Νέοι καλλιτέχνες γράφουν για τον Αλέκο Φασιανό

Εύα Αποστολάτου, Βασίλης Γκούμας, Σπύρος Λύτρας, Ηλίας Παπανικολάου, Άντα Πετρανάκη, Αντώνης Τσακίρης

Ο Αλέκος Φασιανός σημάδεψε την ελληνική ζωγραφική για έξι δεκαετίες. Ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους καλλιτέχνης της γενιάς του. Όπως γράφει και ο Αντώνης Τσακίρης από παιδί αναρωτιόταν αν υπάρχουν άλλοι ζωγράφοι στην Ελλάδα εκτός από τον Τσαρούχη, το Μυταρά και το Φασιανό. Η Εύα Αποστολάτου μας φωτίζει τη μεγάλη κατάκτηση του καλλιτέχνη επισημαίνοντας ότι δεν είναι σύμβολο μόνο αυτό που εικονίζει στο έργο του, αλλά και η γραφή του από μόνη της. Μόνο ένας ταλαντούχος μπορεί να ολοκληρώνει ένα έργο με τη συγκεκριμένη χρωματική γκάμα που είναι μονοχρωματική με περίγραμμα διευκρινίζει ο Σπύρος Λύτρας ενώ για τον Ηλία Παπανικολάου ο Φασιανός έδωσε ένα στοιχείο αφαίρεσης και αμεσότητας στο ζητούμενο της ελληνικότητας. Κατά την άποψη της Άντας Πετρανάκη ο Φασιανός στόχευσε να βάλει την ευαίσθητη ζωγραφική του στο αστικό σπίτι και το πέτυχε. Ο Βασίλης Γκούμας, της πιο πρόσφατης γενιάς των νέων καλλιτεχνών, χαρακτηρίζει ως το μεγαλύτερο μήνυμα του Αλέκου Φασιανού το γεγονός ότι «Πέρασε μια ζωή κάνοντας αυτό που αγαπούσε…».

Εύα Αποστολάτου

Εύα Αποστολάτου: Όταν συναντώ το έργο του Φασιανού…

Ο Αλέκος Φασιανός δεν πήρε τις αξίες του παρελθόντος και έντυσε τα έργα του. Τις έμαθε, τις οικειοποιήθηκε και τις συνδύασε με τον δικό του τρόπο.
Τα προφίλ και οι μορφές ξεκίνησαν -σε γραμμική ανάγνωση της Ιστορίας- από την εποχή του χαλκού με ένα μαύρο περίγραμμα. Έτσι συντέθηκαν όχι μόνο στον καμβά του Φασιανού, αλλά επιπλέον και στον τρισδιάστατο χώρο των γλυπτών του.
Στο «Χάλκινο άγαλμα που αναπαριστά ποδηλάτη» μια παραμένουσα δισδιάστατη επιφάνεια, γίνεται γλυπτό στον τρισδιάστατο χώρο. Γιατί είναι πλέον σύμβολο όχι μόνο αυτό που εικονίζει, αλλά και η γραφή από μόνη της του καλλιτέχνη.

Χάλκινο άγαλμα του Αλέκου Φασιανού που αναπαριστά έναν ποδηλάτη, Αθήνα

Αυτή είναι μια ακόμα μεγαλύτερη αφαίρεση στο έργο του, εκτός της απλοποίησης της φόρμας.
Οι μορφές του Φασιανού δεν είναι αιχμάλωτες στις δύο διαστάσεις τους όπως παλιά, περιμένοντας την επιστημονική γνώση της προοπτικής βράχυνσης και της φωτοσκίασης, για να ξεκορμίσουν ψευδαισθητικά από τις δύο τους διαστάσεις.
Είναι μια επιλογή του παγκόσμιου καλλιτέχνη, να παραμένουν στις δύο τους διαστάσεις, για να παραπέμπουν πιο άμεσα σε συμβολοποιημένες έννοιες.
Αυτά σκέφτομαι οπουδήποτε συναντήσω έργα του Φασιανού.

Εύα Αποστολάτου

Αυτή την γραμμή που ξεκίνησε «ως παιδί» στην αρχαιοελληνική εποχή για να περιγράψει μια μορφή, που αυξομείωνε το πάχος της αργότερα στην προσπάθεια να υπαινιχτεί τον όγκο και τον χώρο, που έγινε μοτίβο στην κλειστή στον εαυτό της Γεωμετρική εποχή, που μεταμορφώθηκε για να σωθεί σε βυζαντινές εικόνες, που έγινε θάρρος στα περιγράμματα του Γκρέκο, που κρύβεται κι εμφανίζεται στα έργα των επόμενων μεγάλων ζωγράφων και που διαφυλάχτηκε στο έργο του Φασιανού.
Αυτή η γραμμή ελπίζω να πάρει και την νέα γενιά εικαστικών, στο ταξίδι της.

Βασίλης Γκούμας

Βασίλης Γκούμας: Ό,τι έπιαναν τα χέρια του το μετέτρεπε επιδέξια σε τέχνη

Ο Αλέκος Φασιανός έλεγε «Όταν ζωγραφίζω ένα έργο ακούω κάτι σαν ένα μουρμουρητό, σαν κάτι να με καθοδηγεί…».
Η πρώτη μου επαφή με το ζωγραφικό  έργο του Αλέκου  Φασιανού  ήταν στα παιδικά μου χρόνια, όταν για κάποιο άγνωστο λόγο στο μάθημα των καλλιτεχνικών αντέγραφα συνεχώς έργα του με ιδιαίτερη ακρίβεια, σχεδόν ευλαβικά. Μικρά κεφάλια με απλές μπλε γραμμές κάτω δεξιά στην άκρη του τετραδίου μου ή πάνω στα βιβλία μου, με φόντο πάντα το λευκό.

Αλέκος Φασιανός, γκραβούρα του Βασίλη Γκούμα

Στη ζωή μου δεν είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά, όμως δε νομίζω πως έχει κάποια σημασία. Όπου και αν κοιτάξει κανείς μπορεί να δει τον Φασιανό, να αναγνωρίσει τους υπέροχους μπλε ποδηλάτες του και τα περιστέρια με τις χαρακτηριστικές λευκές γραμμές, οι οποίες πολύ λιτά «περιγράφουν» τα φτερά και όλες τις αναγκαίες λεπτομέρειες. Το έργο του μπορεί να το θαυμάσει κάποιος σε πληθώρα καθημερινών αντικειμένων κι έτσι η ζωγραφική του έγινε μέρος της ζωής πολλών ανθρώπων. Με εντυπωσιάζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι δε ζωγράφιζε μόνο, αλλά ήταν ένας πολυπράγμων καλλιτέχνης ο οποίος καταπιανόταν με τα πάντα. Ό,τι έπιαναν τα χέρια του το μετέτρεπε επιδέξια σε τέχνη.
Συγκεκριμένα ο ίδιος έλεγε «Χρησιμοποιώ τα χέρια μου διαρκώς. Φτιάχνω έπιπλα με τα χέρια μου. Τραπεζάκια, κομοδίνα, καθίσματα με τον δικό μου τρόπο. Χρησιμοποιώ πολλά υλικά. Πλάθω με πηλό, χυτεύω σε μπρούντζο. Φτιάχνω φωτιστικά, αντικείμενα, πιάτα, μαχαίρια, πιρούνια σα δρακάκια, ψαράκια… διάφορα. Είναι συμπληρωματικά της ζωγραφικής απαραίτητα. Ο άνθρωπος μπορεί να είναι πολυπράγμων».

Αλέκος Φασιανός ποδηλάτης

Τα βορινά δωμάτια του σπιτιού του ήταν βαμμένα με κόκκινο, κεραμιδί χρώμα για να το ζεσταίνει, δεν υπήρχαν τα καλοριφέρ τότε. Αντίθετα, τα μεσημβρινά ήταν βαμμένα γαλάζια για να δίνουν δροσιά, ψυχρό χρώμα. Κεραμιδί, χρυσό του σταχιού, λευκό, μπλε και μαύρο ήταν οι πρωταγωνιστές στο έργο του το οποίο ήταν επηρεασμένο από τα αρχαιοελληνικά αγγεία και τη μυθολογία. Η ζωγραφική του σε βάζει μέσα στο έργο του και σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι κι εσύ πρωταγωνιστής στον δικό του προσωπικό και μοναδικό καλλιτεχνικό  κόσμο, με μια μοντέρνα προσέγγιση της αθάνατης νεότητας.
Το  καλλιτεχνικό  του αποτύπωμα μας δείχνει ότι ήταν ένας άνθρωπος πράος, λιτός και ήρεμος. Πέρασε μια ζωή κάνοντας αυτό που αγαπούσε, το οποίο για εμένα ίσως και να είναι το δυνατότερο μήνυμα του έργου του. Να κάνουμε αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους, πάντα με ταπεινότητα, αφοσίωση και πολλή αγάπη.

Σπύρος Λύτρας

Σπύρος Λύτρας: Το έργο του Φασιανού «πατάει» στην εποχή του, αλλά και στο σήμερα

«Όταν δεν ζωγραφίζω είμαι δυστυχής» έλεγε ο Αλέκος Φασιανός. Μαθητής του Μόραλη, από το 1960 ως το 1970 έζησε στο Παρίσι και για κάποιο χρονικό διάστημα σπουδάζει την τέχνη της λιθογραφίας. Έτσι στη ζωγραφική του χρησιμοποιεί συχνά στοιχεία της λιθογραφίας όπως η μονοχρωμία και το περίγραμμα. Ανακαλύπτει την εικαστική του ταυτότητα και αποκτά προσωπικό ύφος και αναγνωρίσιμο∙ Ο θεατής αναγνωρίζει αμέσως το δημιουργό χωρίς να δει την υπογραφή του.
Ανακαλύπτει τη θεματογραφία που τον ενδιαφέρει και εναλλάσσεται  πάνω στον άνθρωπο, στη φύση στο περιβάλλον. Τα εικονογραφημένα αρχαία βάζα, τα κυκλαδίτικα ειδώλια με στιλιζαρισμένα χέρια και μονοκόμματα σώματα, η αγιογραφία (ο παππούς του ήταν παππάς) τον εμπνέουν να δημιουργήσει το δικό του εικαστικό κόσμο που είναι τόσο οικείος σε όλους μας και νιώθει ελεύθερος γιατί όπως δήλωνε «έγινα ζωγράφος για να είμαι ελεύθερος».

Αλέκος  Φασιανός

Ο Φασιανός είναι ένας έξυπνος ζωγράφος που επηρεάστηκε από τον Πικάσο. Επιλέγει ως ήρωες ανθρώπους της καθημερινότητας όπως τον ψαρά, τον ποδηλάτη, τον καπνιστή, το μανάβη και συνδυάζει αυτά που δημιουργεί στο προσωπικό του στιλ πάνω σε διάφορά υλικά. Αυτή η επιλογή υπήρξε πολλή σημαντική για τον καλλιτέχνη και δεν ήταν κάτι το εύκολο. Έχει βάση, έχει εξυπνάδα, πολλή δουλειά και πείσμα.

Σπύρος Λύτρας

Πρέπει να είσαι ταλαντούχος για να τελειώνεις το έργο με τη συγκεκριμένη χρωματική γκάμα που είναι μονοχρωματική με περίγραμμα.
Η κόκκινη ή η μπλε φιγούρα σηματοδότησε τους δικούς του ανθρώπους. Ζωγραφίζει ασταμάτητα, ακούραστα. Εικονογραφεί την ποίηση μεγάλων δημιουργών όπως ο Απολλιναίρ και ο Αραγκόν.
Το έργο του Φασιανού «πατάει» στην εποχή του, αλλά και στο σήμερα.

Ηλίας Παπανικολάου

Ηλίας Παπανικολάου: Αφομοίωσε τους μοντερνιστές στις συνθέσεις του

Ο Αλέκος ο Φασιανός, πιστεύω, ήταν μία περίπτωση καλλιτέχνη που έδωσε ένα στοιχείο αφαίρεσης και αμεσότητας της απεύθυνσης στο ζητούμενο που απασχολούσε την προηγούμενη γενιά, τη γενιά του ’30. Το ζητούμενο της ελληνικότητας. Η τέχνη του πάτησε επάνω στις αρχαιοελληνικές παραστάσεις των αγγείων και στην παράδοση ευρύτερα.

Αλέκος Φασιανός, ποδηλάτες

Άντλησε στοιχεία των μοντερνιστών τα οποία αφομοίωσε στις συνθέσεις του. Έκανε την εικόνα του εύληπτη και ελκυστική σε ετερόκλητα κοινά κυρίως μέσα από τη χρωματικότητα και ένα έντονα διακοσμητικό στοιχείο.
Ως καλλιτέχνες είχαμε συναντηθεί πολλές φορές. Και σε πολλές ομαδικές εκθέσεις όπου συμμετείχαμε από κοινού και σε ατομικές μας εκθέσεις. Η πιο προσωπική μας συνάντηση ήταν στο εργαστήριό μου το 2001. Συμβαίνει ο Αλέκος παρεμπιπτόντως να είναι θείος μου.

Ηλίας Παπανικολάου: SILENCE MUSEUM 10 – 2018 – acrylics and pigment powders on canvas – 120×160 cm

Ένα από τα έργα του που μπορώ να ξεχωρίσω είναι από εκείνα τα παρορμητικά της δεκαετίας του ’60 του Παρισιού. Το ξεχωρίζω γιατί είναι ενδεικτικό της επιμονής του με τη χαρακτηριστική του φιγούρα από τότε.

Αντώνης Τσακίρης

Αντώνης Τσακίρης: Τόσο οικουμενικός, όσο και βαθιά Έλληνας

Τσαρούχης, Φασιανός, Μυταράς. Από μικρός, άκουγα τα τρία αυτά ονόματα σχεδόν ως συνώνυμα της ελληνικής ζωγραφικής. Ο Τσαρούχης δεν αγγιζόταν, ακρογωνιαίος λίθος και μετά, πάντα δίπλα το ένα όνομα στο άλλο: Φασιανός, Μυταράς. Στο θέμα αυτό, η εφηβική μου απορία ήταν η εξής: υπήρχαν άλλοι Έλληνες ζωγράφοι, ή όχι;
Στη συνέχεια βέβαια, όταν η ζωγραφική άρχισε να κυριαρχεί στη ζωή μου και εμβαθύνοντας στα έργα μεγάλων καλλιτεχνών, πολλά απ’ αυτά που δεν μπορούσα να αντιληφθώ κάποτε, απέκτησαν μεγάλη σημασία. Έτσι κι αλλιώς, δεν μπορούμε να δούμε κάτι αν δεν έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή. Δεν είχα καν ερωτευθεί, πως θα μπορούσα να κατανοήσω τους ερωτευμένους αγγέλους του Φασιανού;

Αλέκος Φασιανός

Για το έργο του Αλέκου Φασιανού έχουν γραφτεί – δικαίως – τόσες λέξεις, που μπορεί κανείς ευκολότατα να έχει όλες τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν με ένα κλικ.
Σε ό,τι με αφορά, βλέπω στις στιγμιαία αναγνωρίσιμες φιγούρες του την ελευθερία του πνεύματος, την αφαίρεση -που απαιτεί τόση γνώση και μαεστρία για να επιτευχθεί η ισορροπία, η αρμονία και η αλήθεια χωρίς να λείπει τίποτα. Πήρε από την παράδοση και χτίζοντας πάνω σε γερά θεμέλια, μετέφρασε στη δική του γλώσσα τα μελανόμορφα αγγεία του αρχαίου ελληνικού θαύματος, τη σπουδαία αιγυπτιακή Τέχνη με τα χαρακτηριστικά προφίλ. Το θέατρο σκιών και την ποπ αισθητική.

Αντώνης Τσακίρης, Πεταλούδα. (φωτογραφία Χρίστος Σιμάτος)

Τόσο οικουμενικός, όσο και βαθιά Έλληνας. Βλέπω τους ποδηλάτες του τις μέρες που έχει αέρα στο Παρίσι να βγαίνουν, σαν Δροσουλίτες, για τη βόλτα τους στις όχθες του Σηκουάνα. Έζησε εκεί τριανταπέντε χρόνια. Τα ίδια κασκόλ ανεμίζουν κάτω από την Ακρόπολη σε κάποιον φανταστικό κυριακάτικο περίπατο, από αυτούς που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, με πουλιά να πετάνε στον ουρανό, τα φύλλα να χορεύουν στα κλαδιά και λουλούδια να προσφέρονται.
Δυστυχώς, δεν είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω προσωπικά. Με αφορμή, λοιπόν, αυτές τις σκέψεις θα ήθελα να του εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για τις πολύτιμες ευκαιρίες που μας προσέφερε με τη ζωγραφική του για τη βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης συνθήκης, των απεριόριστων διαδρομών της φαντασίας και -με τη βεβαιότητα του θανάτου- της χαράς της ζωής.

Άντα Πετρανάκη (φωτογραφία Στεφανία Τσουπάκη)

Αλεξάνδρα (Άντα) Πετρανάκη: Πιστός στην παραστατική ζωγραφική

Δεν γνώρισα τον ίδιο όμως η δωρική, σχεδόν αυστηρή του φυσιογνωμία, μου δημιουργούσε μια έντονη αντίφαση με την ηθελημένη απλοϊκότητα των έργων του. Πιστός ο Αλέκος Φασιανός στην παραστατική ζωγραφική, παρ’ ότι έμεινε καιρό στο εξωτερικό και γνώρισε ρεύματα πρωτοπόρα για την εποχή, τελικά, στόχευσε να βάλει την ευαίσθητη ζωγραφική του στο αστικό σαλόνι και το πέτυχε, με το παραπάνω μάλιστα. Σχεδόν σουρεαλιστικές φιγούρες με μαλλιά να ανεμίζουν σαν φτερά, λουλούδια, πουλιά, δοσμένα απλά, ίσως και απλοϊκά, πέτυχε να μας τα ξανασυστήσει με τον δικό του τρόπο και οι μορφές τους, μανιέρες σχεδόν, να μας γίνουν γνώριμες ακόμα και οικίες.

Αλέκος Φασιανός, Πουλιά

«Open line», εγκατάσταση στην έκθεση «Reality check». Οκτώβριος 2021 (φωτογραφία και Χριστόφορος Δουλγέρης)

Last modified: 11/02/2022