Αντώνης Χαλυβίδης: Σε κάθε έργο τα υλικά λειτουργούν ως λεξιλόγιο μιας ιστορίας

 Η  περιέργεια  και  η  διάθεση  ερμηνείας  του  κόσμου  είναι  η  βάση  της  επιστημονικής  σκέψης

Real Gone

Συνεπής στην στήριξή της νέα γενιάς καλλιτεχνών, η Αίθουσα Τέχνης Αθηνών παρουσίασε τη δεύτερη ατομική έκθεση του γλύπτη Αντώνη Χαλυβίδη «Cruel Tutelage». Γεννημένος το 1978 στην Αθήνα, ο Χαλυβίδης είναι απόφοιτος του State University of New York at New Paltz (BFA hons), και του Γ’ εργαστηρίου Γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Στις δημιουργίες του απαξιωμένες λειτουργικές βιομηχανικές μορφολογίες απογυμνώνονται από τον χρηστικό προορισμό τους. Κύριο χαρακτηριστικό της δουλειάς που παρουσιάζει στα πλαίσια της ατομικής του είναι η κίνηση των γλυπτών μέσα από την διάδραση με τον ίδιο το θεατή: απαραίτητη προϋπόθεση για να κινηθούν – ή για να παράγουν ήχο- τα έργα αποτελεί το άγγιγμα  ή η ενεργοποίηση ενός μοχλού από τον εκάστοτε επισκέπτη. Η επιλογή αυτή ωστόσο δεν μας ξαφνιάζει. Συζητώντας με τον καλλιτέχνη, αντιλαμβάνεται κανείς την διάθεση επικοινωνίας του με το κοινό, μια στάση που υποστηρίζει θερμά μέσα από τη δουλειά του.

Ιπτάμενη Ζωή

Αξίζει να σημειώσουμε ότι έργα του έχουν εκτεθεί στη Νέα Υόρκη, στο Βέλγιο και στην Ελλάδα ενώ δύο κινητικά γλυπτά του έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιο χώρο στο Μονοπάτι της Αρκούδας στο Μέτσοβο, ενώ άλλο ένα, βραβευμένο, βρίσκεται σε μόνιμη έκθεση στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων.

• Εάν ανατρέξουμε στην Ιστορία της Τέχνης και πιο συγκεκριμένα στο κινητικό στυλ, ο Jean Tinguely (1925-1991) αποτελεί βασική αναφορά μέχρι και σήμερα, ξεχωρίζοντας μάλιστα για τις μηχανές – γλυπτά του. Το άλλοτε σύμβολο μοντερνικότητας στους πίνακες των ζωγράφων του 19^ου αιώνα, η μηχανή, τέθηκε στη συνέχεια σε αμφισβήτηση από τους καλλιτέχνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι Μοντέρνοι Καιροί με πρωταγωνιστή τον Τσάρλι Τσάπλιν το ’30 όπου γίνονται ειρωνικές αναφορές για την έντονη βιομηχανοποίηση και την επιρροή των μηχανών στην κοινωνία. Πώς αναπτύσσεται η ιδέα της μηχανής στη δική σου δουλειά;

Οι μηχανές δεν παύουν στις μέρες μας να αποτελούν σύμβολο του Καπιταλισμού ή της παραγωγής. Ωστόσο, στην περίπτωση της δουλειάς μου μετατρέπονται σε εργαλείο αισθητικής, λειτουργούν δηλαδή για την Τέχνη. Προσεγγίζω τη μηχανή ανατρέχοντας στο αρχέτυπό της και αναδεικνύοντας την γλυπτική της διάσταση. Κοιτάζοντας τα έργα προσεκτικότερα, μπορεί να διαπιστώσει κανείς πως οι αναγνώσεις κινούνται σε πολλαπλά, και όχι αναγκαστικά συμβατά, επίπεδα. Κομμάτια από κινητήρες, γρανάζια, αλυσίδες και σιδερόβεργες ενσωματώνονται σε συνθέσεις όπου γεφυρώνονται οι ιδιοσυγκρασιακά απέχουσες φιλοσοφίες της εικαστικής δημιουργίας και του καθαρά χρηστικού σχεδιασμού. Οι εννοιολογικές προεκτάσεις κάθε μηχανής ποικίλουν ανάλογα με το γλυπτό. Το καθένα έχει μια δική του ξεχωριστή ιστορία που κρύβεται πίσω από τους τίτλους που επιλέγω να δώσω. Το έργο Recruitement οπτικοποιεί τη διαδικασία στρατολόγησης κατά την οποία οι υποψήφιοι περνούν από αυστηρό έλεγχο, από «μεγεθυντικό φακό» όπως θα μπορούσαμε να πούμε χιουμοριστικά, προκειμένου να επιλεχθούν οι κατάλληλοι. Αντίστοιχα, το γλυπτό Ιπτάμενη ζωή αναφέρεται στην αντιφατικότητα της ζωής του πιλότου, μιας ζωής που κινείται ανάμεσα στην γοητεία και τη δόξα (επιχρυσωμένα πτερύγια) και τον κίνδυνο και τη θυσία. Σε κάθε έργο τα υλικά λειτουργούν ως το λεξιλόγιο μιας ιστορίας που θέλω να διηγηθώ. «Δοξάζοντας» την ομορφιά της μηχανής μέσα από τη δουλειά μου, επιχειρώ να ξαναβρώ την αρμονία της φύσης: η κίνηση στα έργα μου είναι μια κίνηση οργανική και όχι μηχανική, κίνηση που όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η Άννα Στρούλια « κάνει τα γλυπτά να μοιάζουν ότι αναπνέουν».

• Η τέχνη δημιουργείται, οι μηχανές επινοούνται… Μιλώντας για τη δουλειά σου, σημειώνεις χαρακτηριστικά πως «για κάθε επιτυχία στις γλυπτικές αυτές περιπέτειες, σκοντάφτω πιο πριν κατά μέσο όρο πέντε φορές, αλλά το τελικό αποτέλεσμα με αποζημιώνει». Αναμφίβολα, παρατηρώντας τα έργα σου, αντιλαμβάνεται κανείς πώς απαιτούν άριστη γνώση του υλικού αλλά και πρακτικές γνώσεις καθώς και αριθμητικούς υπολογισμούς.

Victoire

Από μικρός είχα πάντα μια εξερευνητική διάθεση και αγάπη να ανακαλύψω πώς δουλεύουν τα πράγματα γύρω μου, να μάθω τις διαδικασίες. Ρωτούσε ανέκαθεν τους γονείς μου σαν παιδί για το πώς λειτουργούν οι μηχανές, οι συσκευές, το αυτοκίνητό μας, μέχρι και για τους περίπλοκους μηχανισμούς της κοινωνίας που καθορίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Άλλοτε ρωτούσα και άλλοτε έπαιρνα συσκευές και προσπαθούσα να δω τον μηχανισμό τους, όπως π.χ. να ανοίξω να ανοίξω ένα ρολόι ώστε να ανακαλύψω και να καταλάβω πώς κινούνται οι δείκτες του. Μέχρι και σήμερα με ακολουθεί η διάθεση να θέλω να ψάξω τι κρύβεται πίσω από το καθετί. Με ενδιαφέρει η διαφάνεια. Ίσως έτσι μπορεί να ερμηνευτεί και το γεγονός ότι εάν προσέξει κανείς τα γλυπτά μου, οι μηχανισμοί που προκαλούν την κίνηση είναι πάντα φανεροί. Θέλω να βλέπει ο θεατής πώς δουλεύουν, πώς μεταφέρεται η κίνηση, πού πάει και τι κάνει. Αντίθετα, στα πρώτα γλυπτά στην παράδοση της κινητικής τέχνης, ο μηχανισμός ήταν κρυφός.

Η αφύπνιση της κοινωνίας και των ανθρώπων
είναι ο βασικός πυρήνας της τέχνης

Ενδεχομένως, να έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι προέρχομαι από τον τομέα των θετικών επιστημών πριν ακολουθήσω τις τέχνες. Η περιέργεια για το πώς δουλεύουν και λειτουργούν τα πράγματα και η διάθεση ερμηνείας του κόσμου αποτελούν τη βάση της επιστημονικής σκέψης. Η υψηλή εξειδίκευση, στοιχείο του επιστημονικού κλάδου, χαρακτηρίζει ανθρώπους που είναι εξαντλητικά περίεργοι απέναντι στο αντικείμενό τους. Όσον αφορά το κατασκευαστικό μέρος της δουλειάς μου, προήλθε από μια ανάλογη περιέργεια, περνώντας ώρες σε προσωπική μελέτη και προσπαθώντας να βρω λύσεις όπως οι μηχανολόγοι μηχανικοί. Πολλές φορές βρίσκω να βαδίζω σε άγνωστα για μένα μονοπάτια, όπου όμως εκεί η ροή των πληροφοριών μεγιστοποιείται. Για να λύσω προβλήματα μηχανισμών και να προκύψει κάτι καινούριο επιστρατεύω φαντασία, εμπειρία και βιβλιογραφία.

• Μιλώντας για τις απαιτήσεις σε πρακτικές και τεχνικές γνώσεις στα έργα σου, πιστεύεις πώς η τρέχουσα συγκυρία έχει διαμορφώσει ιδιαίτερες απαιτητικές συνθήκες για τους καλλιτέχνες; 

Απαιτήσεις υπάρχουν σε όλες τις μορφές τέχνης, παραδείγματος χάρη και στην κλασσική γλυπτική με το πηλό χρειάζονται μαθηματικές γνώσεις, όπως αντίστοιχα απαιτήσεις υπάρχουν και σε καθετί που αποφασίζει κανείς να κάνει στη ζωή του. Η επιτυχής ή όχι ανταπόκριση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ώρες χρόνου που θα αφιερώσεις στο εκάστοτε αντικείμενό σου. Πάντα απαιτεί το οτιδήποτε είναι αυτό με το οποίο ασχολείσαι να είσαι προσεκτικός, να εμβαθύνεις, να μελετάς και να είσαι εξειδικεύεσαι σταδιακά όσο περισσότερο μπορείς σε αυτό.

• Χρησιμοποιείς ιδιαίτερους τίτλους στα έργα σου, άλλοτε με  περιπαικτική και άλλοτε με σκεπτική διάθεση. Ένα παράδειγμα αποτελεί και το έργο Pet alarm.  Πιστεύεις ότι ο καλλιτέχνης σήμερα μπορεί να λειτουργήσει αφυπνιστικά;

Ο ρόλος του καλλιτέχνη συνδεόταν ανέκαθεν με την αφύπνιση σε πολλά επίπεδα. Είναι μέρος της δουλειάς του να κοιτάζει με φρέσκια ματιά τα τετριμμένα πράγματα και να αναδεικνύει μια νέα τους πλευρά. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται δημιουργική και κριτική σκέψη και διάθεση να εξερευνήσεις τις άγνωστες πτυχές του κόσμου. Εάν μπορούσαμε να μιλήσουμε για την προσφορά του καλλιτέχνη στην κοινωνία αυτή θα ήταν η συμβολή του στο να αναδειχτεί και να νοηματοδοτηθεί εκ νέου το «παλιό», μπολιάζοντάς το με νέες ιδέες. Η δομή του σημερινού τρόπου ζωής εξαρτάται ζωτικά από τέτοιου είδους σκέψη, πιστεύω, δηλαδή αυτής που διαβλέπει νέους συνδυασμούς νοημάτων βάσει των ήδη υπαρχόντων, ή ακόμα και γέννηση εξ’ ολοκλήρου νέων ιδεών. Ναι, ο καλλιτέχνης αφυπνίζει γιατί δείχνει το ίδιο πράγμα με καινούριο τρόπο, προτείνει μια διαφορετική οπτική σε κάτι που έχουν συνηθίσει να βλέπουμε αλλιώς. Η αφύπνιση της κοινωνίας και των ανθρώπων είναι ο βασικός πυρήνας της τέχνης.

• Είσαι από τους ανθρώπους που ενθαρρύνουν το κοινό να ρωτάει τους καλλιτέχνες για τα έργα τους σε μια έκθεση. Τι είναι αυτό που πιστεύεις πως λειτουργεί ως τροχοπέδη στην επικοινωνία μεταξύ κοινού και καλλιτέχνη;

Το  εκπαιδευτικό σύστημα δεν μας έχει εξοικειώσει αρκετά με την τέχνη. Συχνά παρατηρώ ακόμη και οι δάσκαλοι, όταν επισκέπτονται μια έκθεση, να διστάζουν να μιλήσουν στους καλλιτέχνες. Άλλοτε γιατί δεν γνωρίζουν, άλλοτε επειδή φοβούνται μήπως πουν κάτι λάθος. Οι καλλιτέχνες αντίθετα από την πλευρά τους το κάθε άλλο, θέλουν να μιλούν για την τέχνη! Ασφαλώς, έχει παίξει ρόλο και η καλλιέργεια ενός ελιτιστικού κλίματος που επικρατεί τελευταία και που οδηγεί στο να υπάρχει απόσταση και μη διάθεση επικοινωνίας μεταξύ των καλλιτεχνών και

Η κάθε εποχή και ο κάθε καλλιτέχνης αναπτύσσουν ένα  λεξιλόγιο. Το εάν αυτό το λεξιλόγιο θα το μάθει κάποιος εξαρτάται από τη δική του διάθεση πολλές φορές και όχι από τον καλλιτέχνη.

του κοινού. Στα πλαίσια αυτά ο θεατής περιορίζεται στο ρόλο του παρατηρητή και πολλές φορές απομακρύνεται από τον χώρο της τέχνης. Η incognito παρουσία ενός καλλιτέχνη σε μια έκθεση ή μη διάθεση επαφής των ανθρώπων ενός χώρου με τους επισκέπτες πολλές φορές αποτελούν τεχνάσματα που επιχειρούν να δείξουν βάθος ενώ στην πραγματικότητα είναι επιφανειακά. Κατά βάθος ο κόσμος πιστεύω όμως ότι έχει άποψη για το τι είναι η τέχνη. Η κρίση των τελευταίων χρόνων έχει επιβάλλει θέλοντας και μη ένα φίλτρο γενικότερα στις τέχνες. Υπάρχουν απαιτήσεις από το κοινό να δει κάτι ποιοτικό που να χαρακτηρίζεται από μια νοητική ακολουθία και όχι ένα ωραίο εξωτερικό κέλυφος. Ωστόσο, ίσως εδώ πρέπει να αναφερθούμε και σε μια άλλη περίπτωση θεατών, αυτών που δεν δέχονται την συζήτηση με τον καλλιτέχνη. Υπάρχουν φορές που οι επισκέπτες αδυνατούν να καταλάβουν ένα έργο και στρέφονται εναντίον του καλλιτέχνη ή προσπαθούν να του επιβάλλουν τη δική τους ερμηνεία στα έργα του. Σε αυτή την περίπτωση η επικοινωνία είναι εξίσου δύσκολη ή και αδύνατη.

• Ένα μη μυημένο κοινό πιστεύει ότι οι γκαλερί απευθύνονται αποκλειστικά σε πελάτες, συνδέοντάς τες με έναν καθαρά εμπορικό χαρακτήρα ενώ ταυτόχρονα μπορεί να ανοίγει ο ρόλος τους και προς ένα εκπαιδευτικό και πολιτιστικό πεδίο δράσης ως χώροι διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών. Τι πιστεύεις ότι θα μπορούσε να ελκύσει το κοινό στην τέχνη;

Η ειλικρίνεια. Μέσα σε μια ειλικρινή προσέγγιση κρύβεται το ανθρώπινο, το αρχετυπικά ανθρώπινο. Οι καλλιτέχνες οφείλουν να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους και να απορρίπτουν τον ελιτισμό που τους κάνει να στέκονται απέναντι στην κοινωνία. Εάν ένας καλλιτέχνης είναι πρώτα από όλα ειλικρινής με τον εαυτό του θα είναι στη συνέχεια και μπροστά στο θεατή μέσα από το έργο του.

• Πιστεύεις ότι αυτή η ειλικρινή στάση που αναφέρεις, εκτιμάται από το κοινό;

Ναι, ο θεατής εκτιμάει την αλήθεια και την ειλικρίνεια του καλλιτέχνη. Η τέχνη αφηγείται ανθρώπινες ιστορίες, μέσα στο ανθρώπινο κρύβεται και το αληθινό. Εάν προσέξει κανείς ο πυρήνας των παραμυθιών που μας αφηγούνται όταν ήμαστε μικροί είναι κοινός σε όλες τις κουλτούρες. Όλα τα παιδιά μεγαλώνουν με αυτά τα ακούσματα και τις αφηγήσεις, ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες των ιστοριών που αλλάζουν ανάλογα με τον τόπο καταγωγής. Αυτό μαρτυρά ότι υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό. Όπως και οι ιστορίες της τέχνης, αντίστοιχα, και αυτά τα παραμύθια έχουν μέσα τους την αλήθεια, μιλούν για τον άνθρωπο. Όταν εξερευνήσουμε τι μας απασχολεί ειλικρινά σε μια κοινωνία και προσπαθήσουμε να το εκφράσουμε μέσα από το έργο μας, τότε θα δούμε πως αυτό θα αποκτήσει μεγαλύτερη απήχηση στον κοινό, περισσότερη από το να προσπαθήσει κανείς απλά να εντυπωσιάσει ή να προκαλέσει. Πλέον άλλωστε, πιστεύω είναι δύσκολο να προκαλέσεις μέσα από την τέχνη. Έχουμε δει ακρότητες.

• Υπάρχουν ωστόσο και αυτοί που κρατούν τις αποστάσεις τους από την σύγχρονη τέχνη όπως αναφέραμε. Ίσως για αυτούς υπάρχει ακόμα το στοιχείο της έκπληξης και της πρόκλησης σε κάποια έργα. 

Η κάθε εποχή και ο κάθε καλλιτέχνης αναπτύσσουν ένα  λεξιλόγιο. Το εάν αυτό το λεξιλόγιο θα το μάθει κάποιος εξαρτάται από τη δική του διάθεση πολλές φορές και όχι από τον καλλιτέχνη. Είναι σημαντικό να μην χάσει ο θεατής το ραντεβού με την τέχνη. Είναι όπως ένα δρομολόγιο: το τρένο φεύγει στις 6, δεν θα σε ρωτήσει κανείς γιατί το έχασες, θα φύγει είτε είσαι εκεί είτε όχι. Όλα εξελίσσονται, το εάν εσύ θα τα ακολουθήσεις ή όχι, ή το πότε θα επιλέξεις να τα ακολουθήσεις ή να ενημερωθείς ανήκει στη δική σου συνέπεια απέναντι στο παρόν.

Ευχαριστούμε την Αίθουσα Τέχνης Αθηνών για την φιλόξενη υποδοχή στο χώρο της κατά τη διάρκεια της συνέντευξης.

Last modified: 29/05/2018