Άνθρωπος, καλλιτέχνης, μετανάστης, ταξιδευτής. Απόλυτο παράδειγμα ανθρώπου που αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του, έχοντας πάντα μέσα του φυλαγμένη τη γενέτειρά του, αλλά και την Ιταλία που θα επηρεάσει καθοριστικά την τέχνη του και φυσικά την Ισπανία που θα του δώσει και το όνομά του: Ελ Γκρέκο. Όνομα που πάντα θα τον «γυρνάει» στη χώρα του, αλλά πάντα θα ακούγεται στα ισπανικά.
Σε τρεις εκθέσεις με επίκεντρο το μεγάλο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, μεταξύ Παρισιού και Αθήνας, δύο πρόσωπα εμπλέκονται συνεχώς και άμεσα : Ο Έλληνας συγγραφέας/σκηνοθέτης Μπάμπης Πλαϊτάκης και ο Γάλλος εικαστικός Baudouin Colignon, εδώ και δύο χρόνια ενώνουν τους κόσμους τους μέσα στον κόσμο του Ελ Γκρέκο. Οι δύο καλλιτέχνες, σαν φίλοι από το μέλλον, άνοιξαν το  συρτάρι της ιστορικής μνήμης του Γκρέκο, και με τα δικά του προσωπικά μέσα, εξετάζουν, αποκωδικοποιούν, ανακαλύπτουν, ενστερνίζονται και μας χαρίζουν εν τέλει έναν κόσμο γεμάτο βιώματα, απτό και οικείο. Κι ας μας χωρίζουν αιώνες∙  οι δρόμοι διασταυρώνονται. Μεταξύ ιστορίας και τέχνης.

Τρεις σταθμοί.

Σταθμός πρώτος. Όλα ξεκινάνε από τον τόπο αυτό καθ’ αυτό, την πόλη του Τολέδο και την αναπαράστασή της στο γνωστό πίνακα του Ελ Γκρέκο « Θέατου Τολέδο». Το 2014, για τα τετρακόσια χρόνια από το θάνατο του Ελ Γκρέκο, πραγματοποιείται η έκθεση «Τοπίο σε καταιγίδα» (γκαλερί TITANIUM Αθήνα), της οποίας συντονιστής είναι ο Μπάμπης Πλαϊτάκης. Εκεί οι καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων ο Baudouin Colignon, καλούνται να δημιουργήσουν ένα έργο με αφετηρία το γνωστό αυτόν πίνακα που φυλάσσεται στο Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης, με μοναδική προϋπόθεση να τηρήσουν τις ίδιες διαστάσεις. Ο Baudouin Colignon θα σεβαστεί με ακρίβεια το σχέδιο του Γκρέκο αλλά θα συνθέσει μια τελείως διαφορετική φύση στο τοπίο αυτό, μια φύση της γενέτειράς του καλλιτέχνη, της Ελλάδας, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες κομμάτια εικόνων από σχέδια που πραγματοποιήθηκαν στην ίδια αυτή πατρίδα. Ο Ελ Γκρέκο δημιουργεί αυτόν τον πίνακα σε μια στιγμή που νιώθει ευάλωτος βρίσκοντας καταφύγιο στην Τέχνη. Ο Baudouin Colignon επιχειρεί να παρουσιάσει το Τολέδο υπερθέτοντας το αναπαραστατημένο τοπίο του Τολέδο με την ορυκτή πραγματικότητα του ελληνικού εδάφους. Μια σύμπτυξη δύο τόπων, αφετηρίας και προορισμού, που κατακλύζουν έναν άνθρωπο.

Σταθμός δεύτερος. Παρίσι και γκαλερί Δεσμός. Στην έκθεση «Τολέδο στην καταιγίδα» θα γίνει ένας καθαρός «διάλογος» μεταξύ εικόνας και κειμένου. Ένα σημαντικό απόσπασμα από το ιστορικό μυθιστόρημα του Μπάμπη Πλαϊτάκη «Ο Γκρέκο και ο Μέγας Ιεροεξεταστής», θα αποτελέσει τη κινητήριο δύναμη για τις καλλιτεχνικές επιλογές του Baudouin Colignon. Μια αποδόμηση του έργου για τη φωτογραφική ανασύστασή του και η δημιουργία ενός δίπτυχου, όπου η εξωτερική όψη του τοπίου του Τολέδο ανταγωνίζεται την εσωτερική/ψυχική κατάσταση του Ελ Γκρέκο και τη σύγκρουσή του με το Μέγα Ιεροεξεταστή,  θέμα που αναπτύσσεται κυρίως στο μυθιστόρημα του Μπάμπη Πλαϊτάκη. Όπως μας λέει ο Baudouin Colignon, η ίδια η δομή του μυθιστορήματος τον οδήγησε στη δημιουργία του δίπτυχου. Με ποικίλα μέσα (φωτογραφία, σχέδια κιμωλίας, ψηφιακή πένα) και έχοντας πάντα υπόψη το απόσπασμα καθώς και όλο το περιεχόμενο του μυθιστορήματος, γινόμαστε μάρτυρες ενός καλλιτεχνικού διαλόγου, όπου κείμενο και εικόνα συμπληρώνονται και μας καλούν να συμπληρώσουμε κι εμείς με τη σκέψη και τη φαντασία μας μια κατάσταση μεγίστης σημασίας  όπου ο Γκρέκο βρίσκεται αντιμέτωπος με εξωτερικούς και εσωτερικούς δαίμονες κι αγγέλους.

Σταθμός τρίτος. Μάιος 2016, Αθήνα πολυχώρος Underflow. Ομαδική έκθεση με θέμα τη λογοκρισία. Γεγονός που τόσες φορές απασχόλησε την Τέχνη. Και την απασχολεί αδιάκοπα και σε  έντονα πάντα βαθμό. Πού δεν τα βρίσκουν οι δύο κόσμοι, ο πολιτικο-θρησκευτικός και αυτός της πηγαίας δημιουργίας; Γιατί ο πρώτος  επιμένει να περιορίζει το δεύτερο; Και τελικά καταφέρνει να τον περιορίσει;
Και ίσως η περίπτωση του Γκρέκο να μπορεί να δώσει εν μέρει μια απάντηση με το παράδειγμα  του έργου «Espolio» το οποίο καταγράφεται στο μυθιστόρημα του Μπάμπη Πλαϊτάκη. Έργο που λογοκρίθηκε από την ισπανική εκκλησία της εποχής του, με την απειλή να σταλεί η υπόθεση στο Δικαστήριο της Ιεράς εξέτασης. Το έργο υπέστη παρεμβάσεις σε μια άλλη εκδοχή από τον δημιουργό ώστε να είναι σύμφωνο με τις υποδείξεις του παραγγελιοδόχου (καθεδρικός ναός του Τολέδου), που τελικά προτίμησε την πρώτη εκδοχή, την αρχικά λογοκριμένη.

Ο Μπάμπης Πλαϊτάκης και ο Baudouin Colignon ολοκληρώνουν  έτσι το δικό τους κύκλο αναφοράς στον Γκρέκο ενώνοντας για μια ακόμη φορά κείμενο και εικόνα. Σε αυτήν την τρίτη έκθεση το κείμενο έχει πλέον γίνει κυριολεκτικά  κομμάτι της εικόνας η οποία έχει υποστεί επεμβάσεις από τον ίδιο τον καλλιτέχνη όπως και το έργο του Γκρέκο, ώστε να φανεί στο τέλος  η αδυναμία κάθε περιορισμού στην Τέχνη. Μια συνεργασία του χθες και του σήμερα, μια «συνομιλία» λογοτεχνίας, εικόνας, ιστορίας, μια συν-δημιουργία δύο ανθρώπων, του Μπάμπη Πλαϊτάκη και του Baudouin Colignon, ενεργοί και δραστήριοι πολίτες της σύγχρονης εποχής, έχοντας και οι δύο βιώματα σε δυο χώρες, Γαλλία Ελλάδα, σε δύο πραγματικότητες… Όμως πάντα η αλήθεια είναι μία. Και μπροστά στην αλήθεια της Τέχνης κάθε επέμβαση και περιορισμός ως απόρροια λογοκρισίας, φαίνονται αδύναμοι και αυτόματα αναιρούνται.

 Εύα Τζιμούρτα

 Greco, entre texte et image

Homme, artiste, maître, émigré, voyageur. Un exemple parfait d’un homme qui interagit avec son environnement en conservant toujours en lui sa patrie, ainsi que l’Italie, pays qui influencera définitivement sa peinture et l’Espagne, bien entendu, qui lui donnera son nom : El Greco. Un nom qui le fera retourner toujours à son lieu de naissance mais qui sonnera toujours en espagnol.
Dans trois expositions centrées sur ce grand peintre, entre Paris et Athènes, deux personnes sont impliquées en permanence et d’une manière directe. Il y a deux ans, l’écrivain et réalisateur grec Babis Plaïtakis et le plasticien français Baudouin Colignon unissent leurs univers dans celui du Greco. Ces deux hommes et artistes, comme des amis qui viennent de l’avenir, ont ouvert la boîte de la mémoire historique du Greco et avec leurs propres moyens personnels examinent, décodent, découvrent, adoptent et enfin nous offrent un monde plein de vécus, tangible et familier.Et bien que des siècles nous séparent les chemins se croisent. Entre histoire et art.

Trois arrêts.

Premier arrêt. Tout démarre par le lieu en tant que tel, la ville de Tolède et sa représentation sur la fameuse toile d’El Greco « Vue sur Tolède ». En 2014, à l’occasion du quadricentenaire de la mort du Greco, se réalise l’exposition «Paysage dans la tempête»  (galerie TITANIUM, Αθήνα) dont Babis Plaïtakis était le curateur. Là les artistes, et parmi eux Baudouin Colignon, sont invités à créer une œuvre à partir de cette fameuse toile qui est abritée au Metropolitan Museum of Art de New York, avec comme unique consigne de respecter les dimensions exactes de l’œuvre. Baudouin Colignon respectera avec précision le dessin du Greco mais composera une toute autre nature dans ce paysage, celle du pays d’origine du maître,  la Grèce, en utilisant des centaines de fragments d’images issues de dessins réalisés dans cette même patrie. El Greco réalise ce tableau à un moment où il était faible et vulnérable en trouvant un refuge dans l’art. Baudouin Colignon tente de présenter Tolède en superposant le paysage représenté avec la réalité minérale du territoire grec. Une corrélation de deux lieux, celui de départ et celui de la destination qui  envahissent la personne.

Deuxième arrêt. Paris et galerie Desmos. Là, à l’exposition «Tolède à l’orage» se produira un dialogue pur entre texte et image. Un important extrait du roman historique de Babis Plaïtakis, «Greco et le grand Inquisiteur», constituera le moteur pour les choix artistiques de Baudouin Colignon. Une déconstruction de l’œuvre afin de la restituer par photos et de créer un diptyque où la version extérieure du paysage de Tolède est en concurrence avec l’état intérieur, le psychisme du Greco et son affrontement avec le Grand Inquisiteur, sujet qui se développe dans le livre de Babis Plaïtakis. Comme le dit Baudouin Colignon lui-même, la structure même du roman l’a conduit à la création de ce diptyque.  Avec différentes techniques d’expression (photographies,  dessins à la craie,  crayon numérique ) et en ayant toujours en tête l’extrait ainsi que tout le contenu du roman, on devient témoins d’un dialogue artistique où texte et image se complètent et nous invitent à participer nous aussi, par notre réflexion et imagination, à une situation de grande importance où Le Greco se trouve seul contre des démons et des anges, tant à l’extérieur qu’à l’intérieur de lui même.

Troisième arrêt. Mai 2016, Galerie Underflow,  Athènes. Une exposition collective dont le sujet est la censure. Un fait qui a préoccupé tant de fois le domaine de l’Art. et qui continue à le préoccuper sans arrêt et intensivement. D’où vient ce désaccord entre ces deux mondes, le monde religieux-politique et celui de la création pure. Pourquoi le premier insiste à vouloir limiter le second ? Y arrive-t-il finalement ?

Peut-être le cas du Greco pourrait apporter une réponse en prenant l’exemple de l’œuvre « Espolio » qui est bien décrit dans le roman de Babis Plaïtakis. Une œuvre censurée par l’église espagnole de l’époque et sous la menace d’envoyer l’affaire devant le tribunal de l’Inquisition. L’œuvre a subi ainsi des modifications par l’artiste lui-même proposant une autre version en accord avec les consignes de son commandant (Cathédrale de Tolède), qui a finalement préféré la première version de l’œuvre, dans un premier temps censurée!.

Babis Plaïtakis et Baudouin Colignon complètent ainsi leur cycle de référence sur le Greco en unissant  encore une fois texte et image. Dans cette troisième exposition le texte devient au sens propre partie de l’image qui a subi, comme aussi l’œuvre du Greco, un traitement proche de son histoire, c’est-à-dire d’abord dénaturée, dégradée puis redessinée au crayon numérique dans un espace qui bouscule le cadre. Pour qu’à la fin devienne évidente l’impossibilité de limiter l’Art. Une collaboration d’hier avec aujourd’hui, une «discussion» entre la littérature, l’image, l’histoire, une co-création de deux personnes,  Babis Plaïtakis et Baudouin Colignon, des citoyens actifs et motivés de l’époque contemporaine,  en ayant tous les deux des vécus dans deux pays, la Grèce et la France, dans deux réalités… Pourtant la vérité est toujours unique. Et face à la vérité de l’Art toute intervention ou restriction résultat de la censure, semblent faibles et s’annulent automatiquement.

site de l’artiste   www.baudouincolignon.com

Eva Tzimourta

Last modified: 15/02/2017