Λαμπρινή Μποβιάτσου: Αναζητώ την αλήθεια, με όχημα το γοητευτικό ψέμα της αναπαράστασης

Ήρα Παπαποστόλου

Ιστορικός και κριτικός τέχνης

Μέσα από τη ζωγραφική και τα πολλά αυτοπορτραίτα μου, κάθε φορά ανακαλύπτω ότι είμαι όλα αυτά …

«Η Τέχνη είναι τελικά το είδωλο της Ζωής, ή το αντίστροφο; Η ζωή είναι ωραία αλλά απρόβλεπτη, εύθραυστη, γεμάτη αντιφάσεις. Σε καμία περίπτωση δεν είναι τέλεια. Η Τέχνη είναι μια επίμονη ψευδαίσθηση ζωής, μια συνεχής αναζήτηση τελειότητας και αθανασίας...». Η ζωγράφος και γλύπτρια Λαμπρινή Μποβιάτσου μας μιλά για τη δουλειά της, τις τεχνικές της, τις εικαστικές της αναζητήσεις, την οικογένεια της. Μια συνομιλία με αφορμή την πρόσφατη έκθεση της στην Πινακοθήκη Γιώργου Ν. Βογιατζόγλου.

Είκοσι χρόνια εντατικής δουλειάς. Πως νιώθεις με το αποτέλεσμα;

Είκοσι χρόνια ενεργής πορείας στον χώρο της Τέχνης, δεν είναι λίγα, ούτε όμως και πολλά. O Κομφούκιος, Κινέζος διανοητής, σε ένα από τα αποφθέγματά του, αναφέρει: «Διάλεξε μια δουλειά που αγαπάς και δεν θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μία ημέρα στη ζωή σου». Όταν αγαπάς κάτι και έχεις την τύχη να ασχολείσαι με αυτό επαγγελματικά, όλοι οι κόποι, οι θυσίες, τα ξενύχτια, οι εντάσεις, ακόμα και οι απογοητεύσεις, σε ακουμπούν αλλά γλιστρούν από πάνω σου και φεύγουν. Η Τέχνη είναι πιο μεγάλη από εμάς, είμαστε απλοί εργάτες της και η βασική εργασία μας είναι να ανακαλύπτουμε και να αποκαλύπτουμε το μεγαλείο της. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να γίνει η μετάβαση από την ησυχία και τη μοναξιά του εργαστηρίου, στην έκθεση, στην επικοινωνία με το κοινό. Δεν θα μπορούσα να μην είμαι λοιπόν ευχαριστημένη με το μέχρι τώρα αποτέλεσμα. Είχα την τύχη να εκθέσω τη δουλειά μου σε σημαντικά Μουσεία και κεντρικές γκαλερί. Η συγκεκριμένη έκθεση, δε, με τίτλο «Λαμπρινή Μποβιάτσου, Η απάντηση του καθρέφτη», σε έναν σημαντικό χώρο, την Πινακοθήκη Γιώργου Ν. Βογιατζόγλου, που χαρακτηρίζεται από την αγάπη του ιδρυτή της, του κυρίου Γ. Βογιατζόγλου για την Τέχνη και τους δημιουργούς, έρχεται σαν η καλύτερη ανταμοιβή για τη μέχρι τώρα πορεία μου. Μου χαρίζει ενέργεια και έμπνευση για το μέλλον.

Ονομάζεις την έκθεσή σου «Η απάντηση του καθρέφτη». Τι σημαίνει τελικά ο καθρέφτης για σένα και ποια η απάντησή του;

Η απάντηση του καθρέφτη προϋποθέτει μιαν ερώτηση. Ο τίτλος της έκθεσης σε αυτό ακριβώς αναφέρεται, όχι τόσο στην αναζήτηση της απάντησης, όσο σε εκείνη της ερώτησης. Η ζωγραφισμένη αυτοπροσωπογραφία συνομιλεί με το πορτραίτο-είδωλο του θεατή δίνοντάς του το έναυσμα για αυτοπαρατήρηση, γεννώντας παράλληλα το ερώτημα: «Υπάρχω;» και: «Ποιος ή ποια είμαι;». Καθώς μόνο μέσα από την αντανάκλαση στο άλλο ή στον άλλο, (που είναι τελικά ο καθρέφτης μας), μπορούμε να κοιτάξουμε έμμεσα πάντα, εμάς, η αντανάκλαση αποτελεί ουσιαστικά, μιαν επιβεβαίωση της ύπαρξης. Είναι το άνοιγμα, το παράθυρο προς τα έξω.
Η εικόνα μας συμβαίνει να αλλάζει, να διαστρεβλώνεται ανάλογα με τη συνθήκη μέσα στην οποία βρισκόμαστε, ανάλογα με το ποιος βρίσκεται απέναντί μας και αποτελεί τον καθρέφτη μας.
Η απάντηση του καθρέφτη, είναι για εμένα η εξής: – Υπάρχω, είμαι εδώ, αυτή είμαι: σκυθρωπή αλλά και λαμπερή, απλή αλλά και σύνθετη, ειδεχθείς αλλά και ωραία, ήρεμη αλλά και άγρια, ειλικρινής αλλά και προσποιητή. Είμαι άνθρωπος. Είμαι εδώ.

Πότε και γιατί επέλεξες την παραστατική ζωγραφική σαν μέσο έκφρασής σου;

Πάντα ζωγράφιζα παραστατικά. Τα χρόνια που σπούδαζα στη Ρώμη υπήρχε μία γενικότερη απαξίωση της ζωγραφικής γενικά, όχι μόνο της παραστατικής. Υπήρχε θυμάμαι μια μεγάλη αντίθεση μεταξύ των αριστουργημάτων της Αναγέννησης και του Μπαρόκ που είχαμε την ευκαιρία ως φοιτητές να θαυμάζουμε καθημερινά στις πλατείες, στις εκκλησίες και του περιβάλλοντος της σχολής αλλά και των γκαλερί που κυριαρχούσε η εννοιολογική τέχνη, η αφαίρεση, η φωτογραφία. Τούτη η αντίθεση λειτούργησε καταλυτικά και γόνιμα σε εμένα τελικά. Η εκμάθηση των σύγχρονων τεχνικών, αλλά και της θεωρητικής ανάλυσης, επεξήγησης και αιτιολόγησης του έργου τέχνης, με οδήγησε σε ένα συνδυασμό θεωρητικής αναζήτησης και πειραματισμού, με την παράδοση του σχεδίου και της ζωγραφικής.

Ζωγραφίζεις συχνά τον ίδιο σου τον εαυτό. Τι μήνυμα θέλεις να περάσεις στον θεατή με αυτόν τον τρόπο;

Ζωγραφίζω τον εαυτό μου, συνήθως αντανακλώμενο μέσα σε χρηστικά αντικείμενα, ή τσαλακωμένες καθρεφτίζουσες μεταλλικές επιφάνειες. Το είδωλό μου μοιάζει να συστρέφεται παγιδευμένο μέσα σε περίκλειστο χώρο με μόνη διέξοδο το βλέμμα. Το βλέμμα μου απευθύνεται στο θεατή. Ο χώρος γύρω από το ζωγραφισμένο είδωλο είναι ο ίδιος χώρος που περιβάλλει και εκείνον, καθώς εισχωρεί μέσα στο έργο ως αντανάκλαση. Πρόθεσή μου είναι αρχικά η αυτοανάλυση και στη συνέχεια η σύνδεση, η διάδραση με το θεατή. Η από κοινού θεώρηση του κόσμου. Η ζωγραφική αποτύπωση του φευγαλέου ειδώλου μοιάζει να λέει: Είμαστε προσωρινοί, το ίχνος που αφήνουμε πίσω μας όμως, μένει. Αυτός ο κόσμος, ο αλλόκοτα γοητευτικός, ο οικείος και ξένος, είναι ο κόσμος που καθημερινά, με κάθε μικρή ή μεγάλη πράξη μας, εμείς δημιουργούμε.
Κάθε άνθρωπος είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι του σύμπαντος. Μία ενδελεχείς αυτοπαρατήρηση είναι συνεπώς η απαρχή για την κατανόηση του κόσμου. Κοίτα, σκύψε βαθιά μέσα στον εαυτό σου, αφιέρωσε χρόνο στην προσωπική σου ανάλυση και εξέλιξη. Αν τον δεχτείς και τον αγαπήσεις, υπάρχει ελπίδα να αγαπήσεις και τους άλλους και κατ’ επέκταση τον κόσμο σου.

Αμφισβητείς τον εαυτό σου μέσα από την ζωγραφική;

Μέσα από τη ζωγραφική αμφισβητώ το αυτονόητο. Αναζητώ την αλήθεια, με όχημα το γοητευτικό ψέμα της αναπαράστασης. Ο εαυτός μου; είναι ο καλύτερος φίλος μου ή ο μεγαλύτερος εχθρός μου. Γι αυτό και τον παρατηρώ, τον εξετάζω, τον σφυγμομετρώ. Κινούμαι σε ένα χώρο και άξαφνα, βλέπω εκεί, σε μια γωνιά, το καθρέφτισμά μου. Σαν μια άλλη κίσσα, συλλέγω το αντικείμενο αυτό. Ξεκινώ τη διαδικασία αποτύπωσης του ειδώλου. Ποια είμαι, τελικά; Είμαι αυτό που θεωρώ ότι είμαι, ή μήπως είμαι εκείνο που οι άλλοι πιστεύουν, που οι άλλοι περιμένουν από εμένα; Μήπως έγινα εκείνο που οι άλλοι περιμένουν από εμένα; Μέσα από τη ζωγραφική και τα πολλά αυτοπορτραίτα μου, κάθε φορά ανακαλύπτω ότι είμαι όλα αυτά. Σαν ένα ζωντανό καλειδοσκόπιο, που συνεχώς αλλάζει. Είμαι το είδωλο και ο καθρέφτης. Και ίσως κάποτε, σε μια απρόσμενη, μαγική μικρή στιγμή, να με κοιτάξει στα μάτια αυτή η τόσο γνώριμη αλλά και τόσο μακρινή πια, μικρή Λαμπρινή.

Δεν περιορίζεσαι μόνο στο τελάρο. Επεκτείνεσαι και στις γλυπτικές κατασκευές. Με ποιον τρόπο σε βοηθάει το αντικείμενο και γενικότερα η τρίτη διάσταση για να εκφραστείς;

Η τρίτη διάσταση με απασχόλησε και σε παλιότερα έργα μου, όπως η ανάγλυφη ή η ζωγραφισμένη αντανάκλαση πάνω σε μεταλλικά έτοιμα αντικείμενα. Τα τελευταία χρόνια όμως ακόμα περισσότερο. Οι ιδέες μου δεν μπορούσαν πια όλες να υλοποιηθούν σε δύο διαστάσεις. Μου «ζητούσαν» όλο και κάτι ακόμα. Να επεκταθούν, να βγουν προς τα έξω. Αντιλαμβάνομαι πια το χώρο σαν έναν τρισδιάστατο, παλλόμενο καμβά, στον οποίο κάποιος μπορεί να εισχωρήσει και να διαδράσει μαζί του. Ο θεατής γίνεται συμμέτοχος, μπαινοβγαίνοντας μέσα στο χώρο του έργου τέχνης, παίζοντας με τις αντανακλάσεις του, οικειοποιώντας το. Δημιουργήθηκαν λοιπόν οι «σουρεαλιστικές εγκαταστάσεις» μου, όπως τις ονομάζω. Το έργο με τίτλο «To be or not to be reflective» με τον Έσερ να κάθεται ατάραχος, παρατηρώντας τη μεταλλική του σφαίρα, το «Κοίταξέ με», που εμπεριέχει και βίντεο, το «ανδρείκελο», είναι όλα αποτέλεσμα πηγαίας έμπνευσης.
Απολαμβάνω την αίσθηση της υφής των υλικών όπως ο πηλός ή ο γύψος. Χαίρομαι την κόπωση που προκύπτει με τη χρήση των εργαλείων. Αισθάνομαι πως όταν διαφορετικές τεχνικές συγκεντρώνονται ώστε να μεταφέρουν μία κοινή ιδέα, ένα κοινό μήνυμα, τους ίδιους προβληματισμούς, δίνουν στο θεατή μια πιο σφαιρική εικόνα.

Ποια η διαφορά για σένα μεταξύ της τέχνης και της ζωής;

Αν η Τέχνη είναι Ζωή και η Ζωή είναι Τέχνη, τότε οι δύο τους θα έπρεπε να συγχωνεύονται. Δε συμβαίνει όμως αυτό για τον δημιουργό. Εκείνος μοιραία θυσιάζει μέρος της δικής του καθημερινότητας, στιγμές ζωής, προκειμένου να δημιουργήσει εικόνες που αφορούν, ομορφαίνουν, εξηγούν, δίνουν νόημα στη Ζωή. Υπάρχει άρα μια μεγάλη αντίφαση που είναι όμως απαραίτητη συνθήκη της δημιουργίας. Πράγματι, απολαμβάνουμε ένα ποίημα, ένα έργο τέχνης, ένα γλυπτό, μια μελωδία. Δεν μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς τα έργα τέχνης. Δεν αναλογιζόμαστε τη στιγμή εκείνη, τις απεριόριστες ώρες σκέψης, δουλειάς, κόπωσης, αμφισβήτησης που προϋποθέτουν. Προϋποθέτουν όμως και τις στιγμές χαράς και ικανοποίησης όταν ένα έργο ολοκληρώνεται, ή όταν μία νέα ιδέα ξεπηδά. Η Τέχνη είναι τελικά το είδωλο της Ζωής, ή το αντίστροφο;
Η ζωή είναι ωραία αλλά απρόβλεπτη, εύθραυστη, γεμάτη αντιφάσεις. Σε καμία περίπτωση δεν είναι τέλεια. Η Τέχνη είναι μια επίμονη ψευδαίσθηση ζωής, μια συνεχής αναζήτηση τελειότητας και αθανασίας.

Η Λαμπρινή Μποβιάτσου με το Γιώργο Βογιατζόγλου στους χώρους της έκθεσης

Είσαι σύζυγος, μητέρα τεσσάρων παιδιών και μια επιτυχημένη ζωγράφος. Ποιο είναι το μυστικό για να τα καταφέρει μια γυναίκα όλα αυτά; Μίλησέ μας για τον πραγματικό σου εαυτό όπως εσύ τον βλέπεις όταν κοιτιέσαι στον καθρέφτη.