Ιόλας – Η «Μελαγχολία» ήταν η αρχή…

Μια ζωή σαν ταινία στα βιβλία της Ελένης Κουτσούδη – Ιόλα και του Νίκου Σταθούλη

Για το φαινόμενο «Ιόλας» δύο είναι τα βασικά βιβλία που πρέπει να διαβάσει κανείς: αυτό του Νίκου Σταθούλη και εκείνο της ανιψιάς του Ελένης Κουτσούδη – Ιόλα. Και τα δύο έχουν γραφτεί μετά από επιθυμία του ίδιου του Ιόλα. Η βιογραφία του από τον Νίκο Σταθούλη κυκλοφόρησε μετά τον θάνατο του σύμφωνα με εντολή που είχε αφήσει στον δικηγόρο του και στον ίδιο. Όσο για την ανιψιά του, κόρη του αδερφού του, θεώρησε χρέος της να το κάνει, ειδικά μετά από τις χρόνιες δικαστικές διαμάχες για την κληρονομιά που άφησε μετά τον θάνατο του ( 1987) χωρίς να έχει κάνει διαθήκη. Σ’ αυτό το βιβλίο βρίσκεται και όλη η αλήθεια.

Ελένη Κουτσούδη – Ιόλα

Ο Αλέξανδρος Ιόλας ήταν και είναι ένα πολυσυζητημένο ιδιοφυές πρόσωπο και ηγετική μορφή στην ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα. Ξεκίνησε από δαφνοστεφανωμένος χορευτής σε Ευρώπη και Αμερική, πρίμα μπαλαρίνα στους σημαντικότερους χορευτικούς θιάσους της εποχής του, αλλά τελικά τον κέρδισε η τέχνη.
Έκανε παρέα με διάσημους καλλιτέχνες της εποχής του στους οποίους έκανε μεγάλες εκθέσεις σε Νέα Υόρκη, Παρίσι, Ρώμη, Βερολίνο, Γενεύη, Μιλάνο, Μαδρίτη, Βηρυτό. Παραθέτω μερικά ονόματα των οποίων ήταν επίσημος αντιπρόσωπος: Γουόρχολ, Μαξ Ερνστ, Μαγκρίτ, Γιόζεφ Μπόις, Ντε Κίρικο, Νίκη ντε Σενφαλ, Τάκις. Δυστυχώς, στα τελευταία χρόνια της ζωής του υπήρξε θύμα άγριου διασυρμού, κατηγορούμενος για υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας, πορνείας και ναρκωτικών. Τα δύο αυτά βιβλία παρακολουθούν την πορεία του Ιόλα σε όλες τις φάσεις της ζωής του και συμβάλλουν κατά την γνώμη μου στην αποκατάσταση της μνήμης του.
Ο Αλέξανδρος Ιόλας γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 26 Μαρτίου του 1908. Ο ίδιος έλεγε: «Είμαι καθαρός Έλληνας, αλλά όπως ο πατέρας μου, η μητέρα μου και οι παππούδες μου, κι εγώ γεννήθηκα στην Αίγυπτο. Υπήρχε μια υπέροχη κοινωνία στο Κάιρο τότε, με εκπληκτικά σχολεία. Οι Αιγύπτιοι – Έλληνες δεν μοιάζουν καθόλου με τους Νεοέλληνες, οι οποίοι είναι απολίτιστοι, αλλά δεν φταίνε αυτοί που δεν τους μάθανε. Έχουν βλέπετε στο νου τους μόνο στο λαϊκισμό. Στην Αίγυπτο μαθαίναμε όλους τους πολιτισμούς: ελληνικό, αγγλικό, γαλλικό, αιγυπτιακό. Λαϊκισμό όμως δεν μαθαίναμε!».

Νίκος Σταθούλης

Η διαφορετικότητα του εκδηλώθηκε από πολύ νωρίς. Ως παιδί στην Αίγυπτο προτιμούσε να ράβει φουστανάκια ή να πηγαίνει στην Όπερα αντί να βρίσκεται στους αγρούς με τα βαμβάκια. Τα φορέματα αυτά, καθώς μεγάλωνε, έδωσαν τη θέση τους σε μια υπερμεγέθη γκαρνταρόμπα, αποτελούμενη από εκκεντρικά ρούχα.
Η ανιψιά του γράφει για τον Ιόλα κάτι πολύ ιδιαίτερο που μου έκανε εντύπωση: «Όπως ο αστακός, έτσι κι εκείνος είχε την ικανότητα να απαλλάσσεται από το παλιό του κέλυφος και να μένει κρυμμένος, κάτω από τον βράχο, μέχρι να δημιουργήσει καινούργιο». Έτσι έζησε.
Γενικά, στη ζωή του, όπως και στη δουλειά του, ο Ιόλας έκανε μόνο ό,τι του άρεσε και ό,τι αγαπούσε. Θεωρούσε ότι στην τέχνη δεν υπάρχουν πολιτιστικά όρια, που πρέπει να έχεις διαβατήριο για να τα περάσεις. Και κατόρθωσε να κάνει τέχνη την ίδια του τη ζωή.
Η πρώτη φορά που μπήκε στο νου του η επιθυμία να αποκτήσει έναν πίνακα ήταν γύρω στα 1933. Ο ίδιος λέει: «Μια μέρα, στάθηκα μπροστά σε μια γκαλερί της οδού Matignon στο Παρίσι. Ένας παράξενος πίνακας είχε τραβήξει την προσοχή μου. Ήταν ένα ταμπλό του Ντε Κίρικο, το πρώτο μοντέρνο ζωγραφικό έργο που έβλεπα στη ζωή μου. Παρίστανε μια πλατεία άδεια. Στη μέση ένα άγαλμα. Στο βάθος ένα τρένο με το φουγάρο του που περνούσε. Τίτλος του πίνακα: Μελαγχολία. Μπήκα στη γκαλερί και ρώτησα τι είναι αυτό; Μου απάντησαν ότι είναι ένα αριστούργημα του Ντε Κίρικο και ότι μπορούσα να το αγοράσω με 2000 δολάρια. Περνούσα από την γκαλερί δίνοντας λίγα – λίγα χρήματα. Τελικά, ύστερα από πέντε χρόνια ο πίνακας έγινε δικός μου. Από τότε λοιπόν, με εκείνες τις συχνές επισκέψεις στη γκαλερί, αρχίζει να μου μπαίνει η ιδέα να κάνω κι εγώ κάποτε μια γκαλερί…».
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις σημαντικές στιγμές της ζωής του Ιόλα. Πολλές ακόμα όμως μπορείτε να βρείτε στα δύο αυτά βιβλία που σας είπα. Θα γνωρίσετε τον μύθο αλλά και τον άνθρωπο πίσω από το μύθο, όπως πολύ σωστά γράφει στον τίτλο του βιβλίου της η Ελένη Κουτσουδη – Ιόλα. Θα μπείτε σε έναν κόσμο μαγικό, θα εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας σε ιστορία και ιστορία της τέχνης και ίσως να αγαπήσετε τον κόσμο της τέχνης όπως και τον ίδιο τον Ιόλα λίγο περισσότερο

*Αρχική εικόνα: Ο Ιόλας με τον Μαξ Ερνστ

Last modified: 28/09/2023