Η ποιητική μεταγλώσσα του Mario Merz

“Δεν είναι σπίτι/ δεν είναι γλυπτό/ δεν είναι εικόνα//είναι όχημα οπτικής έκφρασης άλλοτε/φορέας γραπτής πληροφορίας / κενή πρόσοψη ποτέ (…)/ Τί είναι;”

Οι στίχοι ανήκουν στον ιταλό εικαστικό Mario Merz. Μοιάζουν με γρίφο, κάτι που θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς και για τα έργα του. Προέρχονται από το βιβλίο του «Θέλω να γράψω ένα βιβλίο τώρα» (I want to write a book right now, Italy, 1989) όπως και ο τίτλος της έκθεσης «Οι αριθμοί είναι προïστορικοί» (Νumbers are prehistoric), που αυτή την περίοδο φιλοξενείται στο μουσείο κυκλαδικής τέχνης.

Η έκθεση διοργανώνεται από τον οργανισμό ΝΕΟΝ, σε συνεργασία με το Fondazione Merz σε επιμέλεια του Paolo Colombo και είναι η πρώτη παρουσίαση του ιταλού καλλιτέχνη σε μουσειακό χώρο στην Ελλάδα – έργα του (καθώς και έργα της γυναίκας του εικαστικού Marisa Merz) έχουν, ωστόσο, εκτεθεί ξανά στο παρελθόν στην γκαλερί Bernier Eliades, στο Θησείο, όπου, μέχρι τις 28 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε μια παράλληλη έκθεση με 12 έργα του εν είδη μικρής αναδρομικής.

Γεννημένος στο Τορίνο το 1925 ο Mario Merz υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του κινήματος της Arte Povera. Λόγω αντι-φασιστικής δράσης (συνελήφθη στην Ιταλία να μοιράζει φυλλάδια) φυλακίστηκε το 1945. Στη φυλακή άρχισε να ζωγραφίζει. Τα πρώτα του έργα, τα «continuοus drawings», εμπεριέχουν το σπόρο της (μελλοντικής) γραμματικής για την εικαστική «γλώσσα» που σε όλη του τη ζωή αναζήτησε.

Στην έκθεση του μουσείου κυκλαδικής τέχνης ειδικότερα, δίνεται έμφαση στα έργα του Merz με αναφορές στην «ακολουθία Fibonacci»: πρόκειται για τη λογική ακολουθία που συνέλαβε τον 12ο αιώνα ο ιταλός μαθηματικός Λεονάρντο Φιμπονάτσι, όπου κάθε αριθμός είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενων. Ο Merz χρησιμοποίησε την μαθηματική αυτή αλληλουχία, που στο έργο του βρίσκει οπτικά την έκφρασή της στην ελικοειδή σπείρα, ως έμβλημα της δυναμικής που εκφράζει την εξέλιξη εν γένει στον οργανικό κόσμο. Αναζήτησε στους αριθμούς τις κρυφές σχέσεις που συνδέουν τα σχήματα, τη φύση, το σύμπαν.

Αν και σε πρώτη ανάγνωση τα έργα-εκθέματα της έκθεσης φαίνονται δυσνόητα, την ίδια στιγμή δεν είναι. Η γλώσσα του Merz, καθώς δεν περιγράφει, αλλά υπονοεί, είναι, βέβαια, θραυσματική – γι᾽ αυτό ποιητική. Αντλεί όμως τους φθόγγους της από μια πανανθρώπινη τράπεζα μνήμης που είναι κοινή για όλους. Τα υλικά που τη συνθέτουν είναι οι φθόγγοι αυτής της γλώσσας  και οι φθόγγοι αυτοί υπάρχουν εκεί έξω από πάντα περιμένοντας «εν υπνώσει» τη φαντασία για να ενεργοποιηθούν.

Ο Merz επικοινωνεί με τον θεατή μέσα από σύμβολα και μεταφορές αναζητώντας συσχετισμούς: ιγκλού, δεμάτια από κλαδιά, σειρές αριθμών, φώτα νέον σε διάφορα σχήματα και χρώματα, σπείρες, κωνικά σχήματα, όλα είναι σύμβολα σε αυτή τη γλώσσα.

Η γλώσσα του Merz εξελίσσεται- ο καλλιτέχνης πίστευε ότι ο κόσμος (όπως και η σπείρα) είναι σε κίνηση στο διηνεκές: «ο άνθρωπος, και η τέχνη, οφείλουν να αλλάζουν διαρκώς», έχει δηλώσει σε συνέντευξή του «στασιμότητα σημαίνει θάνατος».

Είναι μια γλώσσα ελευθερίας: συνθέτοντας δημιουργικά σχέδιο, γλυπτική, ζωγραφική και αρχιτεκτονική ο Merz καταργεί κάθε κατηγοριοποίηση στην καλλιτεχνική πράξη, καταλύει τα όρια ανάμεσα σε αφαίρεση και ρεαλισμό, παράσταση και αναπαράσταση,  αρχαϊκό και μοντέρνο. Παραπέμπει στην «κοινωνική γλυπτική» ως gesamtkunstwerk του Γιόζεφ Μπόις.
Είναι, τέλος, μια γλώσσα δημοκρατική:  τα υλικά της, εκτός από πανάρχαια, είναι προσβάσιμα σε όλους – η ίδια η πράξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας ισοδυναμεί για τον Merz με πολιτική πράξη.

Στη συγκεκριμένη έκθεση έχει ιδιαίτερη αξία ο επισκέπτης, παράλληλα με την επίσκεψη στις αίθουσες, να ανατρέξει στα γραπτά του καλλιτέχνη που είναι, τρόπον τινά, η οπτική αποτύπωση του έργου του (στον ειδικά διαμορφωμένο γι’ αυτό χώρο στο μουσείο υπάρχουν πολλά από τα βιβλία του Merz, ενώ προβάλλεται και ένα πεντάλεπτο βίντεο για το έργο του), όχι για να αναζητήσει εκεί ερμηνείες, αλλά για να ανακαλύψει σημεία αναφοράς που θα τον οδηγήσουν εν είδη μίτου σε πρωτότυπους συσχετισμούς, σαν αφορμή για καινούριες σχέσεις.

Για την ιδιαίτερη «γλώσσα» του ο Merio Merz, όπως εύστοχα επισημαίνει ο συγγραφέας και διευθυντής του μουσείου της Grenoble Guy Tosatto, θα μπορούσε να ονομαστεί ποιητής – με τον ορισμό που ο Αρθούρος Ρεμπώ δίνει για τον ποιητή: εκείνον του μεσολαβητή ανάμεσα σε θεϊκό και ανθρώπινο, του ανιχνευτή μηνυμάτων από τη φύση με στόχο να τα μεταφέρει  στον άνθρωπο – όπως ο Προμηθέας τη φωτιά: «Είναι λοιπόν ο ποιητής ένας κλέφτης της φωτιάς, υπεύθυνος για  ανθρώπους και ζώα, η αποστολή του είναι να εκφράζει όσα αισθάνεται, ψηλαφίζει, αφουγκράζεται, εάν οι ανακαλύψεις του έχουν σχήμα εκφράζεται με σχήματα, εάν είναι άμορφες, φτιάχνει μια γλώσσα»*

Η έκθεση «Οι αριθμοί είναι προϊστορικοί» παρουσιάζεται στο μουσείο κυκλαδικής τέχνης μέχρι τις 31 Ιανουαρίου. Στις 30 και 31 Ιανουαρίου ο επιμελητής της έκθεσης Paolo Colombo θα πραγματοποιήσει ξεναγήσεις στον χώρο του μουσείου.

* “Donc le poète est vraiment voleur du feu/ Il est chargé de l’ humanité, des animaux même/ Il devra faire sentir, palper, écouter ses inventions/ Si ce qu’ il rapporte de là bas a forme, il donne forme/ Si c’ est informe, il donne de l’ informe/ Trouver une langue (…)”, Arthur Rimbaud à P. Demeny, 1871, από το βιβλίο A.Rimbaud, Lettre a Paul Demeny, στο Oeuvres Complètes, Gallimard, Paris, 1972, σελ.140

Last modified: 04/02/2016