Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που το ΕΕΤΕ πραγματοποίησε την έκθεση Εικαστικές Τέχνες και Αντίσταση (1950-1974) στην Πινακοθήκη δήμου Αθηναίων. Πρόκειται για μια ιστορική έκθεση που έγινε με πολύ κόπο και παρουσιάζει έργα φιλοτεχνημένα κατά την περίοδο 1950-1977 από σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες που είτε έχουν ζήσει στα γεγονότα εκείνης της περιόδου και έχουν δώσει έργο με βάση τα γεγονότα αυτά είτε που λόγω των γεγονότων δεν κατάφεραν εκείνο το χρονικό διάστημα να έχουν εικαστικό έργο είτε που -αν και εκτός Ελλάδας- δημιούργησαν έργο που αφορά στα συγκεκριμένα γεγονότα. Κάποιοι καλλιτέχνες έχουν πεθάνει και κάποιοι είναι εν ζωή.
Η έρευνα για την έκθεση δεν περιορίστηκε στη ζωγραφική, τη χαρακτική και τη γλυπτική αλλά και στα ντοκουμέντα από την καλλιτεχνική αντιστασιακή δράση πριν και κατά τη διάρκεια της χούντας: έγγραφα, προκηρύξεις, σκίτσα, ντοκουμέντα από τον τύπο.
Η επιλογή των έργων μαρτυρά την ευαισθησία των επιμελητών και παράλληλα καταγράφει την πραγματικότητα μιας εποχής. Ο κατάλογος που συνοδεύει την έκθεση μας τοποθετεί στο ιστορικόπλαίσιο 1950-1974, με την καταγραφή των κοινωνικοπολιτικών γεγονότων και των καλλιτεχνικών ρευμάτων που αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο ενώ περιλαμβάνει και μέρος από ντοκουμέντα που αναφέρονται στην εποχή.
Εδώ παραθέτω δύο ζωγραφικά έργα του Δημοσθένη Σκουλάκη που εκτίθενται στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων και την ιστορία τους.
1. «Μέρες του 1967», Λονδίνο 1970, λάδι σε καμβά, 100 x 80 εκ. συλλογή Αθηνάς Ραπίτου – Σκουλάκη. Tο έργο είναι φιλοτεχνημένο από τον καλλιτέχνη στο Λονδίνο το 1970 όπου βρέθηκε αυτοεξόριστος κατά την περίοδο της επτάχρονης περιπλάνησης του σε Ευρώπη, Αμερική και Καναδά. Το μετέφερε μαζί του ρολό, μαζί με λίγα ακόμα έργα εκείνης της περιόδου στο Βερολίνο, το 1971, όπου συμμετείχε μέχρι την πτώση της χούντας στον αντιχουντικό αγώνα από τις γραμμές του ΕΚΚΕ ( Επαναστατικό Κομουνιστικό Κίνημα Ελλάδας).
O ζωγράφος όταν εγκατέλειψε το Λονδίνο άφησε πίσω στα χέρια της τότε συζύγου του Μόνικας Βασιλείου (Κύπρια ηθοποιός και σκηνοθέτης) τριάντα λάδια σε διάφορα μεγέθη και περίπου πενήντα έργα φτιαγμένα με σινική, τέμπερα, ακρυλικά κλπ. Όταν η Μόνικα Βασιλείου (1936-2011) επέστρεψε στην Κύπρο, πήρε μαζί της τα έργα, πολλά από τα οποία καταστράφηκαν από τους χουντικούς πραξικοπηματίες το 1974, όταν πήγαν σπίτι της να την συλλάβουν. Η ίδια διέφυγε της σύλληψης αλλά η οργή των χουντικών ξέσπασε στα έργα, αρκετά από τα οποία ήταν εμφανώς αντιχουντικά.
Το έργο συμμετείχε στην αναδρομική έκθεση του ζωγράφου στο Μουσειο Φρυσίρα (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2006), στην έκθεση «Μικρή ανάδρομη, στη μνήμη του» στην αίθουσα τέχνης Περιτεχνών – Καρτέρης (Ιανουάριος 2015) καθώς και στη δημοπρασία του οίκου Bonhams ,Greek sale, Λονδίνο (Απρίλιος 2015).
2. «Εθνικό Λαχείο: ο ‘Ενας στους δυο κερδίζει», λάδι σε καμβά, 70 x100 εκ., 20 Μαρτίου του 1967 (ένα μήνα πριν την επιβολή της δικτατορίας 21 Απριλίου 1967 στην Ελλάδα), συλλογή Αθηνάς Ραπίτου – Σκουλάκη
Το ιστορικό έργο ανήκε στην συλλογή του καλλιτέχνη και περιήλθε στα χέρια του μετά τη μεταπολίτευση. Διασώθηκε – με λίγα ακόμα έργα της εποχής- από το φίλο του ζωγράφο Χρόνη Μπότσογλου κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας κι όταν ο Σκουλάκης, ζούσε αυτοεξόριστος στο εξωτερικό. Τον Απρίλιο του 2004 (37 χρόνια μετά) το έργο υπέστη σοβαρές φθορές κατά την μεταφορά του στην έκθεση με θέμα «Η αντιστασιακή τέχνη κατά την περίοδο της δικτατορίας» που παρουσιάστηκε στο κτίριο του Παλαιού Πανεπιστημίου Αθηνών στην Πλάκα, με επιμελητή τον κριτικό και ιστορικό τέχνης Μάνο Στεφανίδη.
Ο ζωγράφος κινήθηκε δικαστικά και δικαιώθηκε μετά από τρείς δίκες το 2010. Το έργο επιδιορθώθηκε κατά το δυνατόν από τον καλλιτέχνη και εκτέθηκε ξανά στην έκθεση «Χρώμα στην Πατρίδα των καιρών», στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, το 2012, με επιμελήτρια την κριτικό και ιστορικό τέχνης Ήρα Παπαποστόλου.
Το έργο συμμετείχε επίσης στην έκθεση «Περί ρεαλιστών Α’», στην Καλαμάτα, το Φεβρουάριο του 1990, ενώ έγινε εξώφυλλο στην περιοδική έκδοση της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας «Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ», τον Απρίλιο του 2007, για τα 40 χρόνια από το πραξικόπημα της απριλιανής χούντας.
Σύμφωνα με τον κριτικό και ιστορικό τέχνης Μάνο Στεφανίδη, το έργο, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και από πλευράς φόρμας, βρίσκεται στο μεταίχμιο της pop art και του κριτικού ρεαλισμού, είναι αληθινά ιστορικός πίνακας και ένας εκ των σημαντικότερων του ζωγράφου.
«Τρία μόνο χρώματα αποτελούν τη χρωματική γκάμα του έργου: τα δύο μη -χρώματα, δηλαδή το μαύρο και το άσπρο, και το κόκκινο. Δύο πρόσωπα απεικονίζονται. Πρόκειται για έναν αστυνομικό (που απεικονίζεται με μαύρο χρώμα) που συλλαμβάνει έναν νέο (του οποίου το πρόσωπο και τμήμα του σώματος απεικονίζονται με κόκκινο χρώμα). Το μαύρο γίνεται το κατεξοχήν χρώμα απεικόνισης του συστήματος ενώ το κόκκινο παραμένει το χρώμα του κομμουνιστικού κόμματος, παραπέμποντας στα πολιτικά ιδεώδη του καλλιτέχνη. Το ανεκδοτολογικό στοιχείο που έρχεται να κλείσει την ανάγνωση του έργου είναι η αφίσα πίσω από τα πρόσωπα. Πρόκειται για αναπαράσταση διαφήμισης του εθνικού λαχείου. Η διαφήμιση της εποχής εκείνης δείχνει δύο στυλιζαρισμένα ανθρωπάκια, το ένα κόκκινο και το άλλο μαύρο, να περπατάνε. Το διαφημιστικό σλόγκαν είναι το εξής: ο ένας στους δύο κερδίζει.
Η διάθεση αμεσότητας στο πλαστικό επίπεδο συνδυάζεται με το άμεσα πολιτικό θέμα και ο πίνακας παίρνει έναν συμβολικό χαρακτήρα και μετατρέπεται σε μία μορφή ντοκουμέντου». Ήρα Παπαποστόλου, “Εικόνες του Αιώνα/ Σκουλάκης: Σύμβολα Παγκόσμιας Αποδοχής, Εκδόσεις Αδάμ, 2008.
Σημείωση: Μία παραλλαγή του ιστορικού έργου με το όνομα «Κόκκινο- Μαύρο», 21 Μαρτίου1967 ΙΙ, , λάδι σε καμβά, 171 x 110 εκ., ανήκει σε ιδιωτική συλλογή
Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση είναι οι: Α. Τάσσος, Αγγελάκης Μιχάλης, Αθανασόπουλος Μπάμπης, Ακριβόπουλος Θανάσης, Ακριθάκης Αλέξης, Ακριτίδης Θεμιστοκλής, Αληθεινός Δημήτρης, Ανούση – Ηλία Ρένα, Απέργης Αχιλλέας, Αρβανίτης Ζαχαρίας, Αργυράκης Γιώργος, Αργυράκης Μίνως, Αρμάος Βασίλης, Αρμάου – Χατζηανδρέου Δέσποινα, Βακιρτζής Γιώργος, Βαλάσης Διονύσης, Βαλαβανίδης Γιάννης, Βαρλάμος Γιώργος, Βασιλείου Βιργινία (Βίργω), Βατζιάς Μάριος, Βλασίδης Βασίλης, Βλάσσης Άγγελος, Βογιατζής Γεώργιος, Βογιατζόγλου – Σκληρού Ισμήνη, Γαΐτης Γιάννης, Γερολυμάτος Διονύσης, Γιολδάσης Δημήτρης, Γιώτης Κωνσταντίνος, Γούλας Γιώργος, Γράββαλος Παναγιώτης, Γραμματόπουλος Κωνσταντίνος, Δαγκλής Χρήστος, Δανιήλ, Δαραδήμος Χαράλαμπος, Δεκουλάκος Ηλίας, Δημητρέας Βαγγέλης, Δήμου Γιώργος, Διαμαντόπουλος Διαμαντής, Δίγκα Κλεοπάτρα, Δουραμάνης Περικλής, Δωρόπουλος Βασίλης, Ευγενίδης Νίκος, Ζιάκας Γιώργος, Ζογγολόπουλος Γιώργος, Ζουμπουλάκης Πέτρος, Ζωγράφος Τάσος, Θεολόγου Παλαιολόγος, Θεοφίλης Γιάννης, Θόδωρος,Γλύπτης, Καΐλης Γιάννης, Κακαδιάρης Νίκος, Κακουλίδης Δημήτρης, Καλαμάρας Δημήτρης, Καλογηράτος Μεμάς, Κανακάκις Λευτέρης, Κανιάρης Βλάσης, Καννέλης Ορέστης, Καπράλος Χρήστος , Καραβέλα Μαρία, Καραγάτση Νίκη, Καράς Χρίστος, Κασιμάτης Στέλιος, Κάσσης Μιχάλης, Κατζουράκης Κυριάκος, Κατράκη Βάσω , Κατσουλίδης Τάκης, Κελαϊδής Βασίλης, Κεσσανλής Νίκος, Κευγάς Μιχάλης, Κινδύνη Άννα, Κοκκινίδης Δημοσθένης, Κοκκίνου Μαρία, Κοντός Δημήτρης, Κουκουλομάτης Σπύρος, Κουνάδης Κώστας, Κουνάλης Γιώργος, Κουρσάρης Σπύρος, Κουσίδου Ελένη, Κοψίδης Ράλλης, Κτιστοπούλου Μαρία, Κυριάκη Βάσω, Κυριακός Αλέκος, Κυρίτσης Απόστολος, Λεοντής Στάθης, Λουκόπουλος Κλέαρχος, Μακρή Ζιζή, Μακρής Μέμος, Μαλάμος Κώστας, Μήνης Θανάσης, Μιχαηλίδη Φανή, Μπαχαριάν Ασαντούρ, Μπότσογλου Χρόνης, Μποσταντζόγλου Μέντης, Μυταρά Χαρίκλεια, Μώλος Θωμάς, Νίκας Ηλίας, Νικολινάκος Μιχάλης, Ξενάκης Κωνσταντίνος, Ξενάκη Μαριάννα, Οικονομίδης Νίκος, Πάντος Θεόδωρος, Παπαγεωργίου Δημήτρης, Παπαγιάννης Θεόδωρος, Παπάζογλου Άρης, Παραλής Νίκος, Παρμακέλης Γιάννης, Πατσόγλου – Ραφτοπούλου Αλεξάνδρα, Πατσόγλου Αριστείδης, Περδικίδης Δημήτρης, Πίτσιος Γιώργος, Πολυχρονόπουλος Κώστας, Πρέκας Πάρις, Ριζόπουλος Γρηγόρης, Ρίτσος Γιάννης, Ρόκος Κυριάκος, Ρωμανού Χρύσα, Σαρρή Λυδία, Σαρρής Φώτης, Σαχίνης Νίκος, Σεμερτζίδης Βάλιας, Σεμιτέκολλο Γρηγόρης, Σικελιώτης Γιώργος, Σιοτρόπου Νότα, Σκουλάκης Δημοσθένης, Σολιδάκης Βασίλης, Στασινοπούλου Άσπα, Στραβοράβδης Πέτρος, Στεφανίδης Γιάννης, Ταλαγάνης Δημήτρης, Τζανετάκης Σάββας, Τούγιας Γιώργος, Τριανταφύλλου Κωστής, Τρικαλινός Γιώργος, Τσαγκάρης Γιάννης, Τσακίρης Κυριάκος, Τσάρας Κώστας, Τσαρούχης Γιάννης, Φαεινός Βαγγέλης, Φαμέλης Γιώργος, Φαρσακίδης Γιώργος, Φιλίνη Άννα, Φρέρης Αιμίλιος, Φωτοπούλου Πηνελόπη, Φώτου Γρηγόρης, Χαζαράκη Αντιγόνη, Χανδέλη Όλγα, Χάρος Βασίλης, Χριστοφυλάκης Στυλιανός, Χαΐνης Γιάννης, Χαριάτη – Σισμάνη Κατερίνα, Ψυχοπαίδης Γιάννης.
Last modified: 18/10/2022