Αγγέλικα Κοροβέση –  Εκεί που πάγωσε ο χρόνος

Η γλυπτική σύνθεση στην καρδιά της Αθήνας μας θυμίζει μια «Ματωμένη Πέμπτη»

 Ένα γλυπτό που μοιάζει να μπλέκει με τον κόσμο και να συμμετέχει στην κίνηση, στη ζωή της πόλης βρίσκεται από τον περασμένο Σεπτέμβριο στην οδό Πανεπιστημίου, απέναντι από το Αρσάκειο. Είναι ένα γλυπτικό σύμπλεγμα που φιλοτέχνησε η Αγγέλικα Κοροβέση ως αφιέρωμα στη μνήμη τριών επαγγελματιών της Αθήνας που έχασαν τη ζωή τους σε διαδηλώσεις το Μάρτιο του 1927. Είναι μια αξιέπαινη πρωτοβουλία των συνδικαλιστικών οργάνων των εμπόρων και βιοτεχνών για να τιμήσουν τους συναδέλφους τους και να θυμίζουν τους αγώνες που χρειάστηκε ο κλάδος τους για να επιβιώσει και να ανδρωθεί.
Δεν είναι το πρώτο δημόσιο γλυπτό που δημιουργεί η Αγγέλικα Κοροβέση, αλλά είναι το πρώτο με ένα νέο, για τη γλυπτική υλικό αλλά και ίσως το μοναδικό που απεικονίζει και αναφέρεται σε διαδήλωση και μάλιστα σε μια περιοχή που βιώνει των παλμό διαδηλώσεων και άλλων κινητοποιήσεων από τα πρώτα χρόνια που η Αθήνα ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα. Σε μια σύντομη συζήτηση μας η Αγγέλικα Κοροβέση μας μίλησε για το νέο της έργο.

Η Αγγέλικα Κοροβέση ξεναγεί στο γλυπτό της Πανεπιστημίου 44

• Το έργο απεικονίζει ένα πολυάριθμο σύμπλεγμα ανθρώπων.  Παράλληλες ταυτότητες σε ένα κοινό στόχο. 

 Το έργο συμβολίζει τον κοινό Αγώνα των Μικρομεσαίων Επαγγελματιών και βιοτεχνών και είναι φόρος τιμής για τη θυσία των τριών αγωνιστών επαγγελματιών.
Πριν από 100 χρόνια στις 10 Μαρτίου του 1927, μετά από την κήρυξη Πανελλαδικής κινητοποίησης από τη ΓΣΕΒΕΕ, αντιδρώντας στους αντιεπαγγελματικούς νόμους της τότε κυβέρνησης, οι απεργοί αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για Δικαιοσύνη, εκείνη την Ματωμένη Πέμπτη

• Με εξαίρεση το ανάγλυφο της οδού Σταδίου για το Σωτήρη Πέτρουλα, νομίζω ότι είναι το πρώτο δημόσιο γλυπτό στο κέντρο που αφιερώνεται και αναπαριστά μια διαδήλωση∙ και μάλιστα σε μια περιοχή που από το 1834 που η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα είναι η καρδιά απεργιών, διαδηλώσεων και κινημάτων.

Συμφωνώ ότι είναι σχεδόν το μοναδικό (εκτός από το ανάγλυφο που προαναφέρατε) Δημόσιο Μνημείο Αγώνα και θυσίας στο κέντρο της Αθήνας, στην Οδό Πανεπιστημίου 44.

Η χαραγμένη φιγούρα σύμβολο του «απόντα» διαδηλωτή

• Είναι ένα έργο που φέρει τη μνήμη και το ιστορικό φορτίο τόσων αγώνων;

 Θα είναι τιμή μου να θεωρούν οι πολίτες ότι το έργο αυτό είναι Άξιο να φέρει το βαρύ Ιστορικό Φορτίο. Επεδίωξα να συμβολίζει στιγμές θυσίας και αγωνιστικών διεκδικήσεων πολλών Ανθρώπων. Μπορεί τα χαρακτηριστικά καπέλα, στη σύνθεση, να σηματοδοτούν την συγκεκριμένη χρονική στιγμή αλλά τα αφαιρετικά χαρακτηριστικά των αγωνιστών αφορούν όλους τους αγωνιστές όλων των εποχών. Ανάμεσά τους τα άυλα κενά περιγράμματα των πεσόντων, σαν χάραγμα στους αιώνες, περιλαμβάνουν το σημερινό αστικό τοπίο και  συγχρονίζονται με το θεατή. Σαν ο χρόνος της θυσίας να ξεκίνησε από τότε αλλά είναι συνεχής ως σήμερα. Σαν όλοι οι πεσόντες αγωνιστές να περιλαμβάνονται σε αυτούς τους τρεις δολοφονημένους απεργούς.

• Ότι το έργο θα μπορούσε να γίνει σημείο αναφοράς, αυτών των αγώνων σε επηρέασε στο στάδιο του σχεδιασμού του;

Πολλά ήταν τα στοιχεία που επηρέασαν το σχεδιασμό του έργου. Έχοντας την τιμή να συμμετέχω με το έργο μου στην Ιστορία της Πόλης της Αθήνας ήταν μία πρόκληση να πετύχω ώστε το έργο να υπηρετεί την Συλλογική συνείδηση, να αναδείξει την Αξία των συλλογικών αγώνων ταυτόχρονα να εκφράζει την εποχή του, να είναι στοχαστικό και εκτός από το να προσφέρει αθανασία στην μνήμη των τριών νεκρών της απεργιακής κινητοποίησης του 1927, να είναι πηγή έμπνευσης των σύγχρονων διεκδικήσεων για περισσότερα δικαιώματα, ευημερία για όλους και κοινωνική δικαιοσύνη.
Ο ιστορικός Τέχνης και καθηγητής Δ.Π.Θ Γιάννης Κολοκοτρώνης αναφέρει σε ένα απόσπασμα του για την κοινωνική και καλλιτεχνική αξία του έργου : «…Το μνημείο “Ματωμένη Πεμπτη” είναι μία σύγχρονη ποιητική σύνθεση που εξυμνεί και αναδεικνύει την συλλογικότητα έναντι της ατομικότητας. Στην πάροδο του χρόνου, η μνήμη εξορθολογίζεται καθώς αποσυμπιέζεται από το συναίσθημα. Το μονόχρωμο μεταλλικό Μνημείο της «Ματωμένης Πέμπτης» της Αγγέλικας Κοροβέση είναι μια άλλη ματιά της σύγχρονης πραγματικότητας και μια βαθιά πολιτική δήλωση, ότι στις μέρες μας η συλλογικότητα είναι το ισχυρότερο μέσο για την προστασία της ατομικότητας και η συνεργασία το μέλλον της ανθρωπότητας».

• Το έργο που φιλοτεχνείτε απαιτεί το δικό του υλικό ή επιλέγετε εσείς και το προσαρμόζετε; 

Η γλυπτική σύνθεση απαιτεί το δικό της υλικό όπως και αντίστροφα.
Το μνημείο είναι μέσα στον ιστό της πόλης ,πολύ κοντά στην κίνηση των Ανθρώπων στο πεζοδρόμιο ,σε μέγεθος που συγκατοικεί αρμονικά με τους κινούμενους πεζούς.
Εξ αυτών το υλικό εκτός της πλαστικότητας του πρέπει να είναι και ανθεκτικό σε κακόβουλες ενέργειες ώστε να αντέξει η φρεσκάδα του στον χρόνο. Το χρώμα του είναι άσπρο περισσότερο για να μοιάζει σαν να πάγωσε η στιγμή που οι τρεις πεσόντες πέρασαν στην ιστορία σαν την χαρακιά σε όλους του χρόνους.
Λευκά γλυπτά μέχρι σήμερα ήταν τα μαρμάρινα. Το ανοδιωμένο αλουμίνιο σε λευκό χρώμα πρωτοεμφανίζεται στην Ελλάδα σε αυτό το μνημείο των Πεσόντων της «Ματωμένης Πέμπτης».

• Γιατί επιλέξατε το ανοδιωμένο αλουμίνιο; Και τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε μ’ αυτό το υλικό;

Επέλεξα το αλουμίνιο γιατί θα το έβαφα αλλά και γιατί είναι υλικό που δεν είναι επιθυμητό από τους κλέφτες χαλκού που είναι μάστιγα της καλλιτεχνικής μας κληρονομιάς στις πόλεις.
Επειδή ήταν η πρώτη φορά που δοκίμαζα το άσπρο χρώμα με την μέθοδο της ανοδίωσης είχα ενδοιασμούς αλλά η εφαρμογή του απέδωσε τα προσδοκώμενα.

• Συμμερίζεστε την άποψη ότι η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα με τα λιγότερα δημόσια γλυπτά;

Ναι συμφωνώ ότι η Αθήνα  έχει πολύ λίγα Δημόσια Γλυπτά κυρίως σύγχρονα. Το μνημείο αυτό είναι το μοναδικό που αναφέρεται στους αγώνες των πολιτών.

• Είναι ίσως και το μοναδικό σε χώρο πεζοδρομίου, σαν να συμμετέχει σ’ αυτή τη διαρκή κίνηση των ανθρώπων.

  Η προσβασιμότητα του είναι φιλική προς τους πεζούς και συμμετέχει στην καθημερινή κίνηση της πόλης. Επίσης έχει την μοναδικότητα με την ανάρτηση της επιγραφής με γραφή Μπράιγ για τους ανθρώπους που στερούνται όρασης όπως και ενός QR code που οδηγεί διαδικτυακά στην αναλυτική περιγραφή των ιστορικών γεγονότων του 1927.
Μέχρι σήμερα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν μέσα στην πόλη αναφέρονται με αναθηματικές πλάκες και δεν είναι ευδιάκριτες ανάμεσα στα τόσα κατασκευαστικά «επεισόδιά» των πεζοδρομίων. 

Οι νεκροί της «Ματωμένης Πέμπτης» στους οποίους είναι αφιερωμένο το έργο της Αγγέλικας Κοροβέση: Γεώργιος Γεράλδης και Μιχάλης Κοντός,  υποδηματοποιοί και Κόδρος Μπενούκας, υδραυλικός.

Η Αγγέλικα Κοροβέση με το δήμαρχό Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη και τον ιστορικό τέχνης καθηγητή Γιάννη Κολοκοτρώνη, την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του μνημείου

Ματωμένη Πέμπτη του ’27 της Αγγέλικας Κοροβέση

Γράφει ο Γιάννης Κολοκοτρώνης,
Ιστορικός της Τέχνης, Καθηγητής ΔΠΘ

Πέμπτη 10 Μαρτίου 1927 – Κυριακή 24 Σεπτέμβρη 2023. Ενενήντα έξι χρόνια, σχεδόν έναν αιώνα μετά την ιστορική μέρα του Επαγγελματοβιοτεχνικού κινήματος στην Ελλάδα, ένα μνημείο επί της Πανεπιστημίου 44, στο ύψος του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών απέναντι από το Αρσάκειο, έρχεται να θυμίζει στους περαστικούς και τους εργαζόμενους της περιοχής τα δραματικά γεγονότα της ‘Ματωμένης’ Πέμπτης του ‘27. Τον αγώνα τους για καλύτερες συνθήκες επιβίωσης των μικρομεσαίων νοικοκυραίων του μεσοπολέμου και τους πρώτους νεκρούς στην συνδικαλιστική ιστορία των επαγγελματοβιοτεχνών
Καθώς τα γεγονότα έχουν καταγραφεί και περιγραφεί στον ημερήσιο τύπο της εποχής αλλά η συλλογική μνήμη τα κρατά θαμμένα στο ιστορικό της υποσυνείδητο για να τα επαναφέρει σε καιρούς αναθεώρησης, η τέχνη και ακόμη περισσότερο η αισθητική της δημόσιας γλυπτικής σηματοδοτεί το χώρο και νοηματοδοτεί εκ νέου την  ιστορικότητα των γεγονότων.

Σπάνια φωτογραφία από τη διαδήλωση της ματωμένης Πέμπτης του 1927.

Η γλύπτρια Αγγέλικα Κοροβέση, είναι γνωστή για τις πρωτοποριακές μελέτες της πάνω στις αόρατες και ρευστές ιδιότητες της Φύσης -την ένταση, τη δύναμη, την ισορροπία, τη μεταβολή, οι οποίες χαρακτηρίζουν επίσης κάθε ανθρώπινη προσωπικότητα αλλά και τον ανθρώπινο πολιτισμό στο σύνολό του. Στα εννοιολογικά γλυπτά μας έχει δείξει πως μορφοποιείται η κίνηση, οι ιπποδυνάμεις (κυριολεκτικά και μεταφορικά), τι είναι και πως επιτυγχάνεται η ισορροπία, ποιες είναι οι μορφές του ήχου (Ηχογλυπτομορφές), ποιες είναι οι πολλαπλά εναλλασσόμενες Πρωτεϊκές μορφές της Αλήθειας. Η πολυδιάστατη γλυπτική της συμπληρώνεται από μοναδικά και πρωτότυπα δημόσια γλυπτά τοποθετημένα στην Ελλάδα (Αθήνα, Πόρτο Ύδρα, Κορακόλιθο Λειβαδιάς, Μέτσοβο, Χαλκιδική, Κω), την Κύπρο και το εξωτερικό (Γαλλία, Κίνα). Το πλούσιο προσωπικό μορφοπλαστικό λεξιλόγιο που διαμόρφωσε σε τέσσερις σχεδόν δεκαετίες έρευνας πάνω στην έννοια και την ύλη της μορφής, ξεκινώντας από τη μελέτη της τέχνης της αρχαιότητας για να φτάσει στη σύγχρονη ψηφιακή τέχνη, φανερώνει ακριβώς το βασικότερο χαρακτηριστικό της τέχνης: να ανατρέπει τις συνήθειες μας.
Η γλυπτική σύνθεση της Αγγέλικας Κοροβέση που στέκεται επί της Πανεπιστημίου, προς τιμήν και στη μνήμη των τριών θυμάτων της 10^ης Μαρτίου 1927, του Γεώργιου Γεράλδη, του Μιχάλη Κοντού και του Κόδρο Μπενούκα δεν είναι απλά ένα αναθηματικό μνημείο πεσόντων. Είναι μια σύγχρονη ποιητική γλυπτική σύνθεση από ανοδιωμένο αλουμίνιο που εξυμνεί και αναδεικνύει τη συλλογικότητα έναντι της ατομικότητας.

Η πίσω όψη του Μνημείου

Μια ημί-πυραμιδοειδής διευθέτηση ομαδοποιημένων καπελοφόρων στο χώρο, διαταράσσει την καθαρότητα του σχήματος. Το μάτι, συνηθισμένο στην ισορροπημένη γεωμετρία των σχημάτων, χάνει το ρυθμό του. Η οβάλ απόληξη με έξι ισοϋψείς ανδρικές μορφές καταργεί την αυστηρή κοινωνική ιεραρχία: δεν υπάρχει ένας ήρωας – θύμα στην κορυφή αλλά μια ομάδα. Το βλέπουμε στις μετόπες του Παρθενώνα. Αν η διαφοροποίηση των ανθρώπων ωφελεί την ατομικότητα, η συλλογικότητα είναι εκείνη που επιτυγχάνει κοινωνικούς στόχους. Και στο μνημείο της Κοροβέση τα θύματα ήρωες δεν έχουν ατομικά χαρακτηριστικά για να διακρίνονται ανάμεσα το πλήθος των πανομοιότυπων ανώνυμων μορφών. Στο πρώτο επίπεδο, η ομάδα έχει την ίδια αξία με τις ομάδες στα άλλα δύο επίπεδα που συγκρατούνται μεταξύ τους από τον λεπτεπίλεπτο σωματικό τους όγκο. Οποιαδήποτε μορφή μπορεί να είναι καθένας από τους αφηρωισμένους νεκρούς της απεργίας.
Τα μεγάλα κενά στη σύνθεση ανάμεσα στις μορφές, οι τρύπες στο γλυπτό -που θα λέγαμε, σπάνε την συμπαγή δομή του όγκου για να ελαφρύνουν τον στατικό δυναμισμό και την φαινομενική ακινησία των μορφών. Το βλέμμα του θεατή συμπληρώνει τα κενά του γλυπτού από τα κομμάτια του αστικού χώρου. Σε πρώτη ανάγνωση, το γλυπτό της Κοροβέση αναγκάζει τον θεατή να μπει στον πραγματικό χρόνο. Στην παραδοσιακή γλυπτική, ένα διαμπερές δημόσιο αναθηματικό γλυπτό είναι τολμηρό και ριψοκίνδυνο. Για την Κοροβέση, ο τρόπος που το γλυπτό κόβει το χώρο της Πανεπιστημίου και τον ενσωματώνει αποσπασματικά στη σύνθεση είναι μια αλληγορική εκδοχή στο διάλογο του κενού της μνήμης με το ιστορικό γεγονός. Η ίδια άλλωστε έχει δηλώσει: «Απαγκιστρωμένη από μια περιορισμένη αλήθεια για την εικόνα, ενδιαφέρομαι τα έργα να εκφράζουν την εποχή τους, να είναι στοχαστικά με πολλές προεκτάσεις και ερμηνείες, να είναι εναρμονισμένα με το περιβάλλον στις φυσικές και νοηματικές διαστάσεις τους και να υπηρετούν τη συλλογική συνείδηση ως Μνημεία.»
Στην πάροδο του χρόνου, η μνήμη εξορθολογίζεται καθώς αποσυμπιέζεται από το συναίσθημα. Το μονόχρωμο μεταλλικό Μνημείο της Ματωμένης Πέμπτης της Αγγέλικας Κοροβέση είναι μια άλλη ματιά της σύγχρονης πραγματικότητας και μια βαθιά πολιτική δήλωση, ότι στις μέρες μας η συλλογικότητα είναι το ισχυρότερο μέσο για την προστασία της ατομικότητας και η συνεργασία το μέλλον της ανθρωπότητας.

Last modified: 17/11/2023