Κείμενο για την έκθεση (Dis)locations n’ (dis)positions: here n’ there

 Δρ Εύα Κέκου,
Ιστορικός της Τέχνης & ανεξάρτητη επιμελήτρια εκθέσεων

Η έκθεση  (dis) locations n’ (dis) positions: here n’ there αποτυπώνει μέσα από τον ίδιο της τον τίτλο της τη συνθετότητα του περιεχομένου της. Παράλληλα, απευθύνει ερωτήματα μιας νεο ου-«τοπικής συνθήκης». Της συνθήκης, δηλαδή, όπου τόσο το γενικό όσο και το ειδικό, το «εκτός» και το «εντός» συντίθενται και (ανα-)συντίθενται σε ένα περιβάλλον συνεχούς διαπραγμάτευσης και επανατοποθέτησης.
Η έκθεση αυτή δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Back to Athens, το οποίο πραγματοποιείται εδώ και μία δεκαετία στο κέντρο της πόλης της Αθήνας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδύονται ερωτήματα που αφορούν την «κεντρικότητα» στον αστικό ιστό.

Χριστόφορος Δουλγέρης, Tetra_Detail _05, 2018, Αρχειακή εκτύπωση σε χαρτί, λευκή κορνίζα, 37εκ. x 50εκ.

Τα ερωτήματα αυτά τίθενται όχι μόνο με γεωγραφικούς αλλά και με  ανθρωποκεντρικούς και κοινωνιοκεντρικούς όρους και αφορούν τα «σημεία» που συνθέτουν την πόλη μας (locations) και τον τρόπο με τον οποίο εμείς τοποθετούμαστε σε αυτά με όλες τις (υπό)-κειμενικές και συγκειμενικές τάσεις που δημιουργούνται και μέσα από τα πολιτικά ρεύματα που συνεχώς μετακινούν τη πόλη σε μία «νέα» τοπικότητα που συντάσσεται με τις ανάγκες που καλείται να εξυπηρετήσει. Η πόλη ως όλο, με την αριστοτελική της έννοια, συντίθεται από διάφορα σημεία, στοιχεία και σχήματα θέσεων-αντιθέσεων αλλά και αναιρέσεων (dis-), από δυαδικά σχήματα, τα οποία με τον ένα τρόπο ή τον άλλον κινούν τα νήματα των μετασχηματισμών σε αυτήν.
Μια τέτοια σύνθεση φιλοδοξεί  να  δημιουργήσει  και  η  συγκεκριμένη  έκθεση μέσα από την ετερότητα των έργων που παρουσιάζονται δημιουργώντας  έναν   «κήπο»,  με την  εικαστική  του  διάσταση  εδώ,  έναν τόπο, δηλαδή, όπου το εξωτερικό τοπίο, οι έννοιες μετακινούνται και αντανακλούν αισθητικά το εσωτερικό ενός «σπιτιού», ενός «οικοδομήματος» με όλο τον φιλοσοφικό προβληματισμό που αυτό μπορεί να εμπεριέχει. Φιλοδοξεί, δηλαδή, να δημιουργήσει   μία ετεροτοπία, εντός  της οποίας  αντιπαραβάλλονται  διάφοροι  χρόνοι  και  χώροι, ίχνη διαφορετικών ανθρώπων  και  λέγονται  διαφορετικές ιστορίες.

Άρτεμις Ποταμιάνου, The Unknown Masterpiece: Girl with a Pearl Earring, 2020, Μεικτή τεχνική, Ευγενική της ENIA Gallery, 21 x 30 εκ.

Οι ετεροτοπίες είναι, θα έλεγε κανείς, κόσμοι εντός κόσμων. Εδώ το πλαίσιο της ετεροτοπίας, όπως έχει τεθεί από τον  Foucault και διευρυνθεί από το Lefebvre, έχει με ένα τρόπο μετασχηματιστεί σε μία νέα πολυτροπική οντότητα όπου το «εδώ» και το «εκεί» αποκτούν μία μη προφανή ή καθορισμένη εννοιολογική διάσταση.
Η έκθεση αποτελείται από  διαφορετικές ενότητες. Η κάθε ενότητα αφορά άλλη θεματική και προβληματισμό και θέτει ερωτήματα που αφορούν την κουλτούρα στην πόλη (urban culture), τον αστικό και πολεοδομικό μετασχηματισμό της, αλλά και τον «ιδανικό» χαρακτήρα της, την επαναληπτικότητα της μέσα στην Ιστορία και την επανεγγραφή της κυκλικά. Επιχειρεί, με έναν  τρόπο, ένα ψυχογεωγραφικό περίπατο και προσκαλεί το θεατή μέσα από τη σύνδεση διαφορετικών στοιχείων να συναισθανθεί το «ανείπωτο» και και «ανείδωτο» της πόλης, της κάθε πόλης, της κάθε δικής μας πόλης, πραγματικής, εξιδανικευμένης ή και ονειρικής. Η έκθεση επαναδιατυπώνει σε ένα καλλιτεχνικό, τώρα, αφήγημα τις «Αόρατες Πόλεις» του Ιταλο Καλβίνο.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο στοχασμός για την πόλη εμποτίζεται από την ιδέα της κρίσης στη σχέση του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του: «η κρίση της πολύ μεγάλης πόλης είναι η άλλη όψη της κρίσης της φύσης», με τα λόγια του Καλβίνο. Ο διάλογος του Μάρκο Πόλο με τον Τζένγκις Χαν, στις «Αόρατες Πόλεις», μιλάει και για αυτήν την κρίση αναζητώντας, ωστόσο κάτι καθολικότερο, «τις κρυφές αιτίες που οδήγησαν τους ανθρώπους να ζήσουν στις πόλεις, αιτίες που μπορούν να ισχύουν πέρα και πάνω από οποιαδήποτε κρίση.» Σε αυτή την αναζήτηση αναδεικνύεται ότι «[ο]ι πόλεις είναι ένα σύνολο πραγμάτων: απομνημονεύσεων, επιθυμιών, σημείων μιας γλώσσας, τόποι ανταλλαγών όχι μονάχα εμπορευμάτων, αλλά και λέξεων, πόθων, αναμνήσεων.»

Αντώνης Τσούλος, Αέναο – Μονομπλόκ Νο 9/17, 2020, Φωτογραφία, 98,4 x 114,5 εκ.

Η έκθεση συνδέει την ιδέα της πόλης σε κρίση με την ιδέα της πόλης ως ενός πλήθους σημειολογικών φορτίσεων και συμπυκνώνει διαφορετικές ιστορίες: μαγικές, ρεαλιστικές, ονειρεμένες ανάλογα, στις οποίες ο αφηγητής αλλά και ο ακροατής-θεατής έχουν εναλλασσόμενους ρόλους, βιωματικούς και, με ένα τρόπο, αλληλοεξαρτώμενους.
Το βιβλίο «Αόρατες Πόλεις», πάλι με τα ίδια τα λόγια του Καλβίνο, «ανοίγει και κλείνει με εικόνες ευτυχισμένων πόλεων που συνεχώς αλλάζουν σχήμα και χάνονται, κρυμμένες μέσα σε δυστυχισμένες πόλεις». Με παρόμοιο τρόπο, η έκθεση αυτή αναζητά σχηματικά τον κρυμμένο χαρακτήρα των πόλεων, κοιτάζοντας μέσα από το γενικό «σχήμα» τους που αλλάζει, τα συγκεκριμένα συναισθήματα που «εντοπίζουμε», «ονομάζουμε με λέξεις» ή «απεικονίζουμε» αντίστοιχα. Ξεκινά από έναν μεγάλο «χώρο» ως πεδίο αναφοράς, όπως θα ξεκινούσε ένας σκηνοθέτης με το κινηματογραφικό φακό σε μία αχανή και δαιδαλώδη πόλη, εστιάζοντας σιγά-σιγά στο πιο ειδικό και συγκεκριμένο, στο σύμπλεγμα ενός  σπιτιού με κήπο στη περίπτωση αυτή: ένα συγκεκριμένο σπίτι με κήπο, το οποίο  προσελκύει το βλέμμα λόγω της αισθητικής  αρμονίας μεταξύ των δύο· θέλοντας να διεισδύσει βαθύτερα στο σπίτι ως βιωμένο τόπο και τόπο βιώματος καταλήγει τελικά να εστιάζει στο εσωτερικό του, διερευνώντας τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν και ζουν σε αυτό. Όπως ένα σπίτι, έτσι και κάθε πόλη αποκτά υπόσταση μόνο μέσα από τους ανθρώπους της και τις σχέσεις που αυτοί δημιουργούν μέσα σε αυτήν. Η έκθεση φιλοδοξεί να δημιουργήσει έναν «χώρο» (space), όπου το μυθικό και το πραγματικό ενώνονται και προβάλλονται μαζί με επιθυμίες, όνειρα και βιώματα, έναν «τόπο» (place) που μας θυμίζει τις περίπλοκες διαδρομές με τις οποίες μια πόλη γίνεται η «δική» μας πόλη.

Παραπομπές
Italo Calvino, Οι Αόρατες Πόλεις, μτφ. Α. Χρυσοστομίδης, Αθήνα: Καστανιώτης 2009 (Le citta invisibili, 1972). 

* Η έκθεση διοργανώθηκε τον Ιούνιο του 2022 στο πλαίσιο του Back to Athens Festival, Μέγαρο Ησαϊα

Last modified: 12/10/2022