Γιώργος Μέριανος: Καθρέφτης από νερό και χώμα. Αντικείμενα, χώρος, τόπος. Ενεργά φυσικά υλικά

Ο Θάνατος ως τιμωρία, λύτρωση ή συντέλεια; Ένας νέος καλλιτέχνης ο Γιώργος Μέριανος  «επιστρέφει» στην «αρχική ύλη» και αναζητά απαντήσεις και … ερωτήματα. Άλλωστε αυτό που κάνει τον άνθρωπο ξεχωριστό είναι η ικανότητα και δυνατότητα του να αναρωτιέται, να «ανακαλύπτει» ερωτήματα. Με μια ενδιαφέρουσα εγκατάσταση στην ακροποταμιά της περιοχής  Μεσονήσι λίγο έξω από τη Φλώρινα, ο καλλιτέχνης μα επικοινωνεί τους προβληματισμούς του αλλά και την εικαστική του πρόταση. Ο Μέριανος φοίτησε στο 1^ο εργαστήριο ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλώρινας και η εγκατάσταση αποτελεί την πτυχιακή του.
Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από την αιτιολόγηση της πτυχιακής του.

  
[…]7 καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν.[…] […] Γη ει και εις γην απελεύσει […] 

Τα δύο παραπάνω αποσπάσματα αποτελούν αναφορές σε μία κοινωνικοπολιτισμική γνώση, που έχει χαρακτηρίσει την αίσθησή μου ως προς την έννοια του χώματος. Κατά επέκταση της αντανάκλασής της στο υλικό τμήμα της υλικής πραγματικότητας, που ονομάζεται ως τέτοιο. Αποτελούν δείγματα χριστιανικών κειμένων, το πρώτο από την Παλαιά Διαθήκη και το δεύτερο από τις νεκρώσιμες ακολουθίες. Το πρώτο αναφέρεται στη δημιουργία της υλικής και πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου από το Θεό. O Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα και του έδωσε ψυχή μέσω της πνοής Του.
Το δεύτερο αποτελεί φράση που εκφέρεται από τον ιερέα κατά τη διάρκεια της ταφής του νεκρού και σημαίνει «χώμα είμαστε και χώμα θα γίνουμε». Δηλαδή, το ότι ο άνθρωπος καταλήγει στο χώμα και πεθαίνει, αποτελεί μια μορφή τιμωρίας για το προπατορικό αμάρτημα.
Στην ακουστική εικόνα του χώματος ως γλωσσικού σημείου, αποδίδονται εκ μέρους μου αρκετά άμεσα, λόγω των παραπάνω, τα εξής σημαινόμενα: Χώμα ως ανθρώπινο σώμα, ως μέρος του εαυτού μου, χώμα ως πρώτη ύλη και χώμα ως σημείο κατάληξης ανθρώπινου σώματος, ως θάνατος λόγω τιμωρίας. Δηλαδή στο άκουσμα της λέξης «χώμα» αντιστοιχεί μια αίσθηση που προκύπτει κυρίως από την χριστιανική παράδοση.

[…] Το (προφορικό) γλωσσικό σημείο ενώνει, όχι ένα αντικείμενο και ένα όνομα, αλλά μιαν έννοια και μιαν ηχητική εικόνα. Η τελευταία δεν είναι φυσικός ήχος, δηλαδή υλικό αντικείμενο, αλλά η ψυχολογική αποτύπωση του ήχου, η εντύπωση που κάνει στις αισθήσεις μας.[…] Η παραπάνω πορεία σκέψης, αποτελεί μια εκ των υστέρων προσπάθεια συνειδητοποίησης, της επιρροής και απόρροιας της κατασκευής του «καθρέφτη από νερό και χώμα» (Εικόνα 1,2). Σαφώς και οι λόγοι δημιουργίας του οποιουδήποτε τεχνουργήματος είναι πολυδιάστατοι, χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα και όχι από μια λογική και γραμμική συνέχεια μέσα στον χρόνο. Παρά ταύτα με τα παραπάνω δίνεται ένα στοιχείο, ένα μέρος της εικόνας του ποιητικού αιτίου που είναι σημαντικό για την εισαγωγή του αναγνώστη στην γενικότερη αίσθηση του κατασκευαστή.

Πρόκειται λοιπόν, για ένα κούφιο ημισφαίριο από αργιλόχωμα που συλλέχθηκε από περιοχές της Λαμίας, Κέρκυρας και της Φλώρινας, διαμέτρου ίσα με το χέρι μου και ύψους ίσα με την παλάμη μου. Κατασκευάσθηκε με τρόπο αντίθετο από τη θέση στην οποία μετά τοποθετείται για να χρησιμοποιηθεί ( Εικόνα 3,4,5,6). Αφού προστεθεί νερό στην κοιλότητα ο παρατηρητής -χρήστης μπορεί να αντικρίσει το είδωλό του σε αυτό. Το αργιλόχωμα ως υδρόφιλο υλικό απορροφά το νερό, και το είδωλο του παρατηρητή χάνεται.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο χώρος του αντικειμένου

Η επαναλαμβανόμενη χρήση και κατά επέκταση ανακατασκευή του αντικειμένου, φανέρωσε το ανεκπλήρωτο μιας φαντασίωσης που δομήθηκε σε χρόνο παράλληλο με τη δημιουργία και τη χρήση του. Τα σημεία,μέσα στους διάφορους χώρους και τόπους, στα οποία τοποθετούνταν και χρησιμοποιούνταν το αντικείμενο έμοιαζαν ξένα ως προς αυτό ή δημιουργούνταν ερμηνευτικές συνθήκες πέρα από τις προθέσεις μου. Έτσι σχεδιάστηκε η βασική φόρμα ενός χώρου (εικόνα 7), σε κλίμακα 1:25, στο κέντρο του οποίου θα τοποθετούνταν το αντικείμενο. O χώρος σχεδιάστηκε ως προέκταση του αντικειμένου, ως ένα κέλυφος που θα όριζε και θα επικοινωνούσε την σχέση του αντικειμένου με τον τόπο στον οποίο κατασκευάστηκε, εκπληρώνοντας έναν προσωπικό μύθο. Το εσωτερικό του χώρου έχει διάμετρο ίσα με το άνοιγμα των χεριών μου, η είσοδος έχει ύψος ίσα με το ύψος μου και προσανατολισμό ανατολικό. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ήταν τα εξής:

-Αχυρόμπαλες από την περιοχή του Μεσονησίου, του νομού Φλωρίνης.
-Καλάμια που έχουν χρησιμοποιηθεί για την καλλιέργεια φασολιών σε χωριά των Πρεσπών του νομού Φλωρίνης.
-Κορμοί δέντρων, άμμος, πέτρες και πυλός, που συλλέχθηκαν από το έδαφος στην περιοχή του Μεσονησίου.
-Σχοινί.

Μετά το βασικό σχεδιασμό επιλέχθηκε, για την υλοποίηση της θολωτής φόρμας πάνω από το ύψος της εισόδου, η κατασκευή ενός γεωδαιτικού θόλου από καλάμια (εικόνα 10, 11, 12, 13). Κατασκευάσθηκε η μακέτα του, πριν την υλοποίησή του, σε κλίμακα 1:106.

  Στάδια κατασκευής

 

 

  Οι κοιλότητες

[…] Τα ανθρώπινα παράγωγα πάντα θα προέρχονται από συνέργεια . Όμως όσο τείνουν προς τον άνθρωπο, τόσο φαίνεται να απορρέουν από μια ψευδαίσθηση αυτοτέλειας και εντείνουν μια θανατική αυτοϊκανοποίηση. Όσο τείνουν και πέρα από αυτόν, τόσο αυξάνονται τα διαφορετικά στοιχεία, εντείνεται ο ερωτισμός του χώρου και η ποίηση. Η κυριαρχία, που στο απόλυτό της φέρει τον θάνατο και στην ίδια, αποδυναμώνεται με την ελάχιστη βία.

Οι συγκεκριμένες κοιλότητες έχουν μη συντηρητικό χαρακτήρα. Είναι κατασκευασμένες με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, από φυσικά τοπικά υλικά που βρέθηκαν πεσμένα στο έδαφος. Προορισμένες για εξωτερικό, υπαίθριο χώρο και σε συνδυασμό με την ενεργητικότητα των συγκεκριμένων υλικών ως προς το φυσικό περιβάλλον, οι κατασκευασμένες μορφές αναμορφώνονται και ρέουν πέρα από τις πλαστικές προθέσεις μου.[…]

  Ο χώρος των κοιλοτήτων

Δεν υπήρξε σχεδιασμός του χώρου πριν την πραγμάτωσή του. Δεν χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία ή υλικά του εμπορίου, όπως σχοινί. Τα υλικά, κλαδιά, άχυρο φλούδες δέντρων, συλλέχθηκαν από το έδαφος και πλέχθηκαν το ένα κόντρα στο άλλο. Το υλικό και τα όριά του απαιτούσαν συνεχή προσαρμογή και όριζαν σημαντικά την κάθε μου κίνηση. Η μορφή που προέκυψε είναι αρκετά απροσδιόριστη, χωρίς ξεκάθαρη γεωμετρία, λιγότερο αναφορική και περισσότερο ανιστορική. Ο χώρος των κοιλοτήτων παράχθηκε υπό την ίδια πρόθεση με αυτές και αποτελεί προέκτασή τους. Η κλίμακα σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα, την καθιστά και χώρο, που γεννάται σε σχέση με τον τόπο και τα αντικείμενα.

 Τρία παραδείγματα άλλων κτισμάτων

Οι χώροι των αντικειμένων κατασκευάσθηκαν στον παλαιό οικισμό του Μεσονησίου. Παραθέτονται φωτογραφίες από δείγματα κτισμάτων που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 200 μέτρων από τις δύο παραπάνω κατασκευές.

Παράλληλα βήματα

Παράλληλα με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των παραπάνω αντικειμένων και χώρων κατασκευάστηκαν έργα που αποτελούν βήματα εξίσου σημαντικά με τα εκτιθέμενα έργα.

«Φίλτρο-αρχείο χώματος»

Πρόκειται για «συρτάρια» από τελάρο ζωγραφικής και σήτα, με διαφορετικό μέγεθος «ματιού» από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο. Το αντικείμενο λειτουργεί ως ένα αρχείο-κόσκινο χώματος και έχει διαστάσεις 51x46x41 cm. Ρίχνοντας μία χούφτα χώματος στο ανώτερο επίπεδο, αυτή αναλύεται σε επιμέρους συστατικά στοιχεία της μορφής του.

Παρακάτω περιγράφεται πώς η αίσθηση μου ως προς το χώμα ως υλικό, που προκύπτει από την ονόμασή του ως τέτοιο και την απόδοση σημαινομένων λόγο του ονόματός του, μετασχηματίστηκε. Η αίσθησή μου δηλαδή ως προς το χώμα δεν αντιστοιχεί στο υλικό αυτό κάθε αυτό, αλλά πρόκειται για μια ερμηνεία αυτού ή μια κατασκευασμένη αίσθηση που προκύπτει από μια χριστιανική κουλτούρα.

[…]Όλες οι ερμηνείες, εντούτοις, είναι ‘’αναγνώσεις’’: είναι μεταφορικές κατασκευές που, παρότι προκύπτουν από την παρατήρηση του φυσικού κόσμου, κινούνται παράλληλα προς αυτόν και δεν συμβαδίζουν με αυτόν. Όλες δε οι μεταφορικές κατασκευές είναι ‘’ αληθείς’’ με τον τρόπο τους, μολονότι οι τρόποι τους μπορεί να διαφέρουν.[…]

Παρατηρώντας εκ νέου το χώμα ως υλικό, με την παραπάνω κατασκευή, φανερώνονται τα επιμέρους υλικά συστατικά στοιχεία της μορφής του12. Τα στοιχεία αυτά, εμπεριέχονται μεν στo πλαίσιο της έννοιας του χώματος, όμως δεν προσδιορίζονται, δεν περιγράφονται απόλυτα από αυτή και χρήζουν νέα ονοματοθεσία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι o υλικός πολιτισμός ως σύστημα δεν αντιστοιχεί απόλυτα στην γλώσσα ως σύστημα13.Ονόματα όπως πέτρα, άμμος, κλαδιά, αποτελούν νέα γλωσσικά σημεία, ως προς αυτό του χώματος, με ακουστικές εικόνες όπου συνδέονται με νέα σημαινόμενα. Αμέσως αναπτύσσονται αισθήσεις ,ως προς αυτά, διαφορετικές από εκείνες που ενεργοποιούνται στο άκουσμα της έννοιας του χώματος που έχει πιο αφηρημένο χαρακτήρα. Πρόκειται λοιπόν, για πηγές κατασκευής νοήματος που τροφοδοτούν εκ νέου την αίσθησή μου για το υλικό. Παρόλα αυτά δεν αναιρείται ή ξεθωριάζει η προηγούμενη αίσθηση. Δηλαδή δεν κάνω ένα βήμα προς μία κατεύθυνση απομακρυνόμενος ένα βήμα προς την αντίθετη. Απλώς τα διαφορετικά στοιχεία πληθαίνουν εντείνοντας τον ερωτισμό του ερμηνευτικού χώρου και την δημιουργική διαδικασία. Η απόλυτη κυριαρχία της σχεδόν εμμονικής αίσθησης που προανέφερα υποχωρεί γλιτώνοντας από αισθητικό θάνατο.

Παρόλα αυτά η διαδικασία της ερμηνείας φανερώνει ότι η επαφή μου με το υλικό συνεχίζει να ορίζεται και να πλαισιώνεται από ένα παρελθόν. Πρόκειται για μία βεβαρημένη και νοθευμένη παρατήρηση; Θα μπορούσε να υπάρξει μια πιο διαυγής και άχρονη παρατήρηση χρήσιμη ως προς το μη ανιστορικό χαρακτήρα της καλλιτεχνικής πρακτικής; Ο Κρισναμούρτι σε ομιλία του αναφέρει:
[…]Βεβαίως πρέπει κανείς να εξασκεί την ικανότητα να είναι λογικός, ορθολογικός, κι ωστόσο να γνωρίζει τους περιορισμούς του· διότι το λογικό, το ορθολογικό σκέπτεσθαι εξακολουθεί να είναι μέρος της σκέψης. Ξέροντας ότι η σκέψη είναι περιορισμένη, να έχετε επίγνωση αυτού του περιορισμού και να μην τη σπρώχνετε πιο πέρα διότι θα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, όσο μακριά και αν πάτε, ενώ αν παρατηρείτε ένα ρόδο, ένα λουλούδι, χωρίς την λέξη, χωρίς να ονομάζετε το χρώμα, αλλά απλώς να το κοιτάζετε, τότε αυτό το κοίταγμα φέρνει μιαν εξαιρετική ευαισθησία, σπάζει αυτή την αίσθηση βαρύτητας του εγκεφάλου, και δίνει εξαιρετική ζωτικότητα. Υπάρχει ένα τελείως διαφορετικό είδος ενέργειας όταν υπάρχει καθαρή αντίληψη, που δε σχετίζεται με την σκέψη και τον χρόνο.[…]

Μια τέτοιου είδους παρατήρηση φανερώνει, τουλάχιστον, την ψευδαίσθηση της αυτοτέλειας που συναντάται στην ονοματοθέτηση, ένα είδος λεκτικού κατακερματισμού15 της πραγματικότητας, και κατά επέκταση της υλικής. Εν τέλει το χώμα δεν αποτελεί μια άμορφη καφέ και μετέωρη μάζα, αλλά ένα ενεργό στοιχείο μιας γενικότερης ροής.

«Άμορφος-Ανιστορικός»

Πρόκειται για μια μάζα από πυλό στην οποία κόλλησαν διάφορα στοιχεία, πέτρες, κλαδιά, κτλ, αφού πετάχτηκε στο έδαφος. Στην φωτογραφία έχει τοποθετηθεί πάνω σε άσφαλτο.

 

«Prima materia»

Το «prima materia» προέκυψε μετά την ανάγνωση κειμένων που αναφέρονται στο όνομά του. Η πληροφορία λειτούργησε ενεργοποιητικά. Με το πέρας ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου από την παραγωγή του, η ερμηνεία μετασχηματίστηκε λόγω επιρροών πέρα των αρχικών.

Το τελάρο αντικρίστηκε και ως αντικείμενο που συνδέεται άμεσα με την διαδικασία της ζωγραφικής και κατά επέκταση του πεδίου της τέχνης γενικότερα. Ως φυσικό, αναφορικό πλαίσιο ορίζει και το υλικό του περιεχόμενό, τον κάνναβο και το δείγμα χώματος, που τοποθετείται στο γενικότερο πλαίσιο της τέχνης με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ο κάνναβος μορφικά, προδίδει ,ως κύρια ενέργεια για την πραγμάτωσή του, την διαδικασία της μέτρησης. Αποτελεί μια κατασκευή αναλογιών που διαιρεί τον χώρο ή μια επιφάνεια. Πρόκειται για εργαλείο οργάνωσης, με την σημασία της συστηματοποίησης με βάση την λογική, τάξης και σύνθεσης. Το δείγμα χώματος που χρησιμοποιήθηκε αποτελεί τμήμα της υλικής πραγματικότητας και πιο συγκεκριμένα από το φυσικό περιβάλλον. Συλλέχθηκε διαισθητικά και τοποθετήθηκε, σε μορφή λάσπης, μέσα στο πλαίσιο του τελάρου ζωγραφικής και πάνω στον κάνναβο. Αποκτά έτσι, εκτός από την μετωνυμική σχέση με το φυσικό περιβάλλον, και συμβολική, αφού τοποθετείται έναντι παραγόντων της τέχνης, με τους οποίους δεν έχει εγγενή σχέση. Σήμερα η ερμηνεία συνεχίζει να αλλάζει.

«Prima materia 2»  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αν και το χιλιοειπωμένο της σχέσης της γυναικείας μορφής με την Γη ενοχλεί την καλλιτεχνική κοινότητα, το «prima materia 2» αποτελεί εξίσου βήμα μιας πορείας. Η επιφάνεια φανέρωσής της είναι κατασκευασμένη από φυτικές ίνες16 και η μορφή από λάσπη.

«Σκάλες από χώμα»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο μετασχηματισμός των μορφών μέσα στον χρόνο, ή η φθορά, με την ανθρώπινη ματιά, είναι γεγονός. Ο ξύλινος και σταθερός σκελετός με το χωμάτινο επίχρισμα εκ των υστέρων φαίνεται να ψεύδεται ως προς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Αν κατασκευαζόταν πάλι η συγκεκριμένη φόρμα θα ήταν εξολοκλήρου από χώμα, χωρίς σκελετό, ακόμα και αν οι σκάλες δεν στέκονταν ποτέ όρθιες. Η ειλικρίνεια των ορίων του υλικού και της διαδικασίας κατασκευής αρκούν για να υποδείξουν το απαιτούμενο.

 «Υδρόφιλος»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο πυλός χαρακτηρίζεται ως ένα υδρόφιλο υλικό. Το αντικείμενο αυτό προκύπτει από ένα φύλο πυλού απλωμένο στην συγκεκριμένη στάση των χεριών (εικόνα 95), ως προσομοίωση τη στάσης με την οποία δεσμεύουμε νερό. Το αντικείμενο τοποθετήθηκε σε άμμο, που αποστραγγίζει, μέχρι να στεγνώσει (εικόνα 97, 98).

  «Ενεργά-φυσικά υλικά»

Τα παρακάτω σημειώθηκαν μετά την κατασκευή των κοιλοτήτων-αντικειμένων και του χώρου τους.

 Ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας 
Τα υλικά συλλέγονται από τον γύρο τόπο και επί τόπου χρησιμοποιούνται με την ελάχιστη επεξεργασία.

 Η ενεργητικότητα 
Ακόμα και το φαινομενικά κυρίαρχο τσιμέντο ή άσφαλτο αποτελεί ενεργό υλικό που υποχωρεί και μετασχηματίζεται. Τα υλικά όμως που επιλέγονται για την κατασκευή των παραπάνω μορφών, απορροφούνται ταχύτερα από το φυσικό περιβάλλον και σε χρόνο μικρότερο από τον μέσο όρο ζωής του ανθρώπου. Οι μορφές μετασχηματίζονται λόγο των καιρικών συνθηκών και τα υλικά επιστρέφουν στον τόπο από όπου και συλλέχθηκαν.

 Το απρόσμενο 
Το απρόσμενο, απροσδόκητο είναι χαρακτηριστικό των φυσικών υλικών και απαιτούν συνεχή συγκέντρωση ,προσαρμογή και διάλογο του υποκειμένου με τα όριά τους.

 Αυτάρκεια πλαστικών μέσων 

 Μηλιές αντί επιλόγου.

Μηλιές από σπόρο, φυτεμένες τον Απρίλιο του 2015. Αν και καταπιεσμένες μέσα στην γλάστρα τους, τις παραθέτω αντί επιλόγου, ως μια μετά-πράξη, ως ένα αντίδωρο και μια υπόσχεση.

Μία από τις μηλιές μεταφυτεύθηκε στις 4 Ιουνίου 2015, στην πλατεία Γ.Μόδη στη Φλώρινα.

Last modified: 23/08/2015