Μιχαήλ Άγγελος, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Άντυ Γουόρχολ                                                                                                                                                   

Δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες για τους οποίους εξειδικευμένοι επιστήμονες υποθέτουν ότι βρίσκονταν στο φάσμα του αυτισμού. Φυσικά για τους περισσότερους δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί τίποτε καθώς ως το 1940 ο αυτισμός ήταν μια άγνωστη διαταραχή και όπως είναι αυτονόητο η «αναδρομική διάγνωση» πιθανόν να προκύπτει από παρερμηνείες.

Ημιτελές πορτρέτο του Michelangelo από τον Daniele da Volterra (1544)

Για παράδειγμα, φημολογείται ότι ο Μιχαήλ Άγγελος πιθανόν να είχε αυτισμό. Δημιουργός της νωπογραφίας στο παπικό παρεκκλήσι του Βατικανού (Καπέλα Σιξτίνα), ενός έργου απόλυτης ιδιοφυΐας. Λέγεται ότι για τέσσερα χρόνια ο Μικελάντζελο δεν βγήκε από την Καπέλα Σιξτίνα παρά ελάχιστα και δεν επέτρεψε σε κανέναν να δει το έργο του. Σημαντική καινοτομία εφάρμοσε στο θόλο καθώς ζωγράφισε παραμορφωμένες τις φιγούρες, έτσι ώστε ο θεατής, που βρίσκεται αρκετά μέτρα πιο κάτω, να τις βλέπει κανονικές. Ο βιογράφος του Τζόρτζιο Βαζάρι τον αποκάλεσε «ο Θεϊκός».
Μετά από 550 χρόνια ποιος μπορεί να βάλει το χέρι στη φωτιά, όμως υπάρχουν πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες που πιθανολογούν ότι είχε το σύνδρομο Asperger. Πρόκειται για μια διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού που διακρίνεται για τη διατήρησης της γλωσσικής και γνωστικής ανάπτυξης.
Ο ψυχίατρος Δρ Muhammad Arshad και ο καθηγητής Michael Fitzgerald, από το Trinity College του Δουβλίνου, παρουσίασαν στο περιοδικό Journal of Medical Biografi τις θέσεις τους για την πιθανή διαταραχή του Μικελάντζελο.
Δεν ήταν σε θέση να εκφράσει τα συναισθήματά του και ο περίγυρός σου τον θεωρούσε αλαζονικό και περίεργο. Τον αναστάτωναν με το παραμικρό ασήμαντα θέματα. Έγραφε στο αδερφό του Buonarroto. «Δεν έχω φίλους και δεν θέλω κανέναν. Δεν έχω καν χρόνο να φάω όσο θα έπρεπε. Επομένως, δεν πρέπει να με ενοχλείτε με τις ανησυχίες σας για μένα γιατί δεν θα μπορούσα να τις αντέξω κι αυτές». Για την οικογένεια του ήταν ένας απροσάρμοστος που πάλευε με τα προσωπικά του προβλήματα. Η συμπεριφορά του αυτή είχε γίνει αιτία να υποστεί σωματική κακοποίηση από τους δικούς του.

Τέσσερα χρόνια ο Μικελάντζελο δεν βγήκε
από την Καπέλα Σιξτίνα παρά ελάχιστα
και δεν επέτρεψε σε κανέναν να δει το έργο του

Η αδυναμία του να φανερώνει τα συναισθήματα του αποδεικνύεται περίτρανα από το γεγονός ότι δεν παραβρέθηκε καν στην κηδεία του αδερφού του. Σπάνια έκανε μπάνιο, και κοιμόταν συχνά με τα ρούχα του ακόμη και με τις μπότες του. Γράφει ένας βοηθός του ότι περνούσε τόσος καιρός για να βγάλει τις μπότες που κάποιες φορές κολλούσε σ’ αυτές το δέρμα του.

Μιχαηλ Άγγελος – Καπέλα Σιξτίνα, ένα από τα κορυφαία έργα στην Ισορία της Τέχνης.

Είχε εμμονή με τη δουλειά. Ήταν σε θέση να δημιουργήσει, σε σύντομο χρονικό διάστημα, εκατοντάδες σκίτσα για την οροφή Καπέλα Σιξτίνα. Και ανάμεσα σ’ αυτές τις εκατοντάδες φιγούρες να μην υπάρχει καμιά που να μοιάζει με κάποια άλλη, ακόμη και στη στάση.
Κάποτε έπρεπε να συναντήσει το Πάπα αλλά δεν τόλμησε να προχωρήσει στο εσωτερικό, έτσι βγήκε ο Πάπας έξω: «Αντί να έρχεσαι να με συναντήσεις περιμένεις να βγω να σε γνωρίσω» του είπε και ο επίσκοπος που συνόδευε τον Μιχαήλ Άγγελο τον δικαιολόγησε «Αυτοί οι άντρες είναι αδαή πλάσματα».

Βίνσεντ Βαν Γκογκ: Διαταραχή διάθεσης και Asperger 

Βίνσεντ Βαν Γκογκ

Κάποιοι επιστήμονες εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ εμφάνιζε συμπεριφορές συνδρόμου mood disorder (διαταραχή διάθεσης) και σύνδρομο Asperger.
Είχε μια δυστυχισμένη παιδική ζωή και τα προβλήματα συμπεριφοράς εμφανίστηκαν πολύ νωρίς. Ως ένα παράξενο παιδί δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το κανονικό σχολείο. Έμοιαζε να μην επικοινωνεί με τον κόσμο. Επιθυμούσε βαθιά να αναπτύξει κοινωνικές επαφές αλλά δεν μπόρεσε να το επιτύχει.
Ήταν μοναχικός, απόμακρος, ζούσε αποξενωμένος από τους ανθρώπους. Δεν το έκανε σκόπιμα αλλά δεν ήξερε πώς να τους κερδίσει.
Δεν ήταν άλλωστε και ο καλύτερος συνομιλητής. Ως εργασιομανής αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην τέχνη του. Διάβαζε αδιάκοπα βιβλία και γενικά στον περίγυρο του τον θεωρούσαν εκκεντρικό. Φορούσε συνεχώς τα ίδια ρούχα, είχε περίεργες διατροφικές συνήθειες.
Η αυτοκτονία του πιθανότατα οφείλεται στη «διαταραχή διάθεσης» και στο σύνδρομο του Asperger.
Η μικρότερη αδερφή του τον χαρακτήριζε ως «…ασυνήθιστο που περπατούσε αδέξια με το κεφάλι του κρεμασμένο χαμηλά…», «έμοιαζε αποξενωμένος από τα αδέρφια του αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό». Ένας γείτονας του έλεγε ότι ήταν «ένα περίεργο, απόμακρο παιδί με παράξενους τρόπους και έμοιαζε περισσότερο γέρος παρά παιδί». Είναι τρία χαρακτηριστικά που αποδίδονται συχνά σε ορισμένα αυτιστικά παιδιά.

H Θλίψη. Ένα από τα σκίτσα του Βαν Γκογκ σχεδιασμένο το 1882. Το έργο δημιουργήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά την απόφαση του να γίνει καλλιτέχνης και απεικονίζει την 32χρονη Sien που ήταν έγκυος. Μαζί της ο Βίνσεντ πέρασε ίσως την πιο ευτυχισμένη περίοδο της ζωής του.

Ο Βίνσεντ ήταν βαθιά έξυπνος και στοχαστικός και έδειξε την ικανότητα να πετυχαίνει πράγματα, αλλά ως νεαρός αγωνίστηκε να βρει μια κλίση που θα μπορούσε να τον ικανοποιήσει. Όμως καθώς το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική γινόταν έντονο και καταναγκαστικό, παραμελούσε εντελώς τον εαυτό του.

 Ο εγκέφαλος του Λεονάρντο ήταν διαφορετικά οργανωμένος

Leonardo da Vinci, αυτοπροσωπογραφία σε ηλικία 58 ετών (1510)

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι μας κληροδότησε εμβληματικά έργα τέχνης, κατασκευές και δοκίμια, αλλά όπως όλα δείχνουν αγωνίστηκε σκληρά για να τα ολοκληρώσει. Πεντακόσια χρόνια μετά το θάνατό του, ο  καθηγητής Marco Catani, από το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης του King’s προτείνει για την αδυναμία του Λεονάρντο να ολοκληρώσει έργα του τη «διαταραχή έλλειψης προσοχής» και «διαταραχή υπερδραστηριότητας» (ADHD).
Σε ένα άρθρο στο περιοδικό Brain, παρουσιάζει τα στοιχεία που υποστηρίζουν την υπόθεσή του, αντλώντας πληροφορίες από ιστορικές καταγραφές πολλές από τις οποίες αναφέρονται στη συμπεριφορά του καλλιτέχνη. Ανεξάρτητα από τη χρόνια αναβλητικότητα του, η «διαταραχή της υπερδραστηριότητας» πιθανό να συνέβαλε στην εξαιρετική δημιουργικότητα και επιτεύγματα του Λεονάρντο στις τέχνες και τις επιστήμες.
Ο καθηγητής Catani λέει ότι «Αν και είναι αδύνατο να κάνουμε μια μεταθανάτια διάγνωση για κάποιον που έζησε πριν από 500 χρόνια, είμαι πεπεισμένος ότι η ADHD είναι η πιο πειστική και επιστημονικά εύλογη εξήγηση για τη δυσκολία του Λεονάρντο να ολοκληρώσει τα έργα του. Τα ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι ο Λεονάρντο πέρασε πολύ χρόνο προγραμματίζοντας έργα, αλλά δεν είχε επιμονή. Ο ADHD θα μπορούσε να εξηγήσει πτυχές της ιδιοσυγκρασίας του και την περίεργη ιδιοφυΐα του».
Η ADHD χαρακτηρίζεται από συνεχή αναβλητικότητα, αδυναμία ολοκλήρωσης εργασιών, περιπλάνηση στο μυαλό και ανησυχία του σώματος και του νου.

Η περιέργεια και η «περιπλάνηση» του μυαλού
μπορούν να τροφοδοτούν τη δημιουργικότητα
και την πρωτοτυπία

Οι δυσκολίες του Λεονάρντο να αφοσιωθεί σε μια εργασία είναι γνωστή από την παιδική του ηλικία. Αναφορές από βιογράφους και συγχρόνους του τον παρουσιάζουν συνεχώς εν κινήσει μάλιστα κάποιες φορές πήγαινε από εργασία σε εργασία. Δούλευε μέρα νύχτα με μικρές παύσεις ύπνου. Υπάρχουν έμμεσες ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι ο εγκέφαλος του Λεονάρντο ήταν διαφορετικά οργανωμένος σε σχέση με τον μέσο όρο.

Τρία από τα αριστουργήματα του Λεονάρντο. Κορυφή: Ο τελευταίος δείπνος ολοκληρώθηκε από τον Leonardo σε 3 χρόνια, αλλά η χρήση λανθασμένης τεχνικής τοιχογραφίας οδήγησε στην ταχεία επιδείνωση του έργου. Κάτω αριστερά: Ο Λεονάρντο δούλεψε κατά διαστήματα στη Μόνα Λίζα για σχεδόν 16 χρόνια. Κάτω δεξιά: Ο ημιτελής πίνακας του Αγίου Ιερώνυμου στην έρημο.

Η ιστορία του Ντα Βίντσι είναι ένα παράδοξο – ένα μεγάλο μυαλό που συμπύκνωσε τα θαύματα της ανατομίας, της φυσικής φιλοσοφίας και της τέχνης, αλλά επίσης απέτυχε να ολοκληρώσει τόσα πολλά έργα. Ο υπερβολικός χρόνος που αφιέρωνε στο σχεδιασμό ιδεών και η έλλειψη επιμονής φαίνεται να βάλτωναν την ολοκλήρωση των εργασιών που είχε ξεκινήσει με ενθουσιασμό.

Η προσκύνηση των Μάγων. Ένα ημιτελές έργο του Λεονάρντο. Η εργασία ήταν παραγγελία αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και η σύμβαση τερματίστηκε. Από έγγραφα που σώθηκαν μαθαίνουμε γνωρίζουμε ότι ο Λεονάρντο πληρώθηκε με κρασί, ξύλο και σιτηρά.

Αυτό που τον αναστάτωνε ήταν η παθιασμένη περιέργεια του η οποία γεννούσε και ωθούσε τη δημιουργικότητα του και σύντεινε στο να του αποσπάται η προσοχή. Σύμφωνα με τον καθηγητή Catani η διαταραχή ADHD μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα αφού η μεγάλη περιέργεια και η «περιπλάνηση» του μυαλού μπορούν να τροφοδοτούν τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία.

Άντι Γουόρχολ, «μια σφίγγα χωρίς αίνιγμα»

Άντυ Γουόρχολ

Ήταν 9 Ιουλίου του 1962 όταν στη γκαλερί Ferus του Λος Άντζελες ο Άντι Γουόρχολ είχε ραντεβού με την ιστορία παρουσιάζοντας το έργο του «32 Campbell’s Soup Cans». Επρόκειτο για 32 καμβάδες 51×41 τοποθετημένοι σε 4 οκτάδες στον ίδιο τοίχο. Ήταν 32 κουτιά κονσέρβα σούπας και το έργο θεωρείται η απαρχή της ποπ αρτ.
Όλη η σύνθεση με τα πανομοιότυπα κουτιά, θύμιζε ζωγραφιές ή κατασκευές που θα μπορούσε να φτιάξει ένα παιδί με Asperger, απομονωμένο σε ένα δωμάτιο. Αρκετά χρόνια μετά το θάνατο του Άντι Γουόρχολ επιστήμονες της ψυχικής υγείας αποφαίνονται ότι ο καλλιτέχνης βρισκόταν στο φάσμα του αυτισμού. Την άποψη αυτή διατύπωσε πρώτος ο συνθέτης Ian Stewart. Η εκκεντρικότητα του δεν περιοριζόταν μόνο στην επανάληψη ζωγραφικής κουτιών κονσέρβας, αλλά φίλοι του ανέφεραν ότι έτρωγε σούπα τομάτας κάθε μέρα και στην αυτοβιογραφία του παραδέχτηκε ότι αγόραζε συνεχώς και με εμμονή πράσινα  βαμβακερά εσώρουχα της ίδιας μάρκας.
Ήταν γνωστός σε όλους για τον ασυνήθιστο τρόπο που σχετιζόταν με ανθρώπους∙ κάποτε μαθαίνοντας για την αυτοκτονία ενός φίλου του απάντησε ότι θα ήθελε να ήταν εκεί εγκαίρως για να τον κινηματογραφήσει. Μια άποψη που αποκαλύπτει ένα είδος κοινωνικής αμηχανίας, συχνής σε άτομα με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού. Μετά το θάνατό του, επίσης, ανακαλύφθηκε ότι ο καλλιτέχνης είχε ένα τεράστιο πρόβλημα αποθησαύρισης. Μάζευε μανιωδώς όχι μόνο πράσινα εσώρουχα, αλλά και χωρίς αξία αντικείμενα όπως βάζα μπισκότων, φτηνά στολίδια κλπ.
Λίγο πριν το τέλος της ζωής του ύστερα από παραγγελία του Ιόλα, άρχιζε να ζωγραφίζει εμμονικά το Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Συνολικά, ο Warhol δημιούργησε περισσότερες από εκατό διαφορετικές παραστάσεις του Μυστικού Δείπνου. Είκοσι δύο από αυτές εκτέθηκαν το 1987 σε ένα χώρο απέναντι από την εκκλησία Santa Maria delle Grazie, όπου βρίσκεται το πρωτότυπο έργο του Λεονάρντο. Μια απόφαση που χαρακτηρίστηκε ως ασεβής και αιρετική. Ο Γουόρχολ πέθανε ένα μήνα μετά τα εγκαίνια της έκθεσης (Φεβρουάριος 1987).

Ίσως οι περίεργες απαντήσεις του
σε συνεντεύξεις σχεδιάστηκαν για να
ενισχύσουν την αίσθηση του μυστηρίου

Ο Άντι Γουόρχολ ήταν ειλικρινής απέναντι στο κοινό για το έργο του. Δεν προσπάθησε να παρουσιάσει κάτι νέο και περίπλοκο ούτε να αναφερθεί με κάποιο τρόπο σε κοινωνικές συνθήκες. Στην προσπάθεια του να φτιάξει κάτι χωρίς νόημα, δημιούργησε πραγματικά ένα εντυπωσιακό πορτρέτο ενός μυαλού που κολλά εμμονικά στην ίδια άσκοπη δημιουργία. Τελικά όμως όλο αυτό είχε νόημα.

Campbell’s Soup Cans , πολυμερές χρώμα σε καμβά από τον Andy Warhol, 1962. Μια επιλογή από τα πέντε έργα που εκτίθενται στο Museumsquartier, Βιέννη. 

Ο Μάρκ Φράνσις, που διετέλεσε επιμελητής του Μουσείου Warhol στο Πίτσμπουργκ έχει διαφορετική άποψη και τη συμπεριφορά του Γουόρχολ την αποδίδει σε τακτικές μάρκετινγκ. «… Δεν έχω δει ποτέ ιατρικά στοιχεία. Νομίζω ότι υπήρχαν άλλοι λόγοι για τη συμπεριφορά του γενικά. Οι περίεργες απαντήσεις του σε συνεντεύξεις σχεδιάστηκαν για να ενισχύσουν την αίσθηση του μυστηρίου». Άλλωστε ο Τρούμαν Καπότε χαρακτήρισε τον Γουόρχολ «μια σφίγγα χωρίς αίνιγμα».

———————–
Πηγές
https://www.appliedbehavioranalysisprograms.com
https://www.theguardian.com/uk
http://professormichaelfitzgerald.eu
https://artlark.org
«Neurological Disorders in Famous Artists», J. Bogousslavsky, MG Hennerici, H. Bazner, C. Bassetti
Butterfield, Β. Η ταραγμένη ζωή του Βίνσεντ βαν Γκογκ (1998)
http://maxihunterbay.blogspot.com
http://bonniebutterfield.com
https://ajp.psychiatryonline.org
https://www.webmd.com/mental-health/news
ABC Science (https://www.abc.net.au/news/science
https://www.theage.com.au/world/michaelangelo
https://www.autismcommunity.org.au
https://www.smithsonianmag.com
https://www.sciencedaily.com
Did Michelangelo (1475–1564) have high-functioning autism? Muhammad Arshad and Michael Fitzgerald  Journal of Medical Biography
Marco Catani, Paolo Mazzarello: Grey Matter Leonardo da Vinci: a genius driven to  distraction

Last modified: 07/04/2021