Βραβείο ζωγραφικής σε έργο τεχνητής νοημοσύνης

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Το 2022 θα είναι χρονιά ορόσημο για την αναγέννηση ή το θάνατο της τέχνης;

Στο ιστορικό φεστιβάλ του Κολοράντο – όπου μπορείς να συναντήσεις τους πιο παράξενους διαγωνισμούς – ίσως να ξεκίνησε η συγγραφή ενός νέου κεφαλαίου στην ιστορία της τέχνης. Είναι το πιο απίθανο μέρος για να συμβεί κι όμως συνέβη. Ένας προγραμματιστής – σχεδιαστής ηλεκτρονικών και επιτραπέζιων παιχνιδιών κατέκτησε το πρώτο βραβείο στον κλάδο των Καλών Τεχνών.
Είναι ο Τζέισον Άλλεν που παρουσίασε τρία έργα από τα οποία βραβεύτηκε το «Théâtre D’Opera Spatial». Ο καλλιτέχνης είχε ορίσει τιμή 750 δολαρίων για κάθε έργο. Μετά τη βράβευση και τις συζητήσεις που ξέσπασαν στα γραπτά και ηλεκτρονικά μέσα των ΗΠΑ, τα έργα εκτιμώνται σε ασύλληπτα υψηλές τιμές. Όμως κάποιοι που κυνηγούν ευκαιρίες πρόλαβαν και απέκτησαν με 750 δολάρια και ο Άλλεν ακόμη δεν μπορεί να το πιστέψει. Βλέπετε πρόκειται για «ένα κομμάτι της ιστορίας της τέχνης».

Ο κατασκευαστής επιτραπέζιων παιχνιδιών Τζέισον Άλλεν, με την Ai «πυροδότησε» αντιδράσεις και συζητήσεις για το αύριο της τέχνης

Τι είναι όμως αυτό το θέατρο της διαστημικής όπερας, που σήκωσε τόσες συζητήσεις; Είναι αυτονόητο και ιστορικό: πρόκειται για το πρώτο έργο τεχνητής νοημοσύνης που παρουσιάζεται και βραβεύεται. Ο Τζέισον Άλλεν το δημιούργησε χρησιμοποιώντας εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης της πλατφόρμας Midjourney.
Οι κρίσεις είναι, όπως αναμενόταν, διχασμένες. Κάποιοι μιλούν για κατάρρευση της τέχνης και κάποιοι άλλοι χαιρετίζουν το νέο βήμα στον κόσμο της τέχνης.

Η Ai art θα εμποτίσει κάθε πτυχή της κοινωνίας και θα αναδιαμορφώσει τον πολιτισμό μας

Τα μέλη της κριτικής επιτροπής δήλωσαν ότι δεν γνώριζαν ότι το έργο τέχνης του Allen ήταν φτιαγμένο με Ai, αλλά όπως είπαν αυτό δεν θα άλλαζε την κρίση τους. Πρόκειται για ένα έργο με μεγάλη πνευματικότητα που αφηγείται μια ιστορία. Υποστηρίζουν επίσης ότι αυτή η διαμάχη που προέκυψε και συνεχίζει να προκαλεί εντάσεις, από μόνη της είναι κάτι το αξιοσημείωτο».
Ο καλλιτέχνης απαντώντας στις επικρίσεις δήλωσε ότι αποφάσισε να συστηθεί στο κοινό δημιουργώντας έργα τέχνης με τεχνητή νοημοσύνη (Ai) «Νιώθω ότι το κατάφερα και δεν πρόκειται να ζητήσω συγνώμη γι’ αυτό».

Σε ένα αντίστοιχο σκηνικό μπαρόκ – όπως το βραβευμένο- και το δεύτερο από τα έργα που παρουσίασε ο Άλλεν στο Κολοράντο

Κάποιοι κριτικοί τέχνης μίλησαν για μια υπέροχη δουλειά που θυμίζει έργα του Gustave Moreau (1826 – 1898), έναν από τους κορυφαίους καλλιτέχνες του συμβολισμού.
Από το περιβάλλον του Άλλεν σημειώνεται ότι για να δημιουργήσει το έργο εργάστηκε 80 ώρες. Κάτι που δείχνει ότι αφιέρωσε χρόνο και είναι πολύ σημαντικό. «Όταν υπάρχουν νέα κινήματα στην τέχνη, είτε επιλέξεις τους ιμπρεσιονιστές είτε τους κυβιστές είτε τους σουρεαλιστές, πάντα ενοχλεί και σοκάρει κάποιους. Είναι ένας από τους σκοπούς της τέχνης. Το θετικό συναίσθημα που προήλθε από όλα αυτά, μας δίνει την αίσθηση ότι ίσως είμαστε έτοιμοι για το Metaverse. Είναι ένας γενναίος νέος κόσμος, οπότε ας συνεχίσουμε να παρακολουθούμε».

Ίσως αφαιρέσει κάποιες δουλειές από καλλιτέχνες,
αλλά η τεχνολογία υπάρχει και δεν μπορούμε να πάμε πίσω

Ο Olga Robak, ιστορικός τέχνης βρίσκει τη διαμάχη συναρπαστική «Κάποιοι έβαλαν μπανάνες στον τοίχο και αυτό ονομάστηκε τέχνη» είπε.
«Ακόμη και η φωτογραφία για πολλές δεκαετίες δεν θεωρούνταν μορφή τέχνης· οι άνθρωποι έλεγαν ότι ο φωτογράφος απλά πατούσε ένα κουμπί και τώρα συνειδητοποιούμε ότι η φωτογραφία έχει να κάνει με τη σύνθεση, το χρώμα, το φως. Ποιοι είμαστε εμείς που θα πούμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι το ίδιο; Απεικονίζει μια παράξενη σκηνή που μοιάζει σαν να προέρχεται από διαστημική όπερα και θυμίζει κάποιον αριστοτεχνικό πίνακα», γράφει ο Matthew Gault για το Vice. «Κλασικές φιγούρες σε μια αίθουσα μπαρόκ κοιτάζουν μέσα από μια κυκλική σκηνή σε ένα ηλιόλουστο και λαμπερό τοπίο».

Ο Τζέισον Άλλεν βάζει σε πρώτο πλάνο ένα από τα έργα του. Η απόφασή του να παρουσιάσει τη δουλειά του έδωσε άλλη διάσταση στην τέχνη του και την τέχνη γενικότερα

«Ναι, πιθανότατα θα αφαιρέσει κάποιες δουλειές από καλλιτέχνες, αλλά η τεχνολογία υπάρχει και δεν μπορούμε να πάμε πίσω», είπε ο McKinley μέλος της κριτικής επιτροπής. «Για μένα, τίποτα δεν μπορεί να αντιγράψει το ανθρώπινο έργο, επειδή το ανθρώπινο έχει πάντα κάποιες ατέλειες. Και είναι αυτές οι ατέλειες που φέρνουν την ανθρωπότητα στην τέχνη. Πώς δημιουργεί ένας καλλιτέχνης το δικό του στυλ και φωνή; Αυτό είναι που κάνει την τέχνη ενδιαφέρουσα».
«Η διαφορετικότητα του Ai έγκειται στο γεγονός ότι είναι καθαρά «εκπαιδευμένο» στους σύγχρονους καλλιτέχνες. Αυτό το πράγμα θέλει τις δουλειές μας, είναι ενεργά αντικαλλιτέχνης» έγραψε ο ψηφιακός καλλιτέχνης ο RJ Palmer.
Κάποιοι καλλιτέχνες και κριτικοί θέτουν και το θέμα της ηθικής καθώς, το Ai art παίρνει εντολές με κείμενο και αλγόριθμους και στη συνέχεια αναζητά υπάρχουσες εικόνες (κατά κύριο λόγο στο χώρο του διαδικτύου) που χρησιμοποιεί ως παζλ και δημιουργεί την τελική εικόνα.

Σύμφωνα με κάποιους κριτικούς η ατμόσφαιρα των έργων του Άλλεν θυμίζει ατμόσφαιρα του Gustave Moreau. Εδώ η «Αρπαγή της Ευρώπης» (1869) του Moreau

Ο Τζέισον Άλλεν απαντά «Δεν πρέπει να κατηγορούμε την τεχνολογία… Η ηθική δεν έχει να κάνει με την τεχνολογία. Η ηθική αφορά στους ανθρώπους. Είναι ανθρώπινη ιδιότητα».
Ο Πολ Ντελσινιόρε που ερευνά τη σχέση της αναδυόμενης τεχνολογίας με τον πολιτισμό, με αφορμή τη βράβευση του Τζέισον Άλλεν, σημειώνει σε άρθρο του «Το 2022 θα μείνει ως η χρονιά που ξεκίνησε η Αναγέννηση της τέχνης με την τεχνητή νοημοσύνη.
Η «Αναγέννηση» συμβολίζει την αρχή μιας νέας εποχής τέχνης στον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο. Ήταν εποχή εξερεύνησης και ανακάλυψης, όταν καλλιτέχνες και στοχαστές εξέφραζαν νέες ιδέες. Η περίοδος της Αναγέννησης καλλιέργησε μια νέα αλλαγή στην τέχνη, τη γνώση και τον πολιτισμό. Είναι η περίοδος που αναφέρεται και ως η αρχή του ουμανισμού και της σύγχρονης εποχής.

Ένα ακόμη έργο από τη διαστημική τριλογία που εξέθεσε ο Τζέισον Άλλεν στο διαγωνισμό.

Κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής αναγέννησης, η τέχνη ήταν στην πρώτη γραμμή στη διαμόρφωση μιας νέας προοπτικής για την ανθρωπότητα. Σήμερα, μια νέα μορφή τέχνης που αναφέρεται ως τέχνη της τεχνητής νοημοσύνης – Ai art – βρίσκεται επίσης στην πρώτη γραμμή. Η αρχή μιας μετα-ανθρωπιστικής εποχής τεχνητής νοημοσύνης.
Είναι η Ai art απειλή για την ανθρώπινη δημιουργία ή ένα βοήθημα για ένα νέο τύπο δημιουργικότητας; Η τέχνη της τεχνητής νοημοσύνης θα μας αναγκάσει να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με την τέχνη, καθώς και τη σχέση μας με τη νοημοσύνη των μηχανών.
Και ακριβώς όπως η Αναγέννηση, αυτό είναι κάτι περισσότερο από ένα κίνημα τέχνης, είναι η αρχή μιας πολιτιστικής αλλαγής. Η τεχνητή νοημοσύνη θα εμποτίσει κάθε πτυχή της κοινωνίας μας και θα αναδιαμορφώσει τον πολιτισμό μας.
Σήμερα, το AI Art βρίσκεται στο στάδιο της εξερεύνησης, με εντυπωσιακά εργαλεία παραγωγής τέχνης όπως το Stable Diffusion, το DALL-E 2 και το Midjourney.

Το «Théâtre D’Opera Spatial» στην έκθεση. Ο Άλλεν δεν είχε ειδοποιηθεί ότι βραβεύτηκε. Όπως εξομολογήθηκε έπαθε σοκ όταν είδε την κορδέλα καρφιτσωμένη στο έργο.

Αυτές τις πειραματικές προσπάθειες τέχνης τις βλέπουμε συχνά στο Twitter και άλλες πλατφόρμες. Υπάρχει μεγάλη αντίδραση από καλλιτέχνες που βλέπουν την τέχνη της τεχνητής νοημοσύνης ως απειλή. Η Αρχή Πνευματικών Δικαιωμάτων στην Αμερική δεν θεωρεί ότι για την Ai art υφίσταται προστασία πνευματικών δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, η τέχνη της τεχνητής νοημοσύνης εξακολουθεί να είναι ένα κίνημα βάσης, που αναζητά μια κύρια κατηγορία. Είναι ακόμη μια συζήτηση σε εξέλιξη.
Πιστεύω ότι τελικά πολλοί καλλιτέχνες θα αγκαλιάσουν την τέχνη της τεχνητής νοημοσύνης. Κάποιοι θα το χρησιμοποιήσουν ως μέσο έμπνευσης, συνθέτοντας σε διαφορετικά στυλ και μορφές για να βοηθήσουν στην προώθηση νέων καλλιτεχνικών ιδεών.
Μερικοί θα συνδυάσουν την Ai art με άλλα μέσα ως μια μικτή τεχνική. Και καθόλου απίθανο να προκύψει μια νέα μέθοδος ζωγραφικής έκφρασης
Κάποιοι καλλιτέχνες θα την αντιμετωπίσουν ως προγραμματιστές, τροποποιώντας και τελειοποιώντας διάφορες εφαρμογές. Θα υπάρξει τόση πολλή τέχνη μέσω της τεχνητής νοημοσύνης που θα πάρει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του χώρου. Η ειρωνεία είναι ότι η τέχνη που δημιουργείται από τον άνθρωπο πιθανότατα θα γίνει πιο σπάνια και πολύτιμη.
Η Αναγέννηση ήταν μια εποχή μετάβασης από τον αρχαίο κόσμο στον σύγχρονο και αποτέλεσε θεμέλιο στη γέννηση του Διαφωτισμού. Βρισκόμαστε στα πρόθυρα του μετα-διαφωτισμού∙ η εποχής της τεχνητής νοημοσύνης θα αποτελέσει τη βάση για κάτι νέο.
Ο κόσμος της τέχνης ήταν στα σύνορα τότε, και είναι στα σύνορα τώρα. Είμαστε μόνο στην αρχή αυτής της νέας εποχής.

*Το κείμενο είναι απόσπασμα από εισήγησης στην εκδήλωση της AICA στις πλατφόρμες 2022, στον εκθεσιακό χώρο «Νίκος Κεσσανλής» της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Θέμα της συζήτησης «Αποκάλυψη και Ανία. Όταν η κριτική της τέχνης εξέρχεται στο μεταδιαδικτυακό σύμπαν (metaverse) για να κρίνει και να κριθεί»