Αννίτα Αργυροηλιοπούλου: Το ζώο μιλά με το βλέμμα του

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Προσπάθησα να αποτυπώσω την έκφραση που έχουν τα ζώα όταν έρχονται
αντιμέτωπα με τον πολιτισμό μας

Πολλές φορές τα μάτια ενός ζώου να μιλούν μια σπουδαία γλώσσα. Κι είναι τυχεροί οι άνθρωποι που μπορούν να την κατανοήσουν. Μ’ αυτές τις σκέψεις περάσαμε την πόρτα της γκαλερί Έκφραση για να δούμε την έκθεση της Αννίτας Αργυροηλιοπούλου Unspoken. Η καλλιτέχνιδα μέσα από τοπία ομίχλης ή πειραματισμούς του λευκού σε συνομιλία με ελάχιστα γκρίζα μας έφερε μπροστά σε εικόνες ματιών που μιλούσαν. Ήταν τα μάτια από ζώα που μας κοιτούσαν και μας μιλούσαν περίεργα, λυπημένα, απογοητευμένα, αγαπησιάρικα, πονεμένα, νοσταλγικά, απορημένα, φοβισμένα, ερευνητικά. Πόσα πράγματα μπορείς να διαβάζεις ή να ακούσεις (Martin Buber) στα μάτια ενός ζώου που σε κοιτά μέσα από την ομίχλη, πίσω από τις φυλλωσιές, κρυμμένο ανάμεσα σε βράχους…
Οι εικόνες των ζώων που είδαμε στην έκθεση οικείες. Πολλές ζωγραφιές μας θύμιζαν εικόνες που ξέρουμε από σχολικά βιβλία, περιοδικά, λαϊκές λιθογραφίες, ντοκιμαντέρ. Όμως για πρώτη φορά σ’ αυτές τις εικόνες ζωντάνευαν έτσι τα μάτια. Ο κάθε θεατής μπροστά σε κάποιο από τα έργα διάβαζε στα μάτια το δικό του αποκλειστικό μήνυμα. Όλοι κάτι είχαμε να θυμηθούμε μπροστά σ’ αυτά τα μάτια…
«Προσπάθησα να αποτυπώσω την έκφραση που έχουν τα ζώα όταν έρχονται αντιμέτωπα με τον πολιτισμό μας», μας λέει η Αννίτα Αργυροηλιοπούλου, καθώς μας ξεναγεί στην έκθεση. Μας εξομολογείται πόσο επηρεάστηκε από το Γιόζεφ Μπόις στην περφόρμανς «Πώς να εξηγήσετε τις εικόνες σε έναν νεκρό λαγό».

«Είχα δει μόνο εικόνες που μας έδειχνε ο Κεσσανλής στο εργαστήριο. Όταν είδα το video της περφόρμανς στο Βερολίνο, συγκινήθηκα πολύ. Άρχισα να μαζεύω λαγούς, σε μπιμπελό, μινιατούρες και γενικά ότι έβρισκα στα παζάρια. Έκανα μια μικρή συλλογή και μετά μου βγήκε να ζωγραφίσω ένα τεράστιο λαγό δυόμισι μέτρα, που όμως δεν συμπεριέλαβα το έργο αυτό στην έκθεση. Είχε έντονη έκφραση στο μάτι και με το μέγεθος ήθελα να του προσδώσω μεγαλοπρέπεια. Για μένα ο λαγός συμβολίζει την ελευθερία και την άγρια ζωή, για τον Μπόις συμβόλιζε την ειρήνη και έλεγε «Πιστεύω πως ακόμη κι ένα νεκρό ζώο μπορεί να έχει μεγαλύτερη δύναμη διορατικότητας από κάποια ανθρώπινη θέση πείσμονος λογικής».

Όλα ξεκίνησαν λοιπόν από ένα λαγό…

«Θα ήθελα να πω ότι μεγάλη επιρροή είχα από ένα ντοκιμαντέρ που αναφερόταν στους Αβορίγινες. Συγκεκριμένα σε ένα απόσπασμα απο φιλμ που γύρισαν Άγγλοι στην Αυστραλία, όταν τους είχαν πρωτοσυναντήσει καθόντουσαν κάτω από ένα δένδρο κι αυτοί απλά έστρεψαν το κεφάλι και κοίταξαν προς την κάμερα, χωρίς να ξέρουν τι κοιτάνε εκείνη τη στιγμή ούτε αν τους μαγνητοσκοπούν. Ούτε λευκούς είχαν ξαναδεί. Με συγκλόνισε το βλέμμα τους που το παρομοίασα με το βλέμμα οποιουδήποτε ζώου που ζει ελεύθερο στη φύση του και ξαφνικά κοιτάζει έναν από εμάς. Ένα φωτογράφο, ένα κυνηγό και δεν ξέρει τι του περιμένει. Δεν ξέρει ποια θα είναι η μοίρα του, ποια θα είναι σχέση του μ’ αυτό που έχει μπροστά του. «Κυνηγούσα» λοιπόν τα βλέμματα και σιγά σιγά το ένα έργο έφερνε το άλλο. Οι τεχνικές βγήκαν μέσα από τη δουλειά».

Δεν ξέρεις αν αυτό το συναρπαστικό βλέμμα είναι απορία, φόβος ή λύπη. Ίσως και απελπισία.

«Είναι εκεί και ο καθένας τα διαβάζει όπως θέλει. Άλλος μπορεί να φοβάται, άλλος μπορεί να ταυτίζεται. Για μένα αυτό είναι το σημαντικό. Να ακούω τι εισπράττει ο καθένας. Ό,τι μπορεί να συμβεί κοιτάζοντας ο ένας τον άλλον»

Έρχονται αντιμέτωπα τα βλέμματα θεατή και ζώου.

«Μα αυτή είναι η λειτουργία του έργου. Όλα κοιτάζουν κατ’ ευθείαν μπροστά».

Αυτή η αχλή είναι ένα τρικ για να γίνουν πιο εμφανή τα βλέμματα;

«Κατά βάση αυτό είναι. Είναι όμως και η συνέχεια της προηγούμενης δουλειάς μου «πορτρέτα εφήβων» πάλι πίσω από ημιδιάφανο πλεξιγκλάς. Αυτά τα ημιδιάφανα υλικά είναι επιλεγμένα πολύ συνειδητά. Μπορεί να είναι πλεξιγκλάς μπορεί να είναι ρυζόχαρτο. Ήθελα να ξεπροβάλουν από ένα θολό τοπίο, λευκό ακαθόριστο με έμφαση κυρίως στο πρόσωπο και να λειτουργεί η προσοχή στις περιοχές γύρω από τα μάτια. Για μένα όλο αυτό λειτουργεί σαν μνήμη. Ότι υπάρχει μέσα μας κάτι. Είναι σαν θυμάσαι κάτι που δεν είναι ξεκάθαρο. Συνειδητά ήθελα να προκαλεί τον άλλον να αναρωτηθεί, να ψάξει να βρει κάτι, να μην είναι όμως ευδιάκριτα. Πολλές φορές το πολύ ευδιάκριτο με ενοχλεί. Προτιμώ κάτι να είναι δοσμένο με ένα πιο ασαφή τρόπο, για να μπορείς να το ανακαλύψεις».

Τοπίο στην ομίχλη, με την έννοια ότι η ομίχλη καλύπτει ή αποκαλύπτει. Δεν ξέρεις αν η ομίχλη έρχεται (για να καλύψει) ή φεύγει (για να αποκαλύψει).

«Μ’ αρέσει πολύ ο Αγγελόπουλος. Και τα Γιάννενα. Είναι αυτή αίσθηση να διακρίνεις κάτι την τελευταία στιγμή. Κάτι που είναι εκεί και δεν μπορείς να το δεις. Επίσης το σώμα θα μπορούσε να είναι ένα τοπίο. Παλαιότερα είχα ζωγραφίσει βουνά που ήταν σαν σώμα.

Ακόμη κι αυτή η αχλή είναι τοπίο από μόνη της. Συμβολικά μπορούμε να δούμε το τοπίο της ομίχλης που ζούμε σήμερα με τα μάτια τα λυπημένα, τα έκπληκτα, τα απελπισμένα. Για το περιβάλλον για την ίδια μας τη ζωή.

«Αν αυτό περνάει στον κόσμο. Αν με το βλέμμα του το ζώο προειδοποιεί, αυτό με κάνει χαρούμενη. Εγώ τα έχω εκεί για να διαβάσει κάποιος αυτό που νομίζει. Πιστεύω ότι προειδοποιούν τον ευαίσθητο θεατή. Αν έχεις την ευαισθησία να το δεις σαν προειδοποίηση το έργο έχει πετύχει»

Ζούμε μαζί τους δεν είναι κάτι διαφορετικό από εμάς

«Αυτό ήταν και το κεντρικό νόημα του ντοκιμαντέρ για τους Αβορίγινες. Πόσο σε αρμονία με τη φύση είναι κάποιοι πολιτισμοί και πόσο εμείς είμαστε αλλού και τελείως μακριά και νομίζουμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα. Μεγάλωσα μέσα στη φύση, έχω καλή σχέση με τα ζώα. Υπάρχει μια σιωπή που ο καθένας ό,τι καταλάβει».

Είναι η σιωπή της φύσης

«Δεν θέλω τα έργα να είναι ηχηρά για να μπορεί ο καθένας να τα ανακαλύψει. Παλαιότερα τα έργα μου ήταν πιο έντονα, πιο εξπρεσιονίστικα σαν τεχνική καθώς σχεδίαζα με τη φωτιά και συνομιλούσαν με την σκιά τους. Σ’ αυτή τη φάση θέλω να είναι εκεί, να μπορέσει ο θεατής να τα ανακαλύψει με μία ηρεμία, να τα αφουγκραστεί. Δεν επιδιώκω να δώσω μια γροθιά στο στομάχι .

Βοηθά σ’ αυτό η θαμπάδα

«Με το μη ευδιάκριτο θέλησα να δημιουργήσω μια τρισδιάστατη αίσθηση. Μια υποψία κίνησης».

-Η απεικόνιση των ζώων δεν ήταν ρίσκο; Ζωγραφιές με ζώα. Μέχρι να έρθει κάποιος στη γκαλερί και να δει τα έργα είχε στο μυαλό του κάτι πολύ…παραδοσιακό. Βέβαια ο θεατής βρισκόταν μπροστά σε κάτι διαφορετικό, αλλά μιλάμε σαν πρώτο άκουσμα…

«Κι εγώ το σκέφτηκα επειδή πρόκειται για εικόνες σχετικά οικείες σε όλους, αλλά η σκέψη αυτή δεν με εμπόδισε»

Θυμάμαι παλαιότερα έργα σας με τις σκιές, τα περιγράμματα.

«Σε ένα από τους παλιούς καταλόγους ξεκινούσα με τους στίχους του Πολ Τσέλαν “Τα μικρά μυστικά κάνουν σκιές απ’ αυτές ζω εγώ, ζεις εσύ, ζούμε εμείς”. Είχα πολύ σχέση με τις σκιές. Στην αρχή στη δουλειά μου το έργο συνομιλούσε πάντα με τη σκιά του. Είχε κενά η φόρμα, το φως ήταν μέρος της σύνθεσης, το έργο το σχεδίαζα μαζί με τη σκιά του και συνομιλούσε με αυτή. Τώρα κυνηγάω το λευκό πάνω στο λευκό. Υπάρχουν λεπτές αποχρώσεις στα γκρίζα, όμως τα γκρίζα είναι λίγα και κυριαρχεί το λευκό. Μέσα στα λευκά, το φως βγαίνει από μια διαβάθμιση γκρίζων.