Ερατώ Χατζησάββα, …εδώ αφήσαμε τα δώδεκά μας χρόνια!

Εκείνο το ανοιξιάτικο απομεσήμερο κατηφόριζα τη Βαλαωρίτου για τη συνάντηση μας με την Ερατώ Χατζησάββα. Πίσω από τη τζαμαρία ο Σταυρός με τις φλόγες στα πόδια του, ζωντάνευε τον πόνο και την καταστροφή όπως την ζήσαμε στις ψυχές μας 42 χρόνια πίσω. Κοντοστάθηκα επηρεασμένος από την εικόνα… . Σ΄ αυτό το έργο που το έβλεπα από απόσταση συμπυκνωνόταν όλες οι μνήμες μιας εποχής μοιραίας και ένοχης∙ τότε που το νησί καιγόταν στη μοναξιά και την εγκατάλειψη κι ο Κώστας Μόντης έγραφε:
…γιατί μας είπαν ψέμα οι ουρανοί …και ψέμα οι θάλασσες
και ψέμα τα χελιδόνια και ψέμα η καρδιά
και ψέμα οι Ιστορίες μας,
ψέμα, όλα ψέμα.
Είχε λέει, άλλη δουλειά η Ελλάδα,
κάτι πανηγυρισμούς,
κ ήμαστε και μακριά και δεν μπορούσε, λέει,
λυπόταν, δεν το περίμενε,
ειλικρινά λυπόταν,
ειλικρινά λυπόταν πάρα πολύ…

Σταύρωση

Η καλλιτέχνιδα με περίμενε μπροστά σε έργα που σημάδεψαν τις παιδικές της μνήμες. Αν εγώ τη νύχτα εκείνη του ’74 ήμουν στρατιώτης, η Ερατώ ήταν ένα κοριτσάκι που έτρεχε να σωθεί…
«Αυτή η κούκλα με το κομμένο χέρι, που κρεμάστηκε στο παράθυρο του γκρεμισμένου σπιτιού ποιο παιδάκι ήθελε ν΄αποχαιρετήση, σε ποιο παιδάκι σύρθηκε ως το παράθυρο ν’ ανεμίση το χέρι και της το ‘κόψαν;».
Θυμηθήκαμε μαζί τούς στίχους του μεγάλου Κύπριου…
Η έκθεση της Ερατώς Χατζησάββα «Επένθεση μνήμης» στη γκαλερί «έκφραση- γιάννα γραμματοπούλου» κατά κάποιο τρόπο μεταφέρει τη λειτουργία της μνήμης στην καλλιτεχνική πράξη μέσα από αλλεπάλληλες αναπαραστάσεις και ανακλήσεις της από το φαντασιακό που τη σφράγισε στη μακρά μαθητεί της στην τέχνη και από το πραγματικό που έζησε τις συνεχείς καταγραφές, μεταθέσεις και τις αποσβέσεις τους.
Η ζωγράφος μας ξεναγεί στην έκθεση και η έκπληξη είναι στο κάτω επίπεδο της γκαλερί όπου βρισκόμαστε μπροστά στην εγκατάσταση «Πάσχουσα Αφροδίτη». Μια αναφορά στο διάσημο έργο του Μποτιτσέλι «Η Γέννηση της Αφροδίτης». Η θεά «δραπετεύει» από τον πίνακα και τη συναντάμε στο νοσοκομειακό κρεβάτι σε μια προβολή βίντεο με την ανάσα της να κυριαρχεί και να δεσπόζει στο χώρο.

•  Τι προσπαθεί να αφηγηθεί και τι αίσθημα μεταφέρει το έργο με την πάσχουσα Αφροδίτη;

Ο μύθος της Αφροδίτης είναι πολύπλοκος και πολυδιάστατος. Είναι η θεά της ομορφιάς, του έρωτα, των ηδονών και ταυτόχρονα θεά της γονιμότητας και της καρποφορίας, του γάμου και της οικογένειας, είναι ουράνια, θαλασσινή και χθόνια θεότητα. Βαθμιαία κατέληξε σημαίνον σύμβολο, συνώνυμο με την ομορφιά, τον έρωτα και τις ηδονές. Η λατρεία της υπήρξε πολύμορφη και σε πολλά μέρη συνδέθηκε με όργια και πορνικές γιορτές.
Αργότερα χαρακτηρίστηκαν ως αφροδίσια όχι μόνο οι ερωτικές ορμές και τα πάθη, αλλά και τα νοσήματα που μεταδίδονταν με την λατρεία της θεάς. Πάνω από όλα όμως κυριάρχησε το πρότυπο του κάλλους, της γυναικείας ομορφιάς. Σε αυτό συνέβαλε ιδιαίτερα η τέχνη και οι απεικονίσεις της Αφροδίτης από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Η γυμνική εμφάνιση και ο αισθησιασμός του γυναικείου σώματος προκάλεσαν τον δημιουργικό οίστρο των καλλιτεχνών. Πρώτοι οι αρχαίοι καλλιτέχνες ο Σκόπας, ο Πραξιτέλης κι άλλοι παρουσίασαν την θεά γυμνή. Η απογύμνωση πέρασε από την αρχαία τέχνη στην Αναγέννηση. Ο Μποτιτσέλι, ο Ραφαήλ, ο Ρούμπενς, ο Τισιανός και πολλοί άλλοι πρόβαλαν την Αφροδίτη ως ιδανική απεικόνιση της γυναικείας ομορφιάς. Η δική μου δουλειά στρέφεται σε μία χειρονομιακή επαναπροσέγγιση, με αποδόμηση και ταυτόχρονα σεβασμό στο πρωτότυπο έργο, δημιουργώντας συνειρμικές αναγωγές στους μύθους και παράλληλες επαναπροσλήψεις των αντιλήψεων για την ομορφιά.
Το έργο με την Αφροδίτη που παρουσιάζω στην έκθεση είναι ένα από τα πρώτα μιας μεγάλης σειράς που ετοιμάζω, για να παρουσιαστούν στην Πάφο, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017.

• Ποιος ο διάλογος που εξελίσσεται στο επιτοίχιο έργο και την Αφροδίτη στο νοσοκομειακό κρεβάτι και τι υποδηλώνει;

Τα τελευταία χρόνια με απασχολεί ιδιαίτερα η συνεκφορά της πολυμεσικής δημιουργίας με την ζωγραφική. Με αυτόν τον τρόπο προσέγγισα ένα γνωστό κλασσικό έργο της Αναγέννησης, την Αφροδίτη του  Μποτιτσέλι. Η φυγή της Αφροδίτης από τον παραδοσιακό πίνακα και η καθήλωσή της στο νοσοκομειακό κρεβάτι είναι μία σύγχρονη αναγωγή στην παθολογία του ιδανικού και του ωραίου, των μεταστάσεων και των επαναπροσδιορισμών του. Είναι ένας διαρκής διάλογος πάνω στην σχέση του κλασσικού με το σύγχρονο, του παλιού με το νέο.

• Πώς έγιναν τα τρισδιάστατα έργα;

Μέσα από συνεχείς αναζητήσεις και πειραματισμούς στην χρήση των υλικών και των επανατοποθετήσεών τους, ώστε να επιτευχθεί ένας ποσοτικός και ποιοτικός εντοπισμός των διαστάσεων.
Τρεις διαστάσεις ήταν η τεχνική για την αποτύπωση, ενώ η τέταρτη διάσταση, ο χρόνος, δίνει την ουσία του περιεχομένου. Ο χρόνος, ως μνημονική λειτουργία, είναι η άδηλη και συνάμα κυρίαρχη διάσταση, στο πλαίσιο της οποίας κινείται η μνήμη.

• Ποιες είναι γενικά οι επιρροές και οι αφηγήσεις σας;

Αυτός ο κύκλος δουλειάς περιλαμβάνει τριάντα περίπου έργα και είναι ένας κύκλος όπου η φωτιά λειτουργεί ως συνεκτικό στοιχείο αποτύπωσης της μνήμης. Πόλεμοι, καταστροφές, εκπατρισμοί, προσφυγοποιήσεις, βίαιες αντιδράσεις, τα προσωπικά μου βιώματα από το δράμα του ΄74 ως σήμερα, η προσωπική μνήμη ως ιδιωτικός χώρος και ο δημόσιος ως συλλογική μνήμη. Συνακόλουθα η πρόσληψη της ιστορίας μέσα από τις αφηγήσεις, της σχολικής ιστορίας, η κληρονομημένη κατασκευασμένη μνήμη.
Οι επιρροές μου μπορούν να αναζητηθούν στις σπουδές μου, στους δασκάλους μου, στην ιστορία της τέχνης και στις καθημερινές μου προσλήψεις.

• Τι συμβολίζει η σταύρωση σε ένα σύγχρονο εικαστικό έργο;

Η σταύρωση είναι ένας διαρκής συμβολισμός που υπερβαίνει την στενή στατική θρησκευτική πρόσληψη. Είναι η καθημερινή δοκιμασία για τον σύγχρονο άνθρωπο. Είναι το μαρτύριο των  ατόμων, ομάδων και λαών που βρίσκονται υπό διωγμό, που υφίστανται δεινά, όχι από δική τους ευθύνη αλλά για τα συμφέροντα άλλων. Έτσι το θρησκευτικό μήνυμα όπως διαμορφώθηκε στα Άγια Πάθη γίνεται καθημερινό, σύγχρονο και αγγίζει κάθε μορφή πόνου και συμφοράς.

Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης – Αγία Σοφία Λευκωσίας

• Τι συμβολίζουν τα άλλα έργα της έκθεσης; 

Όλα τα έργα αγγίζουν μνήμες της ιστορίας, ακόμα και όταν έχουν προσωπική αφετηρία. Ο πόλεμος όπως τον έζησα στα παιδικά μου χρόνια έως τις σημερινές συγκρούσεις, που ερημώνουν τις χώρες της Μέσης Ανατολής, τα μνημεία σύμβολα όπως η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη και στην Λευκωσία, με τις αλλαγές στην χρήση τους μέσα στους δαιδαλώδεις και οδυνηρούς δρόμους της ιστορίας. Ο ήχος του βομβαρδιστικού αεροπλάνου που προκαλεί τον φόβο και σκορπά την καταστροφή, οι παλιές πόλεις, που συχνά στέκουν θεματοφύλακες της ιστορικής μνήμης, είναι τα θέματα που κυριαρχούν στα έργα μου με όλα τα συνακόλουθα μηνύματα.   

Από την εγκατάσταση Αφροδίτη Πάσχουσα

*Ο τίτλος του θέματος από ποίημα της Κλαίρης Αγγελίδου

Last modified: 04/10/2023