Κωνσταντίνος Καπετανόπουλος: Ο καλλιτέχνης με κάθε έργο του δίνει και μια άλλη ματιά του εαυτού του

Γεννήθηκε στην Ανδραβίδα το 1961. Σπούδασε ζωγραφική στη σχολή της Ιωάννας Οικονομίδου, υποκριτική στη Σχολή Δ. Βεάκη και σκηνοθεσία στη Σχολή της Ε.Χατζίκου.
Το art22 συνάντησε τον εικαστικό Κωνσταντίνο Καπετανόπουλο, πολυσχιδή καλλιτεχνική προσωπικότητα,  και συζητάει μαζί του για την πορεία του στον εικαστικό χώρο, την τέχνη στους χαλεπούς καιρούς της κρίσης και τον ρόλο που ο καλλιτέχνης κομίζει ως δημιουργικό, κοινωνικό αλλά και πνευματικό ον.

Έχετε δείξει ότι η τάση που σας αντιπροσωπεύει είναι ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Γιατί επιλέξατε αυτή τη μορφή για να εκφραστείτε καλλιτεχνικά; Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για την εξέλιξη της εικαστικής σας πορείας.
Δεν θεωρώ ότι ανήκω σε κάποια συγκεκριμένη σχολή. Ακολουθώ ένα συγκεκριμένο στόχο που είναι η έκφραση της ψυχής, των συναισθημάτων και των σκέψεων στον λευκό καμβά.  Εδώ και χρόνια έχω απορρίψει και εξελίξει το στάδιο του εξπρεσιονισμού. Η εικαστική μου γραφή είναι αυτόνομη. Θα έλεγα ότι κινούμαι σε έναν αφαιρετικό ιδεαλισμό.
Με ενδιαφέρει πολύ η ζωγραφική ως πράξη. Ζωγραφίζω συχνά διαλογιζόμενος. Νιώθω ότι εκείνη τη στιγμή, συνθέτω μια πραγματικότητα αντλώντας κομμάτια από το σύμπαν.  Προσπαθώ να αποκαλύψω αυτό το εσωτερικό φως της Αρκαδίας που πιστεύω ότι όλοι έχουμε μέσα μας.
Για εμένα όλα έχουν σημασία. Πώς άλλωστε να μην έχουν σημασία τα στοιχεία εκείνα δια μέσου των οποίων θα αφήσω ξανά και ξανά τις σκέψεις μου; Ο λευκός καμβάς και ύστερα πάνω του το σχέδιο, το χρώμα και ίχνη από μολύβι. Σε κάθε έργο τέχνης πρέπει να ενυπάρχει το στοιχείο της πνευματικότητας. Το ίδιο το έργο μάλιστα θα πρέπει να στέκει με τη δική του πνευματική υπόσταση.
Ο καλλιτέχνης για εμένα είναι σαν τον ποιητή∙ αφήνει ίχνη στην λευκή επιφάνεια του καμβά. Νιώθω οτι σαν να χαράσσω την επιφάνεια, μου αφήνει αυτό το αίσθημα. Παίρνω από το πρωτόλειο του άσπιλου λευκού χαρτιού και με λαζούρες χρώματος και ίχνη από μολύβι αρχίζω να φτιάχνω την πραγματικότητά μου.

Ταξιδεύετε συχνά στο εξωτερικό. Ποια η σημασία του ταξιδιού για έναν καλλιτέχνη;
Η αλήθεια είναι ότι ναι, μου αρέσει ιδιαίτερα να ταξιδεύω. Έχω κάνει ταξίδια σε διάφορα μέρη του κόσμου. Μάλιστα το 1981 το ταξίδι στην Ινδία και η συνάντησή μου με έναν λάμα ήταν καθοριστικό για τη ζωή μου. Ήταν τότε που κατάλαβα πως ο βουδισμός με εκφράζει. Τα ταξίδια ανοίγουν πόρτες για φιλοσοφική διερεύνηση. Δίνουν την ευκαιρία να έρθεις σε επαφή με άλλους κόσμους που διαφορετικά δεν θα γνώριζες ίσως και ποτέ.  Κάθε ταξίδι για εμένα είναι και μια αισθητική διερεύνηση επίσης. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τους επισκέπτες στο μουσείο φυσικής ιστορίας στη Σιγκαπούρη με πόση αφοσίωση σκιαγραφούσαν τα εκθέματα. Ένας άλλος μουσειακός χώρος που με έχει στιγματίσει είναι το Λούβρο. Στο έργο του Donatello είδα την τέλεια επιστημονική έρευνα. Υπήρχαν τόσα εκθέματα και με τόσο έντονο φορτίο αισθητικό, φιλοσοφικό, ιστορικό που σε κάθε αίθουσα του μουσείου που αναρωτιόσουν αν είναι δυνατόν να το βιώνεις όλο αυτό που ένιωθες καθώς περιπλανιόσουν στην κάθε μια από αυτές. Ένιωσα μάλιστα, πολλές φορές, να βρίσκομαι σε μια διαλεκτική σχέση με το έργο τέχνης.

Πιστεύετε πως η ζωγραφική έχει την ίδια οπτική δύναμη που είχε πάντα, τώρα που η τεχνολογία και τα νέα εκφραστικά μέσα κατακλύζουν τους χώρους της ζωής και το πεδίο της τέχνης;
Θεωρώ ότι είναι επιλογή του εκάστοτε καλλιτέχνη το πώς θα εκφράσει τον εαυτό του, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που ενυπάρχουν μέσα του. Άλλοι θα επιλέξουν τον καμβά ενώ άλλοι θα προσπαθήσουν να εκφραστούν ακόμη και με το ίδιο τους το σώμα. Στην  performance το σώμα γίνεται καμβάς και τα χέρια πινέλο, εργαλείο. Προσωπικά, θα μπορούσα να ασχοληθώ και με το κομμάτι της performance ωστόσο δεν έχει έρθει ακόμα η συγκυρία. Πιστεύω πως ο εικαστικός καλλιτέχνης μπορεί και μόνο με την εικόνα να πει τα πάντα. Πρέπει να επιμείνουμε ίσως σε αυτό, στη δύναμη και τη δυναμική δηλαδή της εικόνας.
Να αναφερθώ με την ευκαιρία αυτή και στο φωτορεαλισμό, μια σύγχρονη ζωγραφική τάση.  Δεν θα έλεγα πως ο φωτορεαλισμός είναι εμπορικός.  Παρόλα αυτά η εμμονή και προσκόληση σε αυτόν δείχνει την κρίση στην οποία βρίσκεται σήμερα η Τέχνη και οι πνευματικές της αξίες. Το γούστο δεν είναι κάτι εμπορικό. Το γούστο και η αισθητική καλλιεργείται και αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την παιδεία και τις πνευματικές ανησυχίες του καθενός. Η φωτογραφία μάλιστα ήρθε να δείξει στις σύγχρονες κοινωνίες πως το πορτρέτο δεν είναι πάντα η ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας αλλά αντίθετα πως πρόκειται για μια ψυχολογημένη ματιά του καλλιτέχνη στο πρόσωπο που αυτός θα επιλέξει να αποτυπώσει στον καμβά. Αυτό γίνεται ευκολότερα κατανοητό εάν φέρουμε στο νου μας τα έργα του Rembrandt ή του Caravaggio. Η αλήθεια είναι ότι με έχει στιγματίσει η έκθεση που είδα στο μουσείο του Van Gogh με αφορμή ένα ταξίδι μου στην Ολλανδία. Με εντυπωσίασε η ζωή που είχαν τα πρόσωπα στον πίνακα. Ήταν τόσο ζωντανή η αναπαράσταση και είχαν τέτοια δυναμική που είχα την αίσθηση πως είναι πιο ζωντανά και από τους υπόλοιπους επισκέπτες που στέκονταν μπροστά σε εμένα και στα εκθέματα.
Ο καλλιτέχνης για εμένα είναι μάγος, με κάθε του έργο δίνει και μια άλλη ματιά του εαυτού του.
Έτσι και ο Caravaggio και άλλοι μεγάλοι που η ιστορία της τέχνης έχει καταγράψει, δούλεψαν πολύ ώστε να δώσουν αυτό το φως που είχαν μέσα τους και που ένιωθαν ότι είναι η αλήθεια τους. Δεν είναι ανάγκη πάντα να αποτυπώσεις το ωραίο, έχουμε δει εικαστικούς να αποτυπώνουν ακόμη και τη σήψη του ανθρώπινου σώματος και το οπτικό αποτέλεσμα να είναι τόσο δυνατό και αληθινό που να σε κάνει να στέκεις με θαυμασμό μπροστά στο έργο, μπροστά στην εικόνα και την αλήθεια του καλλιτέχνη.

Για όσους δεν το γνωρίζουν έχετε τελειώσει και τη δραματική σχολή Βεάκη. Μιλήστε μας για τη θέση που έχει το θέατρο στη ζωή και πώς καθορίστηκε η επιλογή σας να ασχοληθείτε εν τέλει με τη ζωγραφική και όχι με κάποιο άλλο είδος τέχνης;
Σαν ηθοποιός, έβλεπα το θέατρο ως την τέχνη μέσα από την οποία θα μπορούσε να αποδώσει κανείς στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό την εκφραστικότητά του. Προσωπικά, θεωρώ πως θα μπορούσα να εκφράσω τον εαυτό μου με διάφορα μέσα. Με ενδιαφέρει πολύ και η μουσική με την οποία δεν έχω ασχοληθεί ακόμη. Ωστόσο, έχω επιλέξει- προς το παρόν τουλάχιστον- να εκφράζομαι μέσα από τη ζωγραφική.
Με απασχολεί η αρχαία τραγωδία στην έρευνά μου ως άνθρωπος και δημιουργός. Ένα θεατρικό έργο με το οποίο έχω ιδιαίτερη σχέση είναι η Αντιγόνη του Σοφοκλή. Το δίλημμα που εκφράζει η Αντιγόνη τόσο με τα λόγια της ( ‘’ εγώ γεννήθηκα για να αγαπώ και όχι για να μισώ’’ ) όσο και με την στάση της,  είναι αφετηρία για να προβληματιστεί κανείς. Και πώς να μην σταθείς άλλωστε  στο πρόσωπο αυτό, σε ένα κορίτσι που στην ακμή της νεότητάς του θα εναντιωθεί σε όλη την κοινωνία της εποχής; Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επαναστατική πράξη, αυτή που θα στηριχτεί πάνω σε έναν ηθικό κανόνα. Ο Οιδίποδας, ένας άλλος ήρωας του Σοφοκλή, βλέπουμε να χάνεται κατά τη διάρκεια της πλοκής στον Κολωνό και να μεταμορφώνεται σε φως. Οι έννοιες, τα σύμβολα και οι ιδέες που βρίσκει κανείς μέσα στα κείμενα των μεγάλων θεατρικών συγγραφέων είναι αφετηρία για πνευματικές αναζητήσεις, για σκέψη και για δημιουργία.

Πιστεύετε ότι η τέχνη έχει σήμερα τη δύναμη να επηρεάσει και να διαμορφώσει συνειδήσεις όπως έκανε στο παρελθόν;
Σε μια από τις παραστάσεις που συμμετείχα, είχα αναλάβει να υποδυθώ τον μάντη Τειρεσία.  Πιστεύω πως ο σύγχρονος Τειρεσίας στην κοινωνία είναι ο καλλιτέχνης. Τα έργα τέχνης λειτουργούν ως ένα σήμαντρο που δονεί τον ψυχισμό της κοινωνίας. Δεν θα πρέπει να υποτιμούμαι τη σημασία των καλλιτεχνικών έργων καθώς η ίδια η εικόνα είναι μια παρουσία από μόνη της, μια άδηλη δύναμη θα έλεγα. Μέσα από το έργο τέχνης ο καλλιτέχνης εξάλλου καταφέρνει να επικοινωνήσει την ιδέα και την αλήθεια του στο θεατή. Το έργο λοιπόν λειτουργεί σαν δίαυλος.
Θα ήθελα επίσης να  αναφέρω πως πιστεύω σε αυτό που ίσχυε στην αρχαιότητα, στον πολλαπλό ρόλο του καλλιτέχνη δηλαδή. Η προϊστορία μας διδάσκει πως το ίδιο πρόσωπο που ήταν καλλιτέχνης ήταν και ιερουργός και αυτοκράτορας κ.ο.κ. Το ίδιο ακριβώς ον.  Η  καλλιτεχνική πράξη είναι μια θρησκευτική πράξη. Πιστεύω στις δυνατότητες και στις ικανότητες που έχει ένας καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης είναι δημιουργός αλλά είναι συγχρόνως και σκεπτόμενο, πολιτικό και κοινωνικό ον.  Οφείλει να έχει άποψη και στάση μέσα στην κοινωνία την οποία ζει και να μην αυτοπεριορίζεται σε έναν και μόνο ρόλο.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι το «τώρα» όχι το «παρελθόν». Να δημιουργεί συνεπώς το μέλλον με την ειλικρίνεια του στο τώρα.  Εκ των πραγμάτων, όταν είναι κανείς απών στο παρόν δεν θα υπάρχει και στο μέλλον. Δεν θα πρέπει να υποβαθμίζουμε τη σημασία του «τώρα», είναι το ζωντανό μας υλικό, αυτό που υπάρχει αυτή τη στιγμή.  Οφείλεις να είσαι συνειδητοποιημένος ως καλλιτέχνης. Δεν μπορούν όλοι να επικοινωνήσουν με το έργο μας. Πρέπει να το δεχτούμε αυτό.

Να δημιουργεί το μέλλον με την ειλικρίνεια του στο τώρα, αναφέρατε μόλις μιλώντας για τον καλλιτέχνη και το ρόλο που κομίζει στην τέχνη και την κοινωνία. Ο Πικάσο έλεγε πως η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας βοηθάει να δούμε την αλήθεια. Ο επισκέπτης αναζητάει, πράγματι, την αλήθεια στο έργο τέχνης μπροστά από το οποίο στέκεται. Ο καλλιτέχνης έχει τη δική του πλευρά για την αλήθεια εκείνη τη στιγμή;
Όταν είσαι ειλικρινής είσαι το θέμα. Ο καλλιτέχνης πρέπει να αντιμετωπίζει κάθε του πράξη ως πνευματική οντότητα απέναντι στην οποία θα στέκεται με ειλικρίνεια και χωρίς ενοχές. Η εμπορική πράξη δεν θα έπρεπε να είναι ενοχική. Αντίθετα, νομίζω πως είναι γοητευτικό το να δημιουργείς το έργο σου και στη συνέχεια να καταφέρνεις μέσα από την πώληση να το μοιραστείς με κάποιον και ταυτόχρονα να ζεις από αυτό και βιοποριστικά πέρα από πνευματικά. Όταν ο καλλιτέχνης βλέπει ένα αντικείμενο με άλλη ματιά τότε αυτό παίρνει άλλη υπόσταση. Το να είσαι μπροστά ως καλλιτέχνης είναι η μεγαλύτερη επαναστατική πράξη. Η ζωή, ο τρόπος ζωής του καλλιτέχνη. Όταν βέβαια αυτός δημιουργεί το δικό του ρεύμα και τις δικές του αξίες κόντρα σε κάθε εποχή. Έτσι γίνεται η πρωτοπορία.
Όλα αυτά προϋποθέτουν να βρει ο καλλιτέχνης όμως τι έχει να πει. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μελετώντας και αντλώντας στοιχεία από το παρελθόν. Για να ξεπεράσει κανείς τη συνταγή πρέπει να αφομοίωση την παράδοση. Είναι πρόκληση το να φέρεις το ‘’χτες’’ στο σήμερα, στο τώρα. Μια πρόκληση που ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να φοβηθεί.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η κρίση των θεσμών και των αξιών. Ο 21^ος αιώνας μαζί με τη ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας έφερε και κρίση στις αξίες, τους θεσμούς και στα ιδανικά. Παρατηρούμε καθημερινά φαινόμενα όπως είναι η διασάλευση των ανθρώπινων σχέσεων, η αδιαφορία για το κοινό συμφέρον, την καλλιέργεια της ιδέας ενός επαγγελματικού αδιέξοδου, εν τέλει, την επέκταση της οικονομικής κρίσης σε πνευματικό και κοινωνικό επίπεδο. Σε μια τέτοια περίοδο λοιπόν, ποιος πιστεύετε πως είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη και ποια η συμβολή της ίδιας της τέχνης;
Πιστεύω πως δεν υπάρχει κάποιο υλικό που να στέκει χωρίς πνευματική οντότητα. Οι σημερινές κοινωνίες είναι ανταλλακτικές. Το ίδιο το χρήμα είναι ενίοτε έργο τέχνης καθώς μεταμορφώνει την πρώτη ύλη σε πνευματική οντότητα. Κανείς δεν βλέπει μελάνι και χαρτί σε ένα χαρτονόμισμα. Υπό μια άλλη έννοια, το έργο τέχνης είναι το τάλαντο της εποχής μας.
Η κοινωνία δημιούργησε και δημιουργεί το χρήμα για να δώσει ακόμη και ευτυχία (όταν αυτό βρίσκεται στη θετική του έκδοση). Οτιδήποτε μπορεί να είναι χρήμα, ακόμη και η αγάπη, αν στηριχτούμε στην ετυμολογία της λέξης που οδηγεί στην έννοια του χρήσιμο. Όταν ωστόσο αυτό γίνεται άχρηστο και πλεονάζον είναι πρόβλημα για την κοινωνία και όποιον  το έχει. Και πότε γίνεται άχρηστο; Όταν αυτό δεν παράγεται από μια ουσιαστική ανάγκη. Ο καθένας χρησιμοποιεί το χρήμα ανάλογα με τη διάθεση του θετική ή αρνητική.
Η κρίση ήρθε από την συσσώρευση του πλούτου. Πόσοι αριθμοί, σκέτοι, χωρίς πραγματική υπόσταση. Και πόσα έργα τέχνης, όμως, αντίστοιχα που κανείς δεν θα τα δει. Ποια αλήθεια, η ανάγκη ενός ανθρώπου να έχει, για τον εαυτό του μόνο έργα που δεν θα τα εκθέσει ποτέ και πουθενά; Εδώ πρέπει να μπει ένα ερωτηματικό για το συλλέκτη. Στην Ελλάδα έχουμε συλλογές που δεν συμβαδίζουν με την ανάγκη της κοινωνίας. Οι συλλέκτες θα πρέπει να έχουν κάτι για το αύριο και το σήμερα στη συλλογή τους. Ένας άλλος προβληματισμό που προκύπτει επίσης όσον αφορά το χώρο των συλλεκτών είναι και το κατά πόσο ο σημερινός συλλέκτης χαρακτηρίζεται από πνευματικότητα ή όχι.

Last modified: 21/03/2015