Κυριάκος Τσιφλάκος: Θεωρώ «ιερή» τη σχέση καλλιτέχνη – συλλέκτη

Ο συλλέκτης πρέπει να επιλέγει έργα με αμιγώς συλλεκτικά, αισθητικά και ποιοτικά κριτήρια                                                                                                                                

• O Πότε ξεκινήσατε τη συλλογή σας; Ποιο ήταν το πρώτο σας απόκτημα; Στην οικογένειά σας υπήρχαν συλλέκτες;

Το πρώτο έργο που αγόρασα ήταν ένα έργο ζωγραφικής του Δημήτρη Τηνιακού (1920-1997). Το αγόρασα το 1995 από μια γκαλερί στον Πειραιά. Βέβαια, η εν λόγω αγορά καθόλου δεν έγινε στα πλαίσια ενός συνειδητού στόχου για τη δημιουργία συλλογής. Έγινε στα πλαίσια της διακόσμησης του χώρου διαμονής μου, χωρίς τότε να μπορώ να φανταστώ όσα θα ακολουθούσαν! Έπρεπε να περάσουν γύρω στα 7 με 8 χρόνια από εκείνη την πρώτη μου αγορά, όταν πλέον δεν είχε μείνει κενός χώρος στους τοίχους για να κρεμαστεί πίνακας και ήμουν υποχρεωμένος να τοποθετώ τα νέα έργα που αγόραζα στο πάτωμα(!), ώστε να συνειδητοποιήσω ότι μια βαθύτερη ανάγκη με παρακινούσε στο να συνεχίζω να «βλέπω» και να αποκτώ έργα τέχνης. Παράλληλα, είχαν ξεκινήσει η συστηματική μελέτη του χώρου των εικαστικών τεχνών, η διαμόρφωση κριτηρίων για στοχευμένες αγορές, η δημιουργία σχετικής βιβλιοθήκης και αρχείου, καθώς και η σταδιακή δικτύωση με ανθρώπους του χώρου.
Στην οικογένειά μου δεν υπήρχε κάποια παράδοση δημιουργίας συλλογών, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα έργα τέχνης. Ο πατέρας μου είχε ξεκινήσει μια συλλογή γραμματοσήμων, την οποία αργότερα μου παρέδωσε για να την διατηρήσω και εξελίξω (ίσως αυτό το γεγονός να αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των εξελίξεων και να συνέβαλε στο να μου μεταδώσει το «μικρόβιο» του συλλέγειν). Οι γονείς μου είχαν μια γενική έφεση προς την αισθητική και την τέχνη σε όλες τις μορφές της, την οποία κληροδότησαν τόσο στη μικρότερη αδελφή μου όσο και σε εμένα. Πάντως, οι όποιες αγορές έργων τέχνης είχαν πραγματοποιήσει οι ίδιοι, έγιναν στα πλαίσια των αναγκών διακόσμησης της κατοικίας και των επαγγελματικών χώρων τους.

Πιστεύω ότι ο συλλέκτης είναι και πρέπει να λειτουργεί ως προσωρινός θεματοφύλακας πολιτιστικών και πνευματικών δημιουργημάτων και όχι ως ιδιοκτήτης τους

• Ποιο ήταν το κίνητρο που σας έκανε συλλέκτη: η αγάπη για την τέχνη, το είδατε σαν επένδυση, ξεκίνησε ως χόμπι;

Σε ό,τι με αφορά, η τέχνη σε οποιαδήποτε μορφή της (μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, εικαστικές τέχνες, βιβλία, κ.ο.κ.) λειτουργούσε ανέκαθεν ως αγχολυτικό φάρμακο ενάντια στο στρες και τις κάθε λογής δυσκολίες της ζωής! Έτσι και η επίσκεψή μου σε μια έκθεση, πέρα από την ενημέρωση και την εκπαίδευση του ματιού που προσφέρει, συνιστά και ένα είδος απόδρασης από τη ρουτίνα της καθημερινότητας! Πιο συγκεκριμένα, η συλλεκτική μου ενασχόληση ξεκίνησε παράλληλα με την επαγγελματική, ως μια δραστηριότητα η οποία μου πρόσφερε ιδιαίτερη ευχαρίστηση και εξελίχθηκε σε άμεση συνάρτηση με την καλλιέργεια του ματιού και τον εμπλουτισμό των γνώσεων και της εμπειρίας μου πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Βέβαια, μια συλλογή, η οποία έχει συγκροτηθεί από έναν συλλέκτη με διορατικότητα, πάθος και καλό «μάτι», είναι πιθανό σε βάθος χρόνου να αποκτήσει και επενδυτική αξία, επιβεβαιώνοντας τη γνωστή ρήση «το τερπνόν μετά του ωφελίμου»!

• Ποια είναι η σχέση σας με τους καλλιτέχνες; Αναπτύσσετε σχέση με τον καλλιτέχνη του οποίου το έργο θαυμάζετε ή μένετε σε μια αυστηρά επαγγελματική σχέση; 

Όπως ίσως μου δοθεί αργότερα η ευκαιρία να διευκρινίσω, η συλλογή μου αναπτύσσεται γύρω από ένα πυρήνα έργων καλλιτεχνών της λεγόμενης «γενιάς του ’60» (δηλαδή καλλιτεχνών οι οποίοι ως επί το πλείστον είχαν γεννηθεί μεταξύ 1920 και 1940). Οπότε, όπως είναι φυσικό, οι περισσότεροι από τους εν λόγω καλλιτέχνες δυστυχώς δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Βέβαια, στη συλλογή υπάρχουν και έργα νεότερων καλλιτεχνών, πολλούς από τους οποίους γνωρίζω προσωπικά, ενώ με αρκετούς συνδέομαι και με φιλική σχέση. Θεωρώ «ιερή» τη σχέση ενός καλλιτέχνη με έναν συλλέκτη και χαίρομαι ιδιαίτερα όταν μου δίνεται η ευκαρία να γνωρίσω προσωπικά έναν καλλιτέχνη το έργο του οποίου θαυμάζω. Πιστεύω ακράδαντα, πως όταν μια τέτοια σχέση αναπτύσσεται στη βάση της αμοιβαίας εκτίμησης και του σεβασμού, μπορεί να προκύψουν σημαντικά οφέλη τόσο για τον καλλιτέχνη όσο και για τον συλλέκτη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το επίπεδο της σχέσης ή της συμπάθειας που ένας συλλέκτης τρέφει για έναν καλλιτέχνη, πρέπει να ανάγεται σε βασικό κριτήριο επιλογής των έργων! Αντίθετα, πιστεύω πως ένας συλλέκτης που ενδιαφέρεται πρωτίστως για την ποιότητα της συλλογής του, θα πρέπει να επιλέγει τα έργα που θα εντάξει στη συλλογή του με αμιγώς συλλεκτικά, αισθητικά και ποιοτικά κριτήρια.

• Πως επιλέγετε τα έργα: σας επηρεάζει αν είναι Έλληνες ή ξένοι, άντρες ή γυναίκες, ή αν είναι μαθητές κάποιων συγκεκριμένων καθηγητών της ΑΣΚΤ; 

Θεωρώ πως, εν μέρει τουλάχιστον, έχω ήδη απαντήσει στο ερώτημά σας αυτό.  Όπως προείπα, η συλλογή μου αποτελείται κυρίως από έργα σύγχρονης ελληνικής τέχνης (ξεκινώντας από το 2^ο μισό του 20^ου αιώνα). Αυτό είναι και το μοναδικό κριτήριο που καθορίζει, ή και περιορίζει θα μπορούσα να πω, το εύρος της συλλογής. Από εκεί και πέρα, η επιλογή των έργων γίνεται αποκλειστικά με κριτήρια ποιοτικά και αισθητικά. Είναι αλήθεια πως έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία  στα ανθρωποκεντρικά έργα, όπως και στα έργα εκείνα που δεν είναι απλά «όμορφα», αλλά προβληματίζουν και συγκινούν το θεατή. Σίγουρα όμως δεν παίζει κανένα ρόλο στην επιλογή μου, το φύλο του καλλιτέχνη ή το ακαδημαϊκό περιβάλλον στο οποίο έτυχε να σπουδάσει.

• Πως ενημερώνεστε: από κάποιον ιστορικό τέχνης – σύμβουλό σας, από τις γκαλερί, από τις μεγάλες foires; Από που αγοράζετε τα έργα: από γκαλερί, από τα ατελιέ των ζωγράφων; Με ποια συχνότητα αγοράζετε; 

Βλέπω έργα και αντλώ ενημέρωση από όσες περισσότερες πηγές μπορώ και επιτρέπει ο διαθέσιμος χρόνος μου (γκαλερί, μουσεία, εκθέσεις, φουάρ, βιβλία, καταλόγους εκθέσεων και μονογραφίες καλλιτεχνών, ιστορικούς τέχνης, επιμελητές, καλλιτέχνες, dealers, άλλους συλλέκτες). Πιστεύω πως ένας συλλέκτης θα πρέπει να βλέπει όσα περισσότερα έργα μπορεί, να ακούει τους πάντες, αλλά τελικά να αποφασίζει με βάση το δικό του αισθητικό κριτήριο και ένστικτο. Σε ό,τι με αφορά, οι περισσότερες αγορές έργων έχουν γίνει από δημοπρασίες αλλά και ιδιωτικά (μέσω dealers ή απευθείας από άλλους συλλέκτες, με αγορά ή ανταλλαγή). Ακολουθούν οι αγορές από γκαλερί και φουάρ. Τέλος, οι αγορές από ατελιέ καλλιτεχνών είναι πιο σπάνιες, καθόσον αισθάνομαι πιο άνετα όταν διαπραγματεύομαι με τον κάτοχο ενός έργου ή με έναν διαμεσολαβητή, παρά με τον ίδιο τον δημιουργό ενός έργου! Η συχνότητα των αγορών ποικίλει, ανάλογα με τη συχνότητα της εμφάνισης κατάλληλων για αγορά έργων, καθώς και με τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που ανήκουν στο χώρο της τέχνης, κατά κανόνα βλέπουν έναν συλλέκτη ως  υποστηρικτή των τεχνών και των καλλιτεχνών.

• Θεωρείτε ότι στην Ελλάδα ο συλλέκτης έχει την αξία που του πρέπει ως άνθρωπος που προάγει τον πολιτισμό στη χώρα του; Ποιός πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος σας στην εικαστική σκηνή: έχετε επηρεάσει κάποιες τάσεις; 

Η «οικογένεια» των συλλεκτών (αν θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί σε οικογένεια), είναι εξαιρετικά ανομοιογενής, τόσο σε ό,τι αφορά το επαγγελματικό και οικονομικό προφίλ του κάθε συλλέκτη, όσο και το αντικείμενο της κάθε συλλογής αλλά και τους στόχους για τους οποίους ο κάθε συλλέκτης συλλέγει. Πιστεύω ότι ο συλλέκτης είναι και πρέπει να λειτουργεί ως προσωρινός θεματοφύλακας πολιτιστικών και πνευματικών δημιουργημάτων και όχι ως ιδιοκτήτης τους (σε κάθε περίπτωση, τα πνευματικά δικαιώματα των εν λόγω δημιουργημάτων εξακολουθούν να ανήκουν στον καλλιτέχνη-δημιουργό).
Το κατά πόσο ένας συλλέκτης θα επηρεάσει τις εικαστικές τάσεις, καθώς και ο βαθμός στον οποίο μπορεί αυτό να συμβεί, θα εξαρτηθεί από το «εκτόπισμα» του συλλέκτη και της συλλογής του, καθώς και από το βαθμό και τον τρόπο που ο συλλέκτης θα επιλέξει να δημοσιοποιήσει και επικοινωνήσει προς τα έξω τη συλλογή του. Σε κάθε περίπτωση, ο κάθε συλλέκτης θα πρέπει να διαθέτει ένα ελάχιστο επίπεδο ενσυναίσθησης και αυτογνωσίας, καθώς και συναίσθηση του ρόλου και της αποστολής του, έτσι ώστε, ακόμα κι αν δεν μπορέσει να αναδειχθεί σε «διαμορφωτή τάσεων», τουλάχιστον να καταφέρει να αποτελεί ένα «παράδειγμα προς μίμηση» για το κοινωνικό σύνολο και όχι ένα απευκταίο όσο και γραφικό «παράδειγμα προς αποφυγή!».

• Εκτιμάτε ότι οι κρατικοί φορείς του πολιτισμού ενισχύουν το έργο σας; 

Δεν θεωρώ ότι η ενίσχυση του έργου των συλλεκτών αποτελεί ή ότι θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα των κρατκών φορέων πολιτισμού. Άλλωστε υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς όπου οι κρατικοί φορείς πολιτισμού θα έπρεπε να αναλάβουν δράση και να προσφέρουν στήριξη. Μια από αυτές τις δράσεις θα έπρεπε ίσως να είναι η διάθεση οικονομικών πόρων για την απευθείας στήριξη του έργου των καλλιτεχνών από το κράτος, για παράδειγμα μέσω της αγοράς έργων τέχνης από τα μουσεία, τις δημοτικές πινακοθήκες  και τους άλλους δημόσιους πολιτιστικούς φορείς, όπως δηλαδή συμβαίνει σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη.
Βέβαια, με αφορμή τη συγκεκριμένη ερώτηση, θεωρώ καθήκον μου να αναφερθώ σε μια προσωπική εμπειρία άριστης συνεργασίας που είχα με κρατικό φορέα πολιτισμού και συγκεκριμένα με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Πιο συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του 2019 μου ζητήθηκε ο δανεισμός 15 έργων σύγχρονης τέχνης από τη συλλογή μου, με σκοπό αυτά να «συνυπάρξουν» για 4 περίπου μήνες με τα αρχαία ευρήματα που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κιμώλου. Από την εν λόγω συνέργεια, η οποία χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, αποκόμισα μόνο θετικές εντυπώσεις.

• Η οικονομική κρίση επηρεάζει τη συλλεκτική σας δραστηριότητα; Πως χρηματοδοτείτε τη συλλογή σας; 

Η οικονομική κρίση έφερε «τα πάνω-κάτω» στην αγορά της τέχνης με αποτέλεσμα να επηρεάσει τη συλλεκτική δραστηριότητα των περισσότερων συλλεκτών, μεταξύ των οποίων και τη δική μου. Η γενικευμένη μείωση της ρευστότητας οδήγησε σε σημαντική μείωση των μέσων τιμών (ιδιαίτερα στην δευτερογενή αγορά που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμοστικότητα), καθώς και σε περιορισμό των συναλλαγών (ιδιαίτερα στην πρωτογενή αγορά). Οι εν λόγω εξελίξεις δημιούργησαν βέβαια και σημαντικές ευκαιρίες, ιδιαίτερα στη δευτερογενή αγορά, από τις οποίες προέκυψαν συναλλαγές επωφελείς για τη συλλογή, πάντα σε συνάρτηση με τις δυνατότητες χρηματοδότησης από τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους.

• Ποια είναι η εικόνα του κόσμου για έναν συλλέκτη;

Η εικόνα και η γνώμη του κόσμου για έναν συλλέκτη δεν είναι ομοιόμορφη και ενιαία αλλά ποκίλει, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε εποχής, το προφίλ και τα βιώματα του κάθε ανθρώπου (κριτή), αλλά και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και του «βίου και της πολιτείας» του ίδιου του συλλέκτη (κρινόμενου). Οι περισσότεροι άνθρωποι που ανήκουν στο χώρο της τέχνης (καλλιτέχνες, γκαλερίστες, ιστορικοί τέχνης, κ.ο.κ.), κατά κανόνα βλέπουν έναν συλλέκτη ως έναν υποστηρικτή των τεχνών και των καλλιτεχνών. Από την άλλη πλευρά, πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται «εκτός των τειχών», είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν τα κίνητρα ενός συλλέκτη με καχυποψία ή να θεωρήσουν τη διάθεση σημαντικών οικονομικών πόρων για την αγορά έργων τέχνης ως μια περιττή «πολυτέλεια». Έτσι, η αγορά έργων τέχνης από έναν συλλέκτη μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να αποδοθεί όχι σε αγαθά κίνητρα, όπως είναι η ανάγκη για αισθητική απόλαυση και το «πάθος για την τέχνη», αλλά σε κίνητρα πιο ταπεινά, όπως είναι η διάθεση για επίδειξη, η πρόθεση για κοινωνική καταξίωση, ή ακόμα και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος! Είναι γεγονός ότι οι αρνητικοί συνειρμοί σε ό,τι αφορά την εικόνα του συλλέκτη, μπορεί να ενισχυθούν σε εποχές οικονομικής δυσπραγίας ή ακόμα και εξαιτίας της συμπεριφοράς ορισμένων συλλεκτών που μπορεί να εμφορείται από δείγματα υπεροψίας ή ακόμα και αλαζονείας.

Last modified: 18/05/2022