Η πρώτη επαφή τού ανθρώπου με τη «δημιουργία»

Πώς τα σπήλαια με προϊστορική δραστηριότητα γίνονται εστίες μυστηρίου και αναζήτησης της αλήθειας…. 

Στο μουσείο Pompidou στο Παρίσι φτάνει στο τέλος της η πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση «Προϊστορία, ένα σύγχρονο αίνιγμα». Η ελληνικής καταγωγής Μαρία Σταυρινάκη, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, είναι η μία εκ των τριών επιμελητών της έκθεσης μαζί με τους Rémi Labrusse, καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Nanterre και τη Cécile Debray διευθύντρια του μουσείο Orangerie στο Παρίσι.

Ζωγραφισμένα βότσαλα, 10.000 πχ, Σπήλαιο Mas d’ Azil

Μια έκθεση ταξίδι – σπιράλ- μέσα στο χρόνο, όπου ο θεατής ακολουθεί την εξέλιξη μιας δυνατής σχέσης μεταξύ προϊστορίας και τέχνης. Με αφετηρία κυρίως τα μέσα του 19ου αιώνα, όπου η επιστήμη της αρχαιολογίας αναπτύσσεται ραγδαία και χρονολογεί τα ευρήματα μέσο της στρωματογραφίας, πολλοί καλλιτέχνες γοητεύονται με τα νέα δεδομένα που ανοίγουν το δρόμο προς ένα παρελθόν… αβυσσαλέο.
Ο Paul Cézanne θα είναι από τους πρώτους μεγάλους ζωγράφους που θα επιχειρήσει να απεικονίσει το χρόνο και να εντάξει στα έργα του αυτήν την αίσθηση του «τεμαχισμού», όπως διαχωρίζονται και τα γεωλογικά στρώματα κατά τις χιλιετίες, και δίνουν μια εικόνα… του χρόνου. Για άλλη μία φορά το έργο του σπουδαίου ζωγράφου γίνεται σημείο αναφοράς, αιχμαλωτίζοντας βλέμμα και νου.

Paul Cézanne, Στo λατομείο Bibemus (Aix-en-Provence), 1895

O ίδιος ο όρος «προϊστορία» γεννιέται εκείνη την ίδια περίοδο, μαζί με τα πρώτα ευρήματα και χρονολογήσεις. Ο άνθρωπος έρχεται λοιπόν αντιμέτωπος με το «βάθος» του χρόνου και η επιθυμία για γνώση του μακρινού παρελθόντος αρχίζει έκτοτε να τον κατατρέχει.
Σημαντική πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες γίνεται και η ιδέα μιας γης δίχως ακόμη την ανθρώπινη παρουσία. Καλλιτέχνες όπως ο Joan Miro και ο Alberto Savinio φαντάζονται τοπία πριν – ή ακόμη και μετά -την ανθρωπότητα…όπου η ανθρώπινη απουσία φαίνεται να γίνεται ο βασικός πρωταγωνιστής, δίνοντας τοπία απόκοσμα, συχνά αφαιρετικά, με «άγνωστους» κώδικες, και με άπλετο χώρο στη φαντασία. Η γη χωρίς τους ανθρώπους γίνεται συγχρόνως και μια πιθανότητα για το μέλλον, μια απειλή… μια μελλοντική επιστροφή στο «σημείο μηδέν».

Αφροδίτη του Lespugue (23000 π.Χ)

Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα όπως η Αφροδίτη του Lespugue το 1920, που μαρτυρούν την ανθρώπινη δημιουργία πίσω σ’ ένα παρελθόν είκοσι έξι χιλιάδων ετών, θα γίνουν αντικείμενα στοχασμού, μελέτης και αναζήτησης για πολλούς καλλιτέχνες.
Η γυναικεία μορφή, από τις πρώτες ανθρώπινες αναπαραστάσεις, άμεσα συνδυασμένη με το θαύμα της ζωής, θα αναδημιουργείται υπό διάφορους τρόπους στα εργαστήρια των σύγχρονων καλλιτεχνών για μεγάλη χρονική περίοδο. Είναι αξιοθαύμαστο πόσο μια φιγούρα, «μινιμαλιστική», φαίνεται πλήρης, σαν να περικλείει μια αναπαραστατική αλήθεια που γίνεται χίμαιρα για τους μοντέρνους καλλιτέχνες. Στην έκθεση παρουσιάζονται με τον ίδιο τρόπο αυθεντικά ευρήματα μαζί με εμπνευσμένα από αυτά έργα μεγάλων καλλιτεχνών όπως του Alberto Giacometti, Jean Arp, Henri Matisse, Brassaï, Pablo Picasso. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το έργο του σύγχρονου καλλιτέχνη Yves Klein που αναπαριστά το αποτύπωμα γυναικείου σώματος, σε υβριδική μορφή …. Ένα έργο διερώτηση για την ίδια τη φύση του ανθρώπου, με επιρροές από υβριδικές προϊστορικές σπηλαιογραφίες.

Alberto Giacometti, Χάδι, 1932

Pablo Picasso, γυναικείο μπούστο, 1931

Η έκθεση υπογραμμίζει άλλο ένα μεγάλο ζήτημα/αίνιγμα: την «καλλιτεχνική» πρόθεση των τότε «δημιουργών». Τα εργαλεία γίνονται το κυρίως αντικείμενο στοχασμού για τους σύγχρονους καλλιτέχνες που βλέπουν σε αυτά την ανθρώπινη παρέμβαση με χρηστική και αισθητική πρόθεση… που όμως παραμένει άγνωστο το πόσο συνειδητή ήταν η τελευταία. Έτσι η πρώτη επαφή του ανθρώπου με τη «δημιουργία» και την παρασκευή αντικειμένων γίνεται επίσης ένα μεγάλο κεφάλαιο έμπνευσης και διερώτησης για τους σύγχρονους καλλιτέχνες. Έργα όπως του Wassily Kandinsky και του Joan Miro δείχνουν αυτήν την αναζήτηση της ανθρώπινης παρέμβασης πάνω στο υλικό ή στην επιφάνεια.

W. Kandinsky, Αποτύπωμα χεριών του καλλιτέχνη, 1926

Όπως τα αποτυπώματα χεριών σε σπήλαια με των οποίων την αμεσότητα ενθουσιάζονται και ταυτίζονται οι καλλιτέχνες. Τέτοιου είδους ανακαλύψεις τοιχογραφιών σε σπήλαια τον 20^ου αιώνα, όπως του Lascaux το 1940 και του Chaumont το 1994, θα αιχμαλωτίσουν ακόμη περισσότερο την «καλλιτεχνική» φαντασία και ανάγκη για γνώση «των απαρχών» του ανθρώπου. Οι τοιχογραφίες που έρχονται στο φως εντυπωσιάζουν με τη δεξιότητα και την παραστατική τους πληρότητα, χωρίς όμως να γνωρίζουμε την πρόθεση δημιουργίας τους. Τα σπήλαια γίνονται εστίες μυστηρίου και αναζήτησης της αλήθειας, ένα σημείο συνάντησης μαζί με τους άγνωστους προγόνους, με τον άγνωστο μακρινό εαυτό μας.

Yves Klein, Ανθρωπομετρία, 1960

Η έκθεση εστιάζει και στο κατά πόσο και πώς, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20^ου αιώνα, η προϊστορία εισέβαλε, κυρίως μέσω της τέχνης, στις ζωές των ανθρώπων, παίρνοντας συχνά μυθοπλαστικά στοιχεία. Οι δεινόσαυροι, οι άνθρωποι των σπηλαίων και η «άγρια» φύση γίνονται πρωταγωνιστές σε ταινίες διεγείροντας τη φαντασία καθώς και την περιέργεια δημιουργών και κοινού.
Προς το τέλος της έκθεσης εισερχόμαστε πλέον στη νεολιθική περίοδο, όπου οι πρόγονοί μας αρχίζουν να έχουν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο στον περιβάλλοντά τους χώρο, με την εξημέρωση των ζώων και φυτών, και εμπνέουν με τη δεξιοτεχνία και την εφευρετικότητα τους. Καλλιτεχνικά ρεύματα του 20^ο αιώνα όπως η καλλιτεχνική έκφραση μέσο της land art, επηρεάστηκαν από τις λίθινες κατασκευές της εποχής. Εμπνευσμένα έργα από καλλιτέχνες όπως ο Jean Arp και ο Richard Long παρουσιάζονται στην έκθεση.

Διάλογος κυκλαδίτικου ειδωλίου με το έργο του Giuseppe Penone «Δομή του χρόνου»

Η έκθεση κλείνει με δύο έργα, στημένα θα λέγαμε με συμβολικό τρόπο το ένα απέναντι στο άλλο, σαν να αναπτύσσουν διάλογο: την εγκατάσταση του σύγχρονου καλλιτέχνη Giuseppe Penone  με τίτλο «Δομή του χρόνου» (1992), όπου κομμάτια, σαν ακίνητα «οχήματα», φτιαγμένα με τερακότα και ξύλο, γίνονται τμήματα ενός «όλου» που παραμένει πάντα ασύνδετο και ατελείωτο, και μόνο νοερά θα μπορούσαμε να το συνδέσουμε. Και απέναντι του ένα κυκλαδίτικο ειδώλιο, από το τέλος της προϊστορικής περιόδου, που κρατάει πάντα το μυστήριο του, αλλά σαγηνεύει –και εμπνέει –αδιάκοπα· Συμπαγές σταθερό, και όμως τόσο πολυταξιδεμένο μέσα στο χρόνο και στη φαντασία μας.

Paul Cézanne, Το βουνό Sainte-Victoire από τo λατομείο Bibemus (Aix-en-Provence), 1898-1990

Henry Moore, Φιγούρα και πρόχειρο σχέδιο, 1931

Αιχμηρό εργαλείο σε σχήμα φύλλο δάφνης, (20.000 – 18.000 π.Χ)

Σκηνή από το φιλμ «Λίθινη εποχή» , Buster Keaton, 1923

Picasso, κεφάλι ζώου, 1946

Henri Matisse, Μικρός παχύς κορμός, 1929

Miro, Ζωγραφική, 1933 (εργαλεία μοντέρνας εποχής με μία διάθεση προκατακλυσμιαία

Jacques Lipchitz, Ploumanach, 1926

Alberto Savinio, Ανάμνηση από έναν χαμένο κόσμο, 1928

Last modified: 19/12/2024