Η στιγμή της Ανάστασης

Όπως γνωρίζουμε η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρει μαρτυρία για την Ανάσταση του Ιησού. Δεν υπάρχει αναφορά αυτόπτη μάρτυρα. Οι αφηγήσεις της Αγίας Γραφής ξεκινούν με την παρουσία των γυναικών που έφθασαν στον τάφο για να  περιποιηθούν το σώμα του Ιησού.  Οι απόστολοι Λουκάς, Μάρκος και Ματθαίος μαρτυρούν ότι «Αι Μυροφόροι γυναίκες, όρθρου βαθέος, ἐπιστάσαι προς το μνήμα τού Ζωοδότου, εύρουν Άγγελον, ἐπ τον λίθον καθήμενον, και αυτός προσφθεγξάμενος, αὐταῖς οὕτως ἔλεγε· Τί ζητεῖτε τον ζώντα μετά τῶν νεκρῶν, τί θρηνείτε τον άφθαρτον ως ἐν φθορά; απελθούσαι κηρύξατε, τοις αυτού Μαθηταίς». Μιχαήλ και Ευτύχιος Αστραπάς, «Η είς Άδου κάθοδος» Δημιουργήθηκε 1295 – 1317, Μακεδονική Σχολή,

Αυτές οι αφηγήσεις δεν ήταν απλές ιστορίες. Ήταν μηνύματα που ανέδειξαν και επέβαλαν τη μεγαλύτερη μονοθεϊστική θρησκεία.  Μηνύματα σπίθες φαντασίας. Της φαντασίας του καλλιτέχνη. Της αιθέριας δύναμης που ωθεί τον καλλιτέχνη να ερευνήσει, να εμβαθύνει, να συναντηθεί με την ιστορία και να μας κάνει κοινωνούς μυστηρίων.
Στην πορεία της ιστορίας αντηχούν τα ονόματα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του Μιχαήλ Άγγελου, του Ραφαήλ, του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου και τόσων άλλων που η δημιουργική φαντασία και το ταλέντο τους ξεπέρασε την εποχή τους.
Ας ακολουθήσουμε την περιήγηση στις ζωγραφικές εικόνες της ανάστασης. Μια από τις πλέον δημοφιλείς θεματογραφίες καθώς η Ανάσταση είναι ελπίδα, είναι νίκη του φωτός στο σκοτάδι. 

Ο Χριστός εξέρχεται από τον τάφο. 1190-1200. Η εικονογραφία αυτής της μορφής συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Άρχισε να εξαφανίζεται κατά το 16ο αιώνα.    

Ugolino di Nerio, Ο Χριστός αναρριχείται από τον τάφο, 1325. Τέσσερις Ρωμαίοι στρατιώτες – οι φρουροί του τάφου του Χριστού, – κοιμούνται στο έδαφος. Ο Χριστός εμφανίζεται κρατώντας το λάβαρο της Ανάστασης. Αυτό το πάνελ ήταν μέρος του βωμού Ugolino που φτιάχτηκε για την εκκλησία Santa Croce, Φλωρεντία. Ο Ουγκολίνο βάσισε αυτές τις σκηνές σε εκδοχές που έφτιαξε ο Σιενέζος προκάτοχός του, Ντούτσιο, για ένα βωμό γνωστό ως Maestà.

Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα, 1463 -1465. Η λιτή και απαθής μορφή του Ιησού υψώνεται πάνω από τέσσερις φρουρούς-στρατιώτες που κοιμούνται, συμβολίζοντας τη διαφορά μεταξύ της θείας και της ανθρώπινης σφαίρας. Σε πολλές ζωγραφικές της Ανάστασης βλέπουμε τον Χριστό να κρατά ένα πανό με έναν κόκκινο σταυρό σε λευκό φόντο. Αυτό είναι σύμβολο της νίκης του Ιησού επί του θανάτου στο σταυρό. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στρατιώτες στις Σταυροφορίες βγήκαν στον πόλεμο με σημαίες που έφεραν το έμβλημα του σταυρούς. Ο συμβολισμός χρησιμοποιήθηκε από το Μέγα  Κωνσταντίνο τον 4^ο αιώνα.     

Master of the Osservanza, Η Ανάσταση1440. Ο πίνακας είναι ένα αριστούργημα της ζωγραφικής της Σιένα του 15ου αιώνα. Στρατιώτες που μόλις ξύπνησαν από το μεγάλο γεγονός βλέπουν απορημένοι τον αναστημένο Χριστό να αιωρείται πάνω από τη σφραγισμένη σαρκοφάγο, κρατώντας το λάβαρο της νίκης και κλαδί ελιάς σύμβολο της ειρήνης. Το εκτεταμένο τοπίο είναι ταυτόχρονα νατουραλιστικό και συμβολικό: η Ανάσταση εξισώνεται με την ανατολή του ηλίου, ίσως η πρώτη παρόμοια απεικόνιση στην ιταλική ζωγραφική. Αρχικά αυτό ήταν ένα από τα πέντε μικρά πάνελ ενός βωμού αφιερωμένου στα Πάθη του Χριστού. Οι πίνακες αυτής της εποχής δεν είχαν υπογραφεί, έτσι τα ονόματα των καλλιτεχνών είναι συχνά άγνωστα.

Fra Angelico, «Ανάσταση Χριστού και οι Γυναίκες στον Τάφο», Τοιχογραφία της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία, 1440-1442. Οι γυναίκες ακούνε τα μηνύματα  του αγγέλου. Στο αριστερό άκρο της εικόνας προσεύχεται δομινικανός ιερέας γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτή την εικόνα πρέπει να την δούμε περισσότερο ως αφορμή  για διαλογισμό παρά παρά ως αφήγηση πραγματικού γεγονότος. Το έργο εντάσσεται στο καλλιτεχνικό κίνημα της Πρώιμης Αναγέννησης .

San Francesco al Prato Resurrection, 1430-1510. Το έργο ακολουθεί ένα τυπικό σχήμα της τέχνης του Περουτζίνο. Η θεότητα, στην προκειμένη περίπτωση ο αναστημένος Ιησούς, απεικονίζεται μέσα σε μια μαντόρλα που καταλαμβάνει το πάνω μέρος του πίνακα, ανάμεσα σε αγγέλους.

Michelangelo, Η Ανάσταση, 1520. Ο Μιχαήλ Άγγελος απεικονίζει τη στιγμή που ο Χριστός σηκώνεται από τον τάφο και οι φρουροί σκορπίζονται θορυβημένοι. Oι στρατιώτες που φρουρούν τον τάφο διατεταγμένοι σε δύο ασύμμετρες πυραμίδες δίπλα στο Χριστό ο οποίος φαίνεται σημαντικά μεγαλύτερος από κάθε άλλη φιγούρα, σφιχτά δεμένος στη γη, με το πόδι του στερεωμένο μπροστά από την ανοιχτή σαρκοφάγο, ενώ το δεξί του πόδι και το αριστερό του χέρι σχηματίζουν μία κατακόρυφο που υψώνεται προς τον ουρανό. Δύο από τους στρατιώτες οπισθοχωρούν με ορμή. Οι φρουροί είναι αιχμάλωτοι της επίγειας ύπαρξής τους, «χαμένοι» σε έναν βαθύ ύπνο σαν θάνατο ή μπερδεμένοι σε ένα θέαμα που δεν μπορούν να κατανοήσουν. Ο Χριστός όμως είναι το ενσαρκωμένο Πνεύμα, μια έκρηξη φωτός μέσα μέσα από το σκοτεινό τάφο. Ο θάνατος – ή μάλλον η μετάβαση στο αιώνιο – παρουσιάζεται εδώ ως μια θριαμβευτική απελευθέρωση.

Anthony van Dyck, Ανάσταση, 1631. Απεικονίζει την ανάδυση του Χριστού από τον τάφο. Ντυμένος στα λευκά με κόκκινα μαλλιά, γύρω του αναδύονται λαμπερές ακτίνες φωτός. Ο Χριστός δείχνει προς τον ουρανό με το δεξί του χέρι, ενώ το αριστερό του χέρι κρατά ένα ραβδί, αιωρείται στον αέρα με το δεξί πόδι να προχωρά. Είναι μια κίνηση που δείχνει την πορεία του Ιησού προς τον ουρανό. την κίνηση των ενδυμάτων Του και του πανό. Η κίνηση των ενδυμάτων και του λάβαρου που κρατά ο Ιησούς δίνουν μεγαλύτερη ένταση στην κίνηση. Το έργο βασίζεται στην περιγραφή του Ματθαίου.

El Greco, Ανάσταση, 1597-1600. Ο Χριστός παρουσιάζεται σε μια φλόγα δόξας, ανεβαίνει προς τον ουρανό κρατώντας το λευκό λάβαρο της νίκης επί του θανάτου. Οι στρατιώτες που είχαν τοποθετηθεί στον τάφο για να τον φυλάνε σκορπίζονται σπασμωδικά. Δύο από αυτούς καλύπτουν τα μάτια τους, για να προστατευτούν από τη λάμψη, ενώ άλλοι σηκώνουν το χέρι σε μια χειρονομία αναγνώρισης της υπερφυσικής σημασίας του γεγονότος. Ένας άλλος φορώντας ένα κράνος διακοσμημένο με πολύχρωμα λοφία που δεν έχει κατανοήσει το γεγονός ακουμπά το μάγουλό του στο χέρι σε στάση μελαγχολίας. Η δεξιοτεχνία του Θεοτοκόπουλου να δημιουργεί δραματικές καταστάσεις είναι εμφανής. Το φως και η κίνηση είναι δύο από τα σημαντικότερα στοιχεία στο έργο.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Η Ανάστασι, 1917. Το έργο ανήκει στη θρησκευτική τριλογία μαζί που δημιούργησε την ίδια χρονιά «Ανάσταση», «Οι τρεις Μάγοι» και «Ο Θρήνος». H «Ανάσταση» του Παρθένη (ελαιογραφία σε μουσαμά 114×130 εκ. Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου) είναι αποκαλυπτική της μοναδικής δυνατότητας που είχε ο ζωγράφος να αποδίδει στους πίνακές του το πνευματικό. Η πνευματικότητα καθίσταται ορατή με το χρώμα, τη λεπτότητα της πινελιάς και τις εξαϋλωμένες φιγούρες. Το σώμα του Χριστού -που εικονίζεται λίγο δεξιότερα από το μέσο τυλιγμένος με το σάβανο- είναι εξαιρετικά σχηματοποιημένο, και συνδυάζει θερμά και ψυχρά χρώματα, που ανταποκρίνονται και στα χρώματα των άλλων μορφών και του χώρου (κυπαρίσσια, λόφοι). «Στην περίπτωση των φρουρών ο Παρθένης χρησιμοποιεί το μανιεριστικό τύπο της figura serpentinata, για να δώσει σαφέστερα τη δύσκολη θέση τους. Έτσι, με την καθετότητα του Χριστού τονίζονται η βεβαιότητα και η ασφάλεια, με την κυρτότητα των φρουρών, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια» (Χρ. Χρήστου).

Φώτης Κόντογλου, «Η εις Άδου κάθοδος». Ο μέγας αγιογράφος γνωρίζοντας το Ευαγγέλιο του Νικοδήμου εμπνέεται την εικόνα «Εις Άδου Καθόδου». Εξάλλου, η Ανάσταση του Χριστού δεν ήταν μόνο ένα προσωπικό γεγονός, ούτε επίδειξη της εξουσίας και της δύναμής Του. Αφού πρώτα θυσιάστηκε αναστήθηκε ο ίδιος και προσκάλεσε μαζί Του στην αναστάσιμη χαρά όλη την ανθρωπότητα, νεκρούς και ζωντανούς.
Στο κέντρο της παράστασης βρίσκεται ο αναστηθείς Χριστός με εμφανή στα χέρια και στα πόδια Του τα σημάδια της Σταύρωσης. Φορά χιτώνα σε ιώδες χρώμα με σκούρες και ανοιχτές διαβαθμίσεις και χρυσές λωρίδες, ιμάτιο σε σκούρο μπλε χρώμα και φέρει ένσταυρο φωτοστέφανο. Ο Ιησούς πατά πάνω στις πύλες του Άδη σχηματίζοντας το σχήμα του σταυρού και συμβολίζοντας έτσι τη σταυρική Του θυσία με την οποία εξαγόρασε το ανθρώπινο γένος από το θάνατο και τη φθορά, ενώ γύρω τους βρίσκονται συντετριμμένα τα κλειδιά τους καθώς επίσης και τα καρφιά και οι αλυσίδες που άλλοτε τις συγκρατούσαν. Το σώμα Του είναι στραμμένο προς την αριστερή πλευρά όπου με το αριστερό χέρι ανασηκώνει την Εύα από το μνήμα στο οποίο κείτονταν, ενώ το κεφάλι Του είναι στραμμένο προς τα δεξιά, κοιτάζοντας με πράο και φιλόστοργο βλέμμα προς τον Αδάμ, τον οποίο επίσης τραβά με το δεξί χέρι έξω από τον αιώνιο θάνατο.

Last modified: 20/04/2025