Κώστας Γαρύφαλλος: Αναζητώντας το αυθεντικό φως σε ένα τοπίο

Διαλέγω το ουσιαστικό που μου μιλά και βρίσκει εύκολα θέση στον εσωτερικό μου κόσμο 

Μια φύση βραχώδη με ξερόκλαδα και αλμύρα, με νοσταλγία και μοναξιά μας παρέδωσε στην έκθεση του «ο ψυχισμός του τοπίου» ο Κώστας Γαρύφαλλος. Μεγαλωμένος στην Άνδρο, αν και κοντά στη θάλασσα, την έβλεπε και την απολάμβανε από ψηλά, κι έτσι κατά κάποιο τρόπο ένιωθε και βίωνε το θαλασσινό τοπίο από απόσταση. Και οι εικόνες αυτές ήρθαν στον καμβά ως νοσταλγία.

• Πώς μιλάει, πώς προσελκύει ένα τοπίο το ζωγράφο; Και τι είναι αυτό που θα κάνει τον καλλιτέχνη να νιώσει την ανάγκη της εικαστικής συνομιλίας με το τοπίο;

 Ένα τοπίο διαθέτει πολλά πρόσωπα κι ακόμα περισσότερες εκφράσεις. Υπάρχουν όμως και οι μαγικές στιγμές που μπορείς να αντικρίσεις κάποιο από τα πρόσωπά του, εκείνο το ελκυστικό με την κατάλληλη έκφραση, και τότε, συμβαίνει “κάτι” σαν τον έρωτα που από τα μάτια πιάνεται, μόνο που δεν ριζώνει στην καρδιά αλλά στο νου και μάλιστα σε μισοφωτισμένες περιοχές του ίσως κι ανεξερεύνητες. Αυτή η διαδικασία πυροδοτεί μια διαλεκτική σχέση. Το τοπίο παύει να είναι βουβό κι αρχίζει κάποιου είδους συνομιλία με τον καλλιτέχνη. Πόσα πράγματα έχει να πει, πόσα να δείξει, μάλιστα, μερικά αισθάνεσαι ότι κάπου τα έχεις ξανακούσει και ξαναδεί. Για παράδειγμα, κάποια χειμωνιάτικη, μουντή, σκοτεινή μέρα στεκόμουν σ’ ένα βράχο και στο διάλειμμα του ψαρέματος άρχισα να παρατηρώ την τρικυμία και το τοπίο. Σε κάποια στιγμή, απόγευμα ήταν, από μια σχισμή των νεφών πέρασε μια δέσμη ακτίνων και φώτισε το χιλιοειδωμένο τοπίο. Τότε ακριβώς άρχισε το θαύμα: Οι βράχοι μορφοποιήθηκαν, ο άνεμος έγινε ορατός, χρώματα αναδύθηκαν από το πουθενά, ο κυματισμός άλλαξε μορφή κι έγινε αλλόκοτος. Παλλόμενα τα μέρη του τοπίου άρχισαν να συνομιλούν για λίγες στιγμές, αρκετές όμως για να χαραχτεί βαθιά στο νου μου εκείνη η κατάσταση. Όπως ήταν φυσικό, αυτή την υπέροχη «μεταπραγματική» εικόνα, σκέφτηκα να τη φωτογραφίσω. Το χέρι κινήθηκε προς το κινητό, όμως κάτι σα να με κράτησε λέγοντας: «Άσε καλύτερα. Αυτά τα πράγματα δεν φωτογραφίζονται, απλά εντυπώνονται κάπου βαθιά μέσα σου, γίνονται μέρος σου και αν κάποτε τα ανασύρεις για να τα αποτυπώσεις θα σου μιλήσουν, θα σου αποκαλύψουν κάτι από σένα. Αν τα φωτογραφίσεις τα έχασες, τα κατέστρεψες δεν θα σου απομένει παρά το άψυχο στιγμιότυπό τους».     

• Τα θαλασσινά τοπία είναι αυτά που σας εκφράζουν περισσότερο; Υπάρχει κάποιος λόγος, κάποια επιρροή;

 Μεγάλωσα σε ένα χωριό της Άνδρου απέναντι από μια από τις πλέον ενεργές περιοχές του Αιγαίου, που αν και κοντά στη θάλασσα, τη βλέπεις από ψηλά, την ακούς αλλά κατά κάποιο περίεργο τρόπο την αισθάνεσαι μακριά. Από τέτοια θέση και τέτοια οπτική γωνία η θάλασσα γίνεται ιδανικό, ζητούμενο, αν επιμείνεις δε, σου αποκαλύπτει όλα τα απολύτως γοητευτικά πρόσωπά της με αποτέλεσμα να αποκτήσεις μαζί της ιδιαίτερη σχέση. Αυτός είναι ένας λόγος που η θάλασσα σε όλες τις εκφράσεις της κυριαρχεί σε αρκετά από τα τοπία που ζωγραφίζω, τοπία που με εκφράζουν μεν αλλά δεν είναι και τα μόνα. Ένας άλλος λόγος είναι ότι η θάλασσα, ακόμα και στη νηνεμία της, προσδίδει κίνηση. Λίκνο είναι η θάλασσα που μια σε μακραίνει μα και μια σε πλησιάζει. 

• Είστε υπαιθριστής ή μεταφέρετε την εικόνα στο στούντιο και τη δουλεύετε αποκλειστικά εκεί από φωτογραφία ή από μνήμης;

 Στην ύπαιθρο δεν ζωγραφίζω συστηματικά αλλά μερικές φορές σχεδιάζω με το μολύβι τη βασική δομή του τοπίου που επιθυμώ να αποδώσω στο χαρτί ή τον καμβά. Κάποιες φορές μόνο έχω ζωγραφίσει επί τόπου τοπία με ακουαρέλα και ομολογώ πως ήταν κάτι το ιδιαίτερο. Ως επί το πλείστον ζωγραφίζω στο στούντιο από μνήμης κυρίως και με τον τρόπο αυτό πιστεύω πως μεταφέρεται στο χαρτί ή τον καμβά το πιο αυθεντικό φως που μπορώ να αποδώσω, αυτό που είναι και το ζητούμενο στη ζωγραφική μου, αυτό που έχει μπολιασθεί από τη διάθεσή μου, από τον ίδιο τον ψυχισμό μου.

• Ποιο είναι το σημαντικότερο στοιχείο που πρέπει να προσέξει ένας ζωγράφος τοπίου;

 Το τοπίο κρύβει παγίδες. Ως προς τη μορφή του, τις περισσότερες φορές πρέπει να αφαιρέσεις μέρη του για να οδηγηθείς στη ζητούμενη σύνθεση που θα αποδίδει την ουσιαστική υπόστασή του, άλλοτε όμως να μην αφαιρέσεις τίποτε για να μην καταρρεύσει η σύνθεση όπως καταρρέει ένας πύργος από τραπουλόχαρτα. Το φως επίσης, πάντοτε απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς πρέπει να το μελετήσεις ώστε να αναδειχθούν τα περιεχόμενα του τοπίου και να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους. Ειδικά στα τοπία που αποδίδονται με ακουαρέλα. που μετράει η θέση, η στιγμή και το ελεγχόμενο παιχνίδισμα του νερού, απαιτείται ακόμη μεγαλύτερη προσοχή και συγκέντρωση όπως επίσης ριζικές αποφάσεις πριν την πινελιά, γιατί η χρήση ακουαρέλας είναι μη αντιστρεπτή διαδικασία, πράγμα που της προσδίδει τη χαρακτηριστική της γοητεία.     

• Συχνά στη φύση βλέπουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα που θέλουμε να ζωγραφίσουμε. Ίσως κάθε λεπτομέρεια να είναι και ένα αυτοτελές έργο. Πώς ξεχωρίζετε και επιλέγετε το θέμα;

 Μου έχει τύχει φορές που σε πίνακα τοπίου να έχουν αποδοθεί πολλά πράγματα, με αποτέλεσμα ο πίνακας να απαρτίζεται από επιμέρους πίνακες. Βεβαίως πρόκειται για επιλογή, γιατί στην περίπτωση αυτή το ζητούμενο ήταν η υπέροχη ολότητα κάποιου συγκεκριμένου τοπίου. Η επιλογή όμως αυτή περνά συνήθως από δύσβατα μονοπάτια, οι δε δυσκολίες της, εκτός της σύνθεσης, επικεντρώνονται και στο πως θα αλληλεπιδράσουν τα επιμέρους, πως θα μιλήσουν με τον εικαστικό, τι θα φανερώσουν και τι θα υπονοήσουν όλα μαζί στο χαρτί ή τον καμβά. Άλλες φορές πάλι, μπορεί να βλέπουμε σε τοπίο ή γενικότερα στη φύση πολλά πράγματα που μας προκαλούν να τα αποδώσουμε μαζί δημιουργώντας τον φλύαρο και μαξιμαλιστικό «υπερπίνακα». Σε αυτή την περίπτωση διαλέγω και ξεχωρίζω το αυτοτελές, το αυτάρκες, το ουσιαστικό, το μίνιμαλ που μου μιλά και βρίσκει εύκολα θέση στον εσωτερικό μου κόσμο εξωτερικεύοντας κάτι από εκείνον.   

• Ποιοι καλλιτέχνες πιστεύετε ότι επηρέασαν τις επιλογές σας και το χαρακτήρα της δουλειάς σας; 

Έχω μελετήσει κι έχω θαυμάσει τη δουλειά πολλών ζωγράφων. Η δουλειά όμως κάποιων διεύρυνε το οπτικό μου πεδίο κι επηρέασε τις επιλογές και το χαρακτήρα της δουλειάς μου. Οι ακουαρέλες του Turner, του Nolde και του Μπαχαριάν για παράδειγμα. Τα τοπία του Monet, του van Gogh, του Νίκου Λύτρα, του Παπαλουκά, του Τέτση. Οι θάλασσες του Aivazovsky, οι ουρανοί του Constable, οι ατμόσφαιρες του Οικονόμου.

Last modified: 18/07/2023