Ζέτα Ιακώβου: Ξεσκεπάζει τον πόνο που κρύβεται πίσω από ένα παιδικό χαμόγελο

Η ενότητα Mom loves me αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση της εικαστικού Ζέτας Ιακώβου στη διερεύνηση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας όπως αυτή υποθάλπεται μέσα στο ιδανικό και ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον. Παρουσιάζοντας τη Ζέτα Ιακώβου και το έργο της θα πρέπει, ωστόσο, να πούμε πως πρόκειται για ένα πολύ νεαρό κορίτσι που εκπλήσσει με την υπευθυνότητα, τη σοβαρότητα και την ευαισθησία που επέλεξε να αναπτύξει εικαστικά ένα δύσκολο θέμα που δεν ήρθε στην επιφάνεια από προσωπικές της εμπειρίες αλλά μέσα από την αγάπη για την έρευνα και τα παιδιά. Η περίπτωση της Ζέτας υπενθυμίζει ότι μπορούμε να κρατάμε τις πρέπουσες αποστάσεις από τον εαυτό μας, να μην περιστρεφόμαστε μόνο γύρω από τα προσωπικά μας προβλήματα, αλλά να βουτάμε και σε νερά αδοκίμαστα, ξένα προς εμάς. Ως παιδαγωγός όπου εργάζεται τα τελευταία χρόνια, έχει μάθει να αναγνωρίζει μόλις από τα μάτια των παιδιών τα προβλήματα που μπορεί να βιώνουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον. «Φαίνεται άλλωστε από τις εκφράσεις του προσώπου τους και το βλέμμα τους» αναφέρει χαρακτηριστικά. «Το γεγονός ότι προέρχομαι από ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον με κάνει να μπορώ και να έχω τη δύναμη να μιλάω για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. Συνήθως, από την έρευνά μου, αυτό που είδα ήταν ότι τα παιδιά που έχουν δεχτεί βία δεν μιλάνε και δεν ανοίγονται εύκολα»  συμπληρώνει στη συνέχεια.

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα φαινόμενο που απασχόλησε όλες τις εποχές από την Αρχαιότητα έως σήμερα και εντοπίζεται ακόμα και στους κόλπους των πιο αναπτυγμένων κοινωνιών. Σύμφωνα με την έρευνα της εικαστικού μάλιστα, ένα μεγάλο ποσοστό των κρουσμάτων έχει σημειωθεί στην Αμερική. Η ενότητα Mom Loves me αποτελείται από τρία βασικά έργα. Η εικαστικός δημιουργεί ένα χώρο που κινείται μεταξύ του οικείου και του ανοίκειου. Ο θεατής αρχικά νιώθει ότι εισέρχεται σε ένα παιδικό δωμάτιο που σύντομα πλησιάζοντας κοντά στο κάθε έργο- αντικείμενο αντιλαμβάνεται ότι το συναίσθημα της αθωότητας αρχίζει να μπλέκει με εκείνο της ανησυχίας και της απειλής. Περνώντας λοιπόν σε μια δεύτερη ανάγνωση το εκ πρώτης όψεως περιβάλλον θαλπωρής και προστασίας «ξεσκεπάζεται» αποκαλύπτοντας στο καθρέφτισμα ξυραφιών και στο τσίμπημα αγκαθιών το πιο σκληρό και τρομακτικό πρόσωπό του.
Τη δουλειά της Ζέτας Ιακώβου τη γνώρισα ωστόσο από τις μικρές μου εξορμήσεις στα εργαστήρια του Γ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών όταν εκείνη, ως φοιτήτρια τότε, δούλευε μια τελείως διαφορετική ενότητα.
Ανέκαθεν, η νεαρή καλλιτέχνης ενδιαφερόταν για θέματα με κοινωνικό απόηχο, και εάν κάποτε στο επίκεντρο της δουλειάς της ήταν η έρευνα που αφορούσε το φύλο, στα τελευταία στάδια της προετοιμασίας της πτυχιακή της εργασία αποφάσισε να αφήσει για λίγο στην άκρη τη φεμινιστική προσέγγιση και να εστιάσει στην ενδοοικογενειακή βία. Το ενδιαφέρον της όμως να αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνία και να προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει μέσα από τα έργα της για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα περισσότερο από ποτέ σε καιρούς κοινωνικής κρίσης, αποδεικνύεται και από την τελευταία έκθεση στην οποία συμμετείχε και είχε ως θέμα τα δικαιώματα του ανθρώπου στο Φεστιβάλ «Break The Chain» (Οκτώβριος 2016, Τεχνόπολις Αθηνών).

• Πότε ξεκίνησες να ασχολείσαι με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας και πώς επέλεξες να στρέψεις τη δουλειά σου προς αυτή την ιδιαίτερη κοινωνιολογική κατεύθυνση; 

Η ενδοοικογενειακή βία είναι από τα θέματα ταμπού. Φοβόμαστε να τα θίξουμε, να προβληματιστούμε και να τα λύσουμε. Η ενασχόλησή μου με τα παιδιά μέσω του εθελοντισμού αλλά και της δουλειάς μου με βοήθησαν να στρέψω το ενδιαφέρον μου σε αυτό το ζήτημα. Αφορμή έγιναν κάποιες ιστορίες οι οποίες έπεσαν στα χέρια μου και οι οποίες με ταρακούνησαν, και με τρόμαξαν κάνοντάς με να συνειδητοποιήσω για ακόμα μια φορά πόσο ψεύτικος και υποκριτικός είναι κάποιες φορές ο κόσμος που ζούμε αφού ο πόνος μπορεί να κρύβεται καλά πίσω από ένα παραπλανητικό χαμόγελο. Πραγματοποιώντας μια εκτενή έρευνα και βρίσκοντας μεγάλο όγκο πληροφοριών και μεγάλο αριθμό περιστατικών μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να μιλήσω για αυτό το θέμα και να το εκφράσω εικαστικά.

• Ο τίτλος της ενότητας Mom love me φαίνεται να σχολιάζει ειρωνικά τη σύγκρουση ανάμεσα στην ασφάλεια του οικογενειακού περιβάλλοντος και την έκφραση βίας από τους ίδιους τους γονείς προς τα παιδιά. Θα θέλαμε να μας ξεναγήσεις τα έργα και να μας εξηγήσεις εάν διατηρείς και σε αυτά την ίδια ειρωνική διάθεση.

Η ειρωνεία θα λέγαμε πως είναι αρκετά κοντά με την έννοια της υποκρισίας. Ο γονιός είναι ο κατεξοχήν προστάτης και πρότυπο για το παιδί, το σπίτι επίσης θεωρείται ένα ασφαλές περιβάλλον. Όταν όμως η πόρτα κλείνει κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι πραγματικά συμβαίνει από πίσω. Αυτό ακριβώς ήθελα να εκφράσω. Αλλάζοντας την έννοια του σπιτιού από ασφαλές σε επικίνδυνο, το ίδιο συμβαίνει και με την κουνουπιέρα που χρησιμοποιώ. Η χρήση της αλλάζει καθώς τοποθετώ μέσα σε αυτήν το παιχνίδι το οποίο καλύπτεται από αιχμηρά αντικείμενα, πλέον δεν προστατεύει από τον κίνδυνο αλλά τον εμπεριέχει. Και ο τίτλος του έργου λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Τα όμορφα, απαλά και χαρούμενα χρώματα τα οποία υπάρχουν στα έργα λειτουργούν με την ίδια ειρωνική διάθεση αφού ταυτόχρονα παραπλανούν τον θεατή ο οποίος καλείται να πλησιάσει αρκετά κοντά στα έργα για να διαπιστώσει την αιχμηρότητα και τον κίνδυνο.

• Ένα από τα ιδιαιτέρως δυνατά έργα της ενότητας είναι η επιτοίχια εγκατάσταση  στην οποία παρουσιάζεις μωρουδιακά φορμάκια καδραρισμένα στον τοίχο, πάνω στα οποία αναγράφονται οι ημερομηνίες γεννήσεως και θανάτου των βρεφών. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε συγκλονιστική τη διαπίστωση ότι λειτουργούν ως ανώνυμα μνημεία – τάφοι των παιδιών αυτών. Τι σε οδήγησε στη δημιουργία του συγκεκριμένου έργου;  

Στόχος μου ήταν με έναν διακριτικό αλλά και εύστοχο τρόπο να κάνω αισθητή την παρουσία αυτών των παιδιών. Οι ημερομηνίες ράβονται πάνω στα παιδικά ρούχα για να δοθεί το στοιχείο της μητέρας καθώς το ράψιμο είναι μια κατεξοχήν γυναικεία χειρονομία. Η έννοια του θανάτου ήθελα να υπάρχει όχι μέσα από το μαύρο χρώμα του πένθους ή ένα βαρύ υλικό, παρά μόνο μέσα από ένα λεπτό χειρισμό με μετρημένες πληροφορίες οι οποίες θα οδηγήσουν στην διαπίστωση αυτή.

• Έχοντας κάνει ένα μεγάλο κομμάτι έρευνας για να καταλήξεις στη διερεύνηση του συγκεκριμένου θέματος υπήρξαν ειδικές περιπτώσεις- παραδείγματα που σε συγκλόνισαν; Κατά πόσο το φαινόμενο αυτό αφορά την ελληνική και την ευρωπαϊκή κοινωνία;

Όλη η διαδρομή αυτής της δουλειάς ήταν ένα εκπληκτικό ταξίδι για μένα. Όχι μόνο από ην έρευνα που έκανα στο διαδίκτυο αλλά και από συζητήσεις με ανθρώπους οι οποίοι μου ανέφεραν παρόμοια περιστατικά τα οποία συμβαίνουν δίπλα μας. Έτσι οδηγήθηκα στην επιθυμία να μιλήσω για αυτό το φαινόμενο. Πράγματι υπήρξαν περιστατικά που με συγκλόνισαν και τα οποία φυσικά μου έδωσαν ακόμα περισσότερη ώθηση και υλικό στη συνέχεια της δουλειάς αυτής.
Κάθε είδους βία είναι εγκληματική σε όποιο βαθμό και αν συμβαίνει. Πόσο μάλλον όταν συμβαίνει μέσα στο ίδιο το σπίτι. Είναι ένα διαχρονικό και διαπολιτισμικό φαινόμενο το οποίο δεν κάνει ταξικές διακρίσεις. Στη χώρα μας το φαινόμενο αυτό υπάρχει και δυστυχώς είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι μιλάνε. Το σκέλος της ενδοοικογενειακής βίας στο οποίο εγώ περιορίστηκα να διαπραγματευτώ αφορά τα παιδιά και κυρίως τα βρέφη, τα οποία εισπράττουν βίαιη συμπεριφορά από τη μητέρα καθώς είναι τα πιο αδύναμα μέλη μιας οικογένειας. Τα περιστατικά αυτά σπάνια βγαίνουν στην επιφάνεια και ακόμα πιο σπάνια δίνονται περιγραφές και στοιχεία.

• Πώς πιστεύεις ότι μπορεί- εάν μπορεί- η τέχνη να ευαισθητοποιήσει τόσο στο συγκεκριμένο όσο και σε άλλα παρόμοια κοινωνικά θέματα μείζονος σημασίας  και ποιος είναι ο ρόλος αλλά και οι δυσκολίες ενός καλλιτέχνη στη διαχείριση τους;

Η τέχνη είναι ικανή να αφυπνίσει το κοινό, να το ευαισθητοποιήσει, να το προκαλέσει. Αυτός είναι και ο ρόλος της άλλωστε. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά μας και προσπαθούμε να τα εκφράσουμε για να τα φέρουμε μπροστά στο κοινό. Τότε γίνεται και ο ουσιαστικός διάλογος ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το έργο, το έργο και το κοινό και τέλος το κοινό και τον καλλιτέχνη. Οι στόχοι που βάζει ο καλλιτέχνης είναι εκείνοι που θα καθορίσουν και την φόρμα του έργου. Τέτοιου είδους κοινωνικά φαινόμενα απαιτούν επιδέξιους και λεπτούς χειρισμούς αφού τα όρια είναι αρκετά ευαίσθητα. Το φαινόμενο της βίας είναι από μόνο του σαν θέμα καθηλωτικό. Η παιδοκτονία από την μητέρα είναι ακόμα πιο ανατριχιαστικό. Χρειάστηκε λοιπόν να αποφασίσω με σοβαρότητα και υπευθυνότητα τον τρόπο διαχείρισης του φαινομένου, αφήνοντας περιθώρια για μια ειρωνική διάθεση αλλά πάντα διατηρώντας με ωριμότητα τις αποστάσεις που χρειαζόντουσαν από το αστείο ή το πένθιμο.

• Η ενασχόλησή σου με την ενδοοικογενειακή βία ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια. Θα ήθελα να μας μιλήσεις για την πορεία που ακολούθησε η συγκεκριμένη ενότητα καθώς και για το εάν πιστεύεις ότι θα συνεχίσει να σε απασχολεί και μελλοντικά το ίδιο θέμα.

Αυτού του είδους τα κοινωνικά ζητήματα πάντα με απασχολούσαν και με προβλημάτιζαν. Στο παρελθόν είχα διαχειριστεί εικαστικά ξανά ένα από αυτά, συγκεκριμένα το φαινόμενο της κλειτοριδεκτομής. Το βρίσκω σαν πρόκληση να έρθω αντιμέτωπη με αυτές τις σκληρές αλήθειες που συμβαίνουν γύρω μας. Με γοητεύει η διαδικασία να βρω τους σωστούς χειρισμούς που θα σεβαστούν και θα αναδείξουν ένα τέτοιο θέμα. Δεν θα σταματήσουν να με απασχολούν αυτά τα θέματα αν δεν σταματήσουν να υπάρχουν και να αντιμετωπιστούν. Το θέμα αυτό έχει πολλές πτυχές ακόμα οι οποίες δεν έχουν θιχτεί και υπάρχει υλικό το οποίο έχω σκοπό στο μέλλον να εκμεταλλευτώ.

Η Ζέτα Ιακώβου γεννήθηκε το 1992 και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας στο Γ’ εργαστήριο Ζωγραφικής με καθηγητές τον κύριο Μάριο Σπηλιόπουλο και κύριο Παντελή Χανδρή. Παρακολούθηση του εργαστήριου Σκηνογραφίας για δύο χρόνια με καθηγήτρια την κυρία Λιλή Πεζανού.

Last modified: 25/11/2016