Η Jean Wainwright μιλά για τις Χειρονομίες Αντίστασης

Γράφει η
Εύα Κέκου, Ιστορικός Τέχνης

Στο χώρο «Ρομάντζο» παρουσιάστηκε στη διάρκεια της Documenta 14 η έκθεση Gestures of Resistance – Χειρονομίες Αντίστασης σε επιμέλεια της καθηγήτριας Jean Wainwright διευθύντριας του κέντρου έρευνας Καλών Τεχνών και Φωτογραφίας του UCA. Στην έκθεση δεκαέξι διεθνείς σύγχρονοι εικαστικοί καλλιτέχνες μέσα από φωτογραφίες και κολλάζ, γλυπτά και εικαστικές εγκαταστάσεις παρουσίασαν την ατζέντα και την πολιτική τους αντιπαράθεση με έμμεσο ή άμεσο τρόπο. Για την έκθεση συζητάμε με την επιμελήτρια Jean Wainwright.

Πώς προέκυψε η ιδέα της έκθεση Gestures of Resistance;

Η ιδέα αναπτύχθηκε μέσα από την επιθυμία μου να κάνω μια έκθεση που να ανταποκρίνεται τόσο στην Documenta 14 όσο και στο θέμα της «Μαθαίνω από την Αθήνα», αλλά και να επιλέξω καλλιτέχνες που αντιδρούν στην τρέχουσα διάχυτη διάθεση πολιτικού στρες και αλλοτρίωσης στη Βρετανία, στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Το σημείο εκκίνησης ήταν η δημιουργία μιας έκθεσης που θα διερευνούσε μια σειρά σχετικών θεμάτων, την κατάσταση της εκπαίδευσης και της τέχνης, τον φιλελευθερισμό, την πολυμορφία και τον πλουραλισμό, τη στέγαση στη Βρετανία και την οικονομία στην Ελλάδα, σε αυτή τη στιγμή της ιστορικής κρίσης, όπου το κράτος του σήμερα φαίνεται να είναι δέσμιο σε καταστάσεις του παρελθόντος.
Η έκθεση ανταποκρίθηκε επίσης στα σημαντικά πολιτικά γεγονότα που εξελίχθηκαν το 2016 ως τη Documenta 14. Στις 23 Ιουνίου, 17,4 εκατομμύρια Βρετανοί πολίτες ψήφισαν να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, αφαιρώντας από το Ηνωμένο Βασίλειο το προνόμιο συμμετοχής στη μεγαλύτερη και πιο ευημερούσα εμπορική ένωση στον κόσμο. Στις 8 Νοεμβρίου 2016, ο Donald Trump εξελέγη Αμερικανός Πρόεδρος και οι Ρεπουμπλικάνοι διατήρησαν τον έλεγχο του Κογκρέσου και της Γερουσίας˙ 27 χρόνια νωρίτερα, τη νύχτα της 8ης Νοεμβρίου 1989, το τείχος του Βερολίνου κατέρρεε. Επέλεξα διεθνείς καλλιτέχνες των οποίων το έργο ανταποκρινόταν σε αυτά τα γεγονότα και στην οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα είτε ρητά είτε άρρητα είτε εννοιολογικά. Η επιμέλεια της έκθεσης ευελπιστούσε στην προσέλκυση του κοινού στον συγκεκριμένο χώρο στην Αθήνα, στην δυναμική ενθάρρυνση οπτικών διαλόγων μεταξύ των εικαστικών έργων και στην ανάπτυξη περαιτέρω συζητήσεων με το προσωπικό που είχα στη γκαλερί.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που συναντήσατε στην προσπάθεια σας να επιμεληθείτε μια έκθεση στην Ελλάδα;

Δεν είχα επιμεληθεί ποτέ ξανά έκθεση στην Ελλάδα. Το πρώτο μου μέλημα ήταν να εντοπίσω την κατάλληλη τοποθεσία και χώρο στην Αθήνα, αναλογιζόμενη το γεγονός ότι πολλοί από τους χώρους φιλοξενούσαν ήδη εκδηλώσεις ή εκθέσεις που σχετίζονταν με την Documenta. Ευτυχώς, βρήκα το Κέντρο Romantso με τη συμβουλή ενός φίλου και χαίρομαι που το επέλεξα. Η περιοχή γύρω από το χώρο της έκθεσης ήταν ζωντανή και πολυπολιτισμική, φαινόταν συναρπαστική και γεμάτη δραστηριότητα. Η αίθουσα της έκθεσης δεν ήταν πολύ μεγάλη, που υποδήλωνε οικειότητα, και μου άρεσε το γεγονός ότι ο χώρος ήταν πολιτιστικό κέντρο καθώς επίσης και κόμβος εργασίας.
Η πρώτη πρόκληση ήταν σίγουρα αυτή της επιμελητείας με μικρό προϋπολογισμό, και κυρίως της μεταφορά των έργων από διάφορες περιοχές του Ηνωμένου Βασίλειου στην Αθήνα. Είχα την ευχαρίστηση για όλες τις μεταφορές να συνεργαστώ με ελληνικές εταιρείες˙ όλα έφτασαν εγκαίρως, παρά τις ανησυχίες μου για την παράδοση σε μια πόλη που η κυκλοφορία στους δρόμους κλείνει σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα και επίσης συ λογιζόμενη ότι οι παραδόσεις ήταν προγραμματισμένες κατά τη διάρκεια των διακοπών. Έπρεπε να μάθω να εργάζομαι με διαφορετικό ρυθμό, ίσως μερικές φορές με πιο χαλαρό τρόπο και με λιγότερο ξέφρενο ρυθμό από το Λονδίνο, και να μάθω να συνειδητοποιώ ότι όλα θα γίνουν. Εντυπωσιάστηκα εξαιρετικά με τις δύο Ελληνικές γκαλερί που συνεργάστηκα καθώς και με την υποστήριξη τόσο των διεθνών όσο και των Ελλήνων καλλιτεχνών που βοήθησαν στην εγκατάσταση. Συνεργάστηκα επίσης με μια Ελληνίδα βοηθό που ζει στην Αγγλία, η οποία διατηρούσε τακτικές επαφές, μιλώντας στα Ελληνικά στις εταιρείες μεταφορών (χρησιμοποίησα δύο διαφορετικές) και γενικά ήταν στην άλλη άκρη του τηλεφώνου επιλύνοντας διάφορα θέματα καθώς προέκυπταν. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να τα καταφέρω χωρίς ανθρώπους στην ομάδα που μιλούσαν Ελληνικά και ήξεραν την Αθήνα. Τη φροντίδα του χώρου κατά την διάρκεια της έκθεσης την ανέθεσα σε μια ομάδα Βρετανών και Ελλήνων βοηθών, των οποίων η συνεισφορά ήταν ανεκτίμητη.
Τη νύχτα ο χώρος φωτίζονταν με τιςαντανακλάσεις από τα φώτα των πινακίδων στους δρόμους, κάτι που μου άρεσε ιδιαίτερα˙ για παράδειγμα όταν, τα φώτα έλαμπαν πάνω στα γλυπτά του Γιώργου Σαπουντζή προσδίδοντας μια άλλη διάσταση, ενώ το μεγαλειώδες φως της Ελλάδας αντανακλούσε στα χρυσά φύλλα και τα κλαδιά στο έργο του Σωκράτη Σωκράτους ή αναδείκνυαν το χρυσό στην επιφάνεια του έργου της Steffi Klenz. Μια άλλη πρόκληση ήταν να επιδείξουμε ευαισθησία στην πολιτική καθώς και στην οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα. Όταν έφτασα για πρώτη φορά στην Αθήνα για να επισκεφθώ χώρους για την έκθεση, εξεπλάγην όχι μόνο από την ομορφιά της θρυλικής πόλης αλλά και από τα γκράφιτι, τους άστεγους και τις αντιθέσεις και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι Έλληνες.

Eίχατε αρκετή υποστήριξη για την οργάνωση της έκθεσης;

Ήμουν τυχερή που το πανεπιστήμιο University for the Creative Arts συνέβαλε στο κόστος της έκθεσης. Οι καλλιτέχνες επίσης, ήταν πολύ γενναιόδωροι. Κανείς τους δεν ζήτησε αμοιβή, ενώ αρκετοί ήρθαν και εγκατέστησαν τα έργα τους, πράγμα που μου επέτρεψε να αναπτύξω εκτενείς διαλόγους μαζί τους που κατεγράφησαν από Έλληνα κινηματογραφιστή. Ο Peter Kennard και η Cat Phillips δημιούργησαν μια πρόσθετη σειρά έργων για προβολή στους δρόμους της Αθήνας. Το Βρετανικό Συμβούλιο επίσης μας στήριξε οικονομικά, χρηματοδοτώντας τα εγκαίνια της έκθεσης, το ειδικό πρωινό, άλλες δαπάνες που συνδέονταν με την εγκατάσταση και τους καλλιτέχνες, καθώς επίσης με τη δημοσιοποίηση της έκθεσης στην ιστοσελίδα τους. Αν και αυτή ήταν μια απίστευτα πολυάσχολη περίοδος, με τη Documenta 14 να συμβαίνει ταυτόχρονα, ένιωσα ότι η έκθεση υποστηρίχθηκε και κατανοήθηκε και επιπλέον ξεχώρισε ανάμεσα στα ποικίλα δρώμενα που ανταγωνίζονταν για την προσοχή του κοινού. Ο συνολικός προϋπολογισμός ήταν μικρός αλλά είχαμε την υποστήριξη τόσο των καλλιτεχνών όσο και όσων βοήθησαν σε καθημερινή βάση για την πραγματωσή της. Είχαμε πολλούς επισκέπτες οι οποίοι συμμετείχαν σε συζητήσεις για τα εκθέματα. Το πλεονέκτημα να φιλοξενηθεί η έκθεση στο Romansto ήταν ότι είχε ήδη ένα προφίλ, καθώς ο ιστορικής σημασίας εκδοτικός χώρος χρησιμοποιήθηκε στο διαφημιστικό υλικό μας. Το μειονέκτημα ήταν ότι δεν μπορούσαμε να έχουμε το χώρο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Πώς βιώσατε τη Dokumenta και την Αθήνα σε αυτή την ιστορική εποχή για την τέχνη και τον πολιτισμό;

Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα την Αθήνα για να ελέγξω το χώρο για την εγκατάσταση της έκθεσης χιόνιζε. Αλλά το να έχει κανείς το προνόμιο να δει τους σχεδόν άδειους χώρους της πολιτιστικής κληρονομιάς ήταν μαγευτικό. Πέρασα χρόνο περπατώντας γύρω από την Αθήνα αφουγκραζόμενη τις διάφορες περιοχές. Όταν επέστρεψα για να εγκαταστήσω την έκθεση, η Documenta ήταν ήδη ανοιχτή.
Σίγουρα απόλαυσα την επίσκεψη διαφόρων χώρων και δρώμενων της Documenta 14. Με ευχαρίστησε ιδιαίτερα η επίσκεψη στις διάφορες τοποθεσίες που χρησιμοποιήθηκαν συμπεριλαμβανομένης της Σχολής Καλών Τεχνών και του Μουσείου. Σίγουρα έδωσαν την αίσθηση της πόλης και της τέχνης της Αθήνας.

Γιατί νομίζετε ότι αυτή η συγκεκριμένη έκθεση είναι / ήταν σχετική με αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα και σε ποιο πλαίσιο;

Η σύλληψη της ιδέας Gestures of Resistance – Χειρονομίες Αντίστασης– ήταν η έκθεση να φιλοξενηθεί στη συγκεκριμένη τοποθεσία, στην Αθήνα, αλλά τα εικαστικά έργα να αντανακλούν την παγκόσμια ατζέντα. Η πλούσια ιστορία του Κέντρου Romantso, αλλά και η σχέση με την οικονομία και την αλλαγή από εκδοτικό οίκο ήταν επίσης σημαντική για μένα. Ήθελα να επιδείξω ευαισθησία στην ενεργή ανταπόκριση του κοινού στα ελληνικά πακέτα διάσωσης που παρέχονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τα επιβληθέντα μέτρα λιτότητας που κινητοποίησαν το κοινό και η συλλογική παρόρμηση να σταθούν μαζί και να αντιταχθούν σε ό, τι θεωρήθηκε ως καταφανώς άδικη κατάσταση επηρέασε στην επιλογή των εικαστικών καλλιτεχνών. Η κοινωνική αντίσταση στην λιτότητα περιλαμβάνει ποικίλες μορφές αλληλεγγύης, ενώ οι κοινωνικοπολιτικές κρίσεις παρέχουν πάντα στιγμές ευκαιρίας για επανεξέταση, ο συνδυασμός καλλιτεχνών από την Ελλάδα, την ανατολική Γερμανία, τη Βρετανία και την Αμερική και το γεγονός ότι η ίδια η Βρετανία αντιμετωπίζει το Brexit ήταν εμφανές ρητά και άρρητα σε ορισμένα εικαστικά έργα. Η έκθεση περιλάμβανέ δουλειά των Bill Balaskas, Γιώργο Σαπουντζή και Σωκράτη Σωκράτους, με τις πολύ διαφορετικές πρακτικές τους και την αφοσίωσή τους στην πολιτική που παρουσιάστηκαν μαζί με τα έργα των Pavel Buchler, Broomberg & Chanarin, Edward Chell, Craig Fisher, των Peter Kennard και Cat Phillipps, των Steffi Klenz, Afredo Jaar, Rowe και Terry Perk, των Francis Summers, Louisa Minkin και Ian Dawson, των Bob και Roberta Smith, Wolfgang Tillmans και Jessica Voorsanger, καθώς και την performance της Małgorzata Markiewicz.
Από φωτογραφίες και κολάζ σε γλυπτά και installations, κάθε εικαστικός είχε μια ατζέντα και πολιτική άποψη. Η τυπογραφία του Wolfgang Tillman όπου τα πολυχρώματα του παραμένουν αφίσες προτρέποντας το Βρετανικό κοινό ότι η φωνή τους έχει σημασία. Ανάλογα ο Bill Balaskas με τις κεντημένες μάσκες ύπνου του Ηγεσία απέτυχε (2015) ή το Recorded Amendments: The Carboniferous Epoch (2013) του Stuart Whipps που αναφέρεται στις νέες πόλεις – που χτίστηκαν κατά την αισιόδοξη περίοδο της μεταπολεμικής Βρετανίας – και σήμερα έχουν μετατραπεί σε τοπία μαζικής κατανάλωσης είτε υψηλής ανεργίας σε μόνο μια γενιά, και επίσης αντιδρούν με τις αυξανόμενες ανησυχίες της δυναμικής της ευρωπαϊκής κοινότητας. Ο Γιώργος Σαπουντζής, με το Reklame car colors (2014) (χρώματα διαφημίσεων αυτοκινήτων) και το Corner point point – red green (2014) (γωνιακό σημείο – κόκκινο πράσινο), χρησιμοποίησε φύλλα αλουμινίου, υφασμένες και τυπωμένες φωτογραφίες από τις γύρω περιοχές της Αθήνας για να προκαλέσει μια σειρά συλλογισμών, από πανό που κρατήθηκαν σε διαμαρτυρία στα κλασικά έργα του Μοντερνισμού, ενώ το Stolen (2012) (κλοπιμαία) του Socratis Socratous που δημιουργήθηκε στο ζενίθ της ελληνικής χρηματοπιστωτικής κρίσης όταν «έκλεψε» κλαδιά και φύλλα από τον Εθνικό Κήπο και τα χύτευσε σε πολύτιμο μέταλλο και στην συνέχεια τα τοποθέτησε πάνω σε ένα κομμάτι παρθένου λευκού μαρμάρου. Οι σπιτικές συσκευές του Craig Fisher Homemade Devices (2013-17) παρουσιάζουν ένα πιο απειλητικό όραμα. Τα γλυπτά αντικείμενα είναι εμπνευσμένα από εικόνες αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών που βρήκε ερευνώντας το Διαδίκτυο, φανερώνουν σημάδια αμηχανίας.
Η Gestures of Resistance επεκτάθηκε και έξω από το χώρο της γκαλερί με μια πομπή καλλιτεχνών που συνέχισε τις εικαστικές συνομιλίες στο δρόμο. Από την άποψη της συσχέτισης με την Αθήνα ελπίζω ότι η έκθεση χρησιμοποίησε τόσο τον χώρο όσο και την τοποθεσία για να εκφράσει όχι μόνο τα συγκεκριμένα πολιτικά δρώμενα αλλά και για να προβληματίσει για τον απόηχό τους στην Ευρώπη.