα είναι εφήμερα στην τέχνη. Ένα έργο τέχνης είναι εφήμερο με την έννοια ότι έγινε κάποια στιγμή. Η χρηματική αξία που δίνουμε κάπως αυθαίρετα σε ένα έργο μπορεί να αλλάξει τη πορεία του αλλά όχι το ίδιο το έργο καθεαυτό σαν δημιουργία. Μιλώντας για την έννοια του εφήμερου, θα ήθελα να αναφερθώ στην αγωνία για το θάνατο που καθορίζει πολλά πράγματα σεόλη τη διάρκεια της ζωής μας. Πρόκειται για ένα κοινό μυστικό που είτε το ξεχνούμε είτε το θυμόμαστε, δεν τολμάμε να το παραδεχτούμε και να το μοιραστούμε. Και όμως, μοιραζόμαστε όλοι την ίδια κοινή μοίρα. Κοινή γαρ η τύχη ημών. …Δεν συνομολογούμε όμως τη μοίρα μας. Κάποια στιγμή δεν θα υπάρχουμε. Έχουμε συμφωνήσει μυστικά να μην το λέμε ενώ ξέρουμε…

Ο καλλιτέχνης σαν πνευματικός άνθρωπος. Ποιος είναι ο ρόλος του στη σημερινή συγκυρία; Υπάρχει ανάγκη για μια πνευματική- καλλιτεχνική ματιά;

Ο καλλιτέχνης έχει πάντα τον ίδιο ρόλο σε κάθε εποχή και ανάλογα με το έργο του άλλες φορές είναι περισσότερο ή άλλες λιγότερο πολιτικός. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι σύγχρονος με αυτά που γίνονται γύρω του, ζει μέσα στο ίδιο πλαίσιο με τους υπόλοιπους. Η ματιά του είναι αυτή που τον διαφοροποιεί. Υπάρχουν σίγουρα περιπτώσεις που μπορεί ένας καλλιτέχνης να περιορίζεται στο ρόλο του θεατή. Ποτέ όμως δεν είναι σίγουρο αν θα επηρεάσει ή το πόσο θα επηρεάσει. Μπορεί η επιρροή που θα ασκήσει να είναι σε μικρή κλίμακα. Γενικά πάντως, το κοινό , ο μέσος καθημερινός άνθρωπος δεν παρακολουθεί πολύ τον εικαστικό καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια μορφή τέχνης που ο κόσμος δεν ακολουθεί όσο τις άλλες, δεν έχει άμεση επαφή. Ο μουσικός ή ο ηθοποιός είναι αυτός που έχω την εντύπωση ότι απηχεί στο πλατύ κοινό.

Ο 20ος αιώνας σημαδεύτηκε από κινήματα, θεωρίες και σπουδαίος καλλιτέχνες. Βρισκόμαστε στις αρχές του 21ου αιώνα. Πώς βλέπετε την εξέλιξη σήμερα; Οι νέοι καλλιτέχνες έχουν να προτείνουν κάτι διαφορετικό; Ποια είναι η εικόνα της τέχνης σήμερα;

Θεωρώ ότι ήμαστε πολύ κοντά ακόμα, δεν υπάρχουν οι αποστάσεις που χρειάζονται για να κρίνουμε. Θα πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια ώστε να υπάρξει μια σφαιρική εικόνα. Δεν ξέρουμε ακόμα τι θα δώσει ο αιώνας αυτός, εγώ πιστεύω ότι δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τόσο νωρίς. Σίγουρα μπορούμε να μιλάμε για έναν αιώνα πλούσιο σε υλικά και πηγές έμπνευσης. Όμως υπάρχει για μένα ένα κύριο χαρακτηριστικό “αναλώσιμοι καλλιτέχνες’’, αναλώσιμες εικόνες. Η ίδια η ζωή είναι αναλώσιμη. Για εμένα η τέχνη είναι μια άλλες φορές καλή άλλες ‘’κακή’’ αλλά είναι μία.
Τέχνη είναι αυτό που σου δίνει ευτυχία όποια και αν είναι η έκφρασή της. Η ζωγραφική είναι ένας οπτικός δρόμος ύπαρξης. « Έργο τέχνης θεωρώ κάτι που είναι ικανό να σου κόψει την ανάσα». Συχνά δίνουμε ερμηνείες που μας πάνε σε λάθος μονοπάτια, γιατί άλλες φορές είναι ξεκάθαρο αυτό που ένα έργο θέλει να πει, άλλες φορές βγαίνει στην πορεία ενώ υπάρχει και η περίπτωση να μη χρειάζεται καν να υπάρξει κάποια ερμηνεία. Το έργο είναι ο θεατής, και το πώς θα το εκλάβει, το τι θα νιώσει. Το καλό έργο σου δίνει ανάσα. Σήμερα υπάρχει μεγάλη ποικιλία στους χώρους που μπορεί κανείς να διαλέξει να δει τέχνη. Προβληματίζομαι για το πώς περνάει στο θεατή ωστόσο η τέχνη. Βλέπει άραγε Τέχνη; Η κρίση ανάγκασε τους ανθρώπους να απλωθούν και να εκθέσουν σε χώρους που δεν είναι ‘’ναοί της τέχνης’’. Περιγράφοντας το σήμερα, έχω την αίσθηση ότι βρίσκομαι σε μια ουρά και περιμένω, εκεί που άνθρωποι σπρώχνουν αριστερά και δεξιά για να βγουν πρώτοι. Εγώ περιμένω τη σειρά μου, είμαι μόνη μου, επιβιώνω.