Γυναίκες ζωγραφίζουν γυναίκες

Οι γυναίκες ζωγράφοι σχολιάζουν τη φύση τους και τη γυναικεία παρουσία στην τέχνη και
στη ζωή και μερικές από τις γυναίκες τους μπορούν ίσως να ταυτιστούν
ακόμα και με την ίδια την έννοια της ζωγραφική…

«Ζωγραφίζω για να δείξω την τιμή και την περηφάνια και την έκσταση και τη θλίψη και την αμφιβολία και τον έρωτα και τη λαχτάρα», έλεγε η ζωγράφος Αρτεμισία Τζεντιλέσκι τον 17ο αιώνα, όταν ζωγράφιζε γυναίκες και την οργή τους απέναντι στο αντρικό φύλο. Τι λένε όμως σήμερα οι γυναίκες που ζωγραφίζουν γυναίκες;
Στον κατάλογο της έκθεσης «Ο Μύθος της Γυναίκας στη Σύγχρονη Ελληνική Ζωγραφική (1930-2000») ο τεχνοκριτικός Χάρης Καμπουρίδης αναφέρει χαρακτηριστικά για τις γυναίκες που ζωγραφίζουν γυναίκες: «Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, η παρουσία των γυναικών δεν είναι πλέον σποραδική, όπως στις αρχές του. Πιθανόν μάλιστα να συμβαίνει το αντίστροφο, να υπερτερούν αριθμητικά οι γυναίκες των ανδρών ομοτέχνων τους». Δίνοντας παραδείγματα όπως  οι καλλιτέχνιδες Ελένη Μωραΐτη, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Αιμιλία Παπαφιλίππου, Μαρία Παπαδημητρίου και Βάνα Ξένου, καταλήγει: «Θα άξιζε να σημειώσει κανείς γενικά ότι εκεί όπου η γυναίκα ζωγράφος σχολιάζει τη φύση της και τον κοινωνικό της ρόλο, σπανίως ο πίνακας παραμένει στην συμβατική ζωγραφική. Πολλές από τις ζωγράφους αυτής της ομάδας μοιάζει σαν να θέλουν να ξαναγεννήσουν εξ ιδίων όχι μόνο την ταυτότητα του σώματός τους αλλά και την λειτουργία της εικαστικής τέχνης».
Σήμερα, πολλές γυναίκες χρησιμοποιούν σαν μέσο τους τον παραδοσιακό καμβά για να μιλήσουν για το φύλο τους. «Είμαστε ενίοτε Άρτεμις, ενίοτε Αθηνά, ενίοτε Αφροδίτη…», μας λέει η Ελένη Παυλοπούλου. Και βάζει τις ηρωίδες της σε ένα περιβάλλον κοσμολογικό όπου φυτά και ζώα – εκτός τού ότι τις αντιπροσωπεύουν- μετατρέπονται σε ένα άνοιγμα προς τον πνευματικό παράδεισο, προς την ευφορία και τη χαρά.  Όταν φτιάχνει τη σύγχρονη «Αθηνά» της, δίνει μεγάλο βάρος στο φόρεμα το οποίο φοράει. Το φόρεμα είναι ο θώρακάς της, η άμυνά της, η ασπίδα της απέναντι στο άλλο μισό. Είναι ταυτόχρονα και ο ρόλος πίσω από τον οποίο πολλές φορές κρυβόμαστε. Τί συμβαίνει άραγε πίσω από το ρούχο;  μας κάνει να αναρωτηθούμε η καλλιτέχνιδα. Η γυναίκα αυτή βλέπει μέσα της; Γι΄ αυτό και η κουκουβάγια, δίπλα της, σε μεγάλη κλίμακα, ως σύμβολο σοφίας. Εκπροσωπεί άραγε ακόμη η Αθηνά τη διάνοια; Η χρυσή αύρα γύρω της και το περιβάλλον από fractals (επαναλαμβανόμενα κατακερματισμένα γεωμετρικά ή ανθοφόρα μοτίβα που προσδίδουν στα έργα μια πνευματικότητα), δεν είναι παρά το σύμπαν που μας περιέχει. Το χρυσό χρώμα, που χρησιμοποιεί η καλλιτέχνιδα, παραπέμπει στους βυζαντινούς καλλιτέχνες, αλλά και στη χρυσή γενιά του Ησίοδου, στους πρώτους δηλαδή ανθρώπους που φτιάχτηκαν από τους Θεούς, για να ζουν ευτυχισμένοι, με την ψυχή απείραχτη.
Η Μαρία Φιλιππακοπούλου, αντίθετα, διαλέγει για μούσα της τη γυναίκα της λαϊκής αγοράς με τη νάιλον τσάντα με τα ψώνια. Ένας απλός καθημερινός άνθρωπος και αφημένη από τις κακουχίες της ζωής, η γυναίκα της κινείται σε μάντρες και περιοχές αποδόμησης. Ντυμένη με ένα απλό φόρεμα, σε στάση που μαρτυράει κούραση αλλά και δύναμη, προχωράει το δρόμο της. Η γυναίκα της μπορεί επίσης να είναι μια μοναχική φιγούρα, νεαρής ηλικίας, που με γυρισμένη την πλάτη στο θεατή, βαδίζει προς το άγνωστο. Συμβολικά, η κίνησή της αυτή μπορεί να μεταφραστεί σε μια πορεία ζωής: κάποιοι μπορεί να διαβάσουν σ΄ αυτήν αβεβαιότητα, κάποιοι ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Κρατώντας μια αινιγματική ατμόσφαιρα, η Μαρία Φιλιππακοπούλου δημιουργεί ρεαλιστικούς χαρακτήρες γυναικών με πραγματικές ταυτότητες.
Η Μάνθα Τσιάλου, από την πλευρά της, διαλέγει να μιλήσει για τον γυναικείο αισθησιασμό και τις πολλαπλές γυναικείες προσωπικότητες μέσα από την απεικόνιση των ποδιών και παπουτσιών τους. Ουσιαστικά η ζωγράφος φτιάχνει πορτρέτα γυναικών δίνοντας έμφαση στο συναίσθημά τους: η εκκεντρική, η ντροπαλή, η συνεσταλμένη, η αποφασιστική, η γυναίκα-παιδί, η μοιραία γυναίκα, αυτή που έχει συνείδηση της αξίας της, η χαριτωμένη, η χορεύτρια, η δημιουργός, η σοφή, η ρομαντική, η διαισθητική, η αναζητήτρια, η μοναχική, η ηδονική, η ατίθαση, η παιχνιδιάρα, η αθώα, η αυθόρμητη, η γεμάτη περιέργεια… Οι νόμοι της ψυχής περνούν σε ένα φευγαλέο βάδισμα, ήρεμο ή αποφασιστικό, και τα παππούτσια μετατρέπονται σε σύμβολα της ταυτότητας του κάθε θηλυκού.
Η Έλενα Παπαδημητρίου μπλέκει τη μεταφυσική με την πραγματικότητα. Στο έργο της με τίτλο «Θέλω», μια γυναίκα ζωγραφισμένη με εξαιρετική λεπτομέρεια φοράει τα πολλά αντικρουόμενα θέλω της, τα οποία είναι τόσα πολλά που βγαίνουν από το χώρο του τελάρου, ενώ στο έργο με τίτλο «Η Ευχή», μια κοπέλα που μοιάζει να είναι έγκυος χωρίς να είναι, φοράει ένα ανθισμένο φόρεμα από το οποίο φεύγουν σπόροι (κλέφτες), με την ελπίδα να γονιμοποιηθούν. Πρόκειται για δύο φιγούρες κλεισμένες στον εαυτό τους. Τα ρούχα τους μαρτυρούν την ιστορία τους στην οποία ο θεατής συμμετέχει ενεργά αφού μπορεί να δει τον εαυτό του μέσα από τον αντικατοπτρισμό. Τέλος, στο έργο «Φυγή», μια γυναίκα κοιτάει το θεατή και ονειρεύεται τη φυγή της. Τα πουλιά φεύγουν, αλλά αυτή είναι στατική. Τα βαριά της ρούχα δεν την αφήνουν ν’ ακολουθήσει τα πουλιά, όσο ο ουρανός ετοιμάζεται για καταιγίδα.
Οι σύγχρονες καλλιτέχνιδες είναι ουσιαστικά σε μία αναζήτηση της γυναικείας ταυτότητας. Πιο ρομαντική η Ελένη Παυλοπούλου, ψάχνει την ταυτότητά της μέσα από ρόλους, πιο ρεαλιστική η Μαρία Φιλιππακοπούλου απαθανατίζει γυναίκες της καθημερινότητας και τις μεταφέρει στον καμβά, πιο παιχνιδιάρα η Μάνθα Τσιάλου περιγράφει γυναικεία συναισθήματα μέσα από μια ευρεία γκάμα γυναικείων ταυτοτήτων, πιο λογική η Έλενα Παπαδημητρίου μεταφέρει στον καμβά γυναικείες επιθυμίες.
Οι γυναίκες της Ελένης Παυλοπούλου και της Έλενας Παπαδημητρίου μεταφέρουν στο θεατή μια αίσθηση μεγαλείου και παλιάς αρχοντιάς  – με τη σωματική τους στάση – όσο εκείνες των Μαρία Φιλιππακοπούλου και Μάνθα Τσιάλιου αγγίζουν πιο πολύ τη σύγχρονη πραγματικότητα. Πρόκειται για γυναίκες- μούσες που όμως δεν μαρτυρούν απαραίτητα αν είναι σύζυγοι, μητέρες ή κόρες. Οι γυναίκες ζωγράφοι σχολιάζουν τη φύση τους και τη γυναικεία παρουσία στην τέχνη και στη ζωή και μερικές από τις γυναίκες τους μπορούν ίσως να ταυτιστούν ακόμα και με την ίδια την έννοια της ζωγραφικής.

Last modified: 11/03/2020