Άντρος Ευσταθίου: Αναπαράσταση ζωής μέσα στα ερείπια

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Πέντε χρόνια «έζησε» στα ερείπια του αεροδρομίου Λευκωσίας, φωτογραφίζοντας ένα σύμβολο νοσταλγίας

Αυτή η κούκλα με το κομμένο χέρι
που κρεμάστηκε στο παράθυρο
του γκρεμισμένου σπιτιού
ποιο παιδάκι ήθελε ν᾽ αποχαιρετήσει,
σε ποιο παιδάκι σύρθηκε ως το παράθυρο
ν᾽ ανεμίσει το χέρι και της το᾽ κοψαν;

‘Αντρο οι στίχοι του αγαπημένου μου και του αγαπημένου σου απ’ όσο ξέρω, Κώστα Μόντη, είναι που με συνοδεύουν από τη μέρα της μεγάλης σφαγής στην Κύπρο. Σε κάθε σου φωτογραφία ψιθύριζα τα λόγια αυτά του ποιητή…

Ήταν η εξομολόγησή μου στον Άντρο Ευσταθίου όταν τον συνάντησα στην έκθεση του «Nicosia International Airport», στη γκαλερί Ευριπίδης.
Ο Άντρος Ευσταθίου γεννήθηκε το 1974, χρονιά της εισβολής του Αττίλα στην Κύπρο. Μεγάλωσε σε μια χώρα διαιρεμένη. Δεν είναι λίγες οι πληγές που έχουν μείνει ανοιχτές από τότε στο Νησί. Ο Άντρος επέλεξε να καταγράψει και να διεισδύσει με το φωτογραφικό του φακό στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Λευκωσίας. «Το στατικό κτίσμα του 1968 που στέγαζε το αεροδρόμιο αποτελεί σήμερα ένα σύμβολο: σύμβολο της σύγχρονης ιστορίας, σύμβολο της σύγχρονης πολιτικής, σύμβολο της καταστροφής, σύμβολο της ιδιοσυγκρασίας, του σύγχρονου Κυπρίου. …Σε κάθε περίπτωση τα ερείπια του αεροδρομίου αποτελούν σύμβολο της νοσταλγίας», γράφει
Η φωτογραφική του περιπλάνηση στο αεροδρόμιο απαίτησε πολύ χρόνο, αγωνία, κρυφτό με τις αρχές πολλές φορές. Βρήκε πληρώματα της εποχής εκείνης, υπαλλήλους εδάφους και τους ξανάβαλε μέσα στα ερείπια και φωτογράφιζε ανθρώπους από το παρελθόν με φόντο το σήμερα. Ήταν ένα θεατρικό εύρημα όπου χώρος, χρόνος και πρωταγωνιστές συναντώνται σε μια νοσταλγική αναπαράσταση.

Πώς ένιωθες όταν μόνος περιπλανιόσουν σε ένα χώρο που κάποτε χιλιάδες άνθρωποι έδιναν ζωή και πώς είναι να βρίσκεσαι σε ένα χώρο «νεκρό»; Έτυχε να βρεθείς μπροστά σε ένα χαμένο ή ξεχασμένο προσωπικό αντικείμενο που από μονό του θα μπορούσε να σου διηγηθεί την ιστορία κάποιου ανθρώπου;

Ποτέ δεν ένιωσα ότι αυτό το μέρος το Αεροδρόμιο Λευκωσίας συγκεκριμένα ότι το χάσαμε. Από την πρώτη φορά που το αντίκρισα από την πρώτη φορά που το διάβηκα, μπορεί να με κυρίευσαν έντονα συναισθήματα, αλλά από την αρχή ένιωθα ότι είναι ένας χώρος «δικός» μας, ότι δεν προηγήθηκε τίποτα από όλα αυτά τα κακά που προηγήθηκαν, απλά σαν να επέστρεφα σε κάτι που μου ήταν γνώριμο, κάτι που το ένιωθα έντονα δικό μου.

«Χωρίς μελοδραματισμό αλλά με συνείδηση ιστορίας» γράφει για τη δουλειά σου ο Μάνος Στεφανίδης. Με τη συνείδηση της ιστορίας λοιπόν και με την υποχρέωση που έχουμε απέναντί της, πού καταστάσεις αυτή τη δουλειά;… Είναι ένα ντοκουμέντο, μια μορφή τέχνης μέσα από ερείπια, είναι μια κιβωτός κυπριακής μνήμης;

Ειναι όλα αυτά που αναφέρεις. Είναι καταγραφή της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας-τραγωδίας, δοσμένη με εικαστικό τρόπο – δεν θα μπορούσα αλλιώς – είναι όμως όπως πολύ ωραία το χαρακτήρισες, μια σύγχρονη κιβωτός εικόνων, αναμνήσεων, υπενθυμίσεων. Για μένα το σημαντικό ως καλλιτέχνης είναι να αφυπνίζω τον κόσμο, τους θεατές, την κοινωνία γενικά. Η τέχνη η πολιτική τέχνη αυτό υποστηρίζει, την αφύπνιση. Δεν κάνω διακοσμητική τέχνη, κάνω τέχνη για τις θύμησες, κάνω τέχνη για την επόμενη γενιά. Αυτά θέλω να αφήνουν στον κόσμο τα έργα μου, αυτή την επίγευση.

Πόσο ένας καλλιτέχνης μπορεί να βρεθεί απέναντι σε ένα χώρο με τόσο συναισθηματικό φόρτο και να νιώσει αντικειμενικός; Ή αφήνεσαι και όπου οδηγήσει το συναίσθημα και οι μνήμες που διατρέχουν τα χαλάσματα;

Για μένα σε τέτοιες καταστάσεις δύσκολες, που ίσως σε επηρεάσουν αρνητικά και ίσως να μην λειτουργήσεις όσο αντικειμενικά θα ήθελες, ο τρόπος μου είναι να αποστασιοποιηθώ από το θέμα μέχρι να νιώσω ότι λειτουργώ χωρίς τα βαρίδια της ιστορίας. Πετυχαίνει ως συνήθως επειδή οι άνθρωποι στα δύσκολα βρίσκουν τους τρόπους και τη δύναμη για να προχωρήσουν. Δεν ήταν εύκολο για μένα, ήτανε πολύ δύσκολο .Έναν μήνα πήγαινα και καθόμουν στην αίθουσα αναμονής, χωρίς να κάνω κάτι. Απλά άκουγα ή μάλλον προσπαθούσα να νιώσω την καθημερινότητα ενός αεροδρομίου που είχε βομβαρδιστεί 40 χρόνια πριν, και που έπαψε βίαια να λειτουργεί. Σιγά σιγά αυτή η καθημερινότητα μου στο Αεροδρόμιο με βοήθησε στο να νιώσω μόνιμος κάτοικος του χώρου και έτσι να δω το πρότζεκτ μου ως κάτι πολύ προσωπικό, πέρα από δεσμεύσεις καλλιτεχνικού τύπου. Περισσότερο λειτούργησα ως καθαρά θεατής μιας καταστροφής που έπρεπε να την δείξω στον κόσμο αλλά χωρίς μνημόσυνα και κηδείες. Ήθελα να δείξω ελπίδα μέσα στις φωτογραφίες μου. Νομίζω ότι αυτό βγάζουν προς τα έξω, προς τους θεατές… Ελπίδα…

Σε ένα χώρο που έχασε ξαφνικά τη ζωή του πριν από 43 χρόνια αλλά εξακολουθεί να χάσκει έρημος κι ανήμπορος, ένα μεταφυσικό σκίρτημα είναι πιθανό. Αλήθεια όσο καιρό φωτογράφιζες ένιωσες ποτέ να περιπλανιούνται μέσα στο αεροδρόμιο σκιές και ανάσες;

Καταλαβαίνω τι λες, είναι φυσικό να ένιωσα κάποιες στιγμές ότι δεν ήμουνα μόνος στο αεροδρόμιο, μην ξεχνάς ότι το μυαλό παίζει περίεργα παιχνίδια. Δεν γίνεται να μην νιώσεις συναισθήματα έντονα ίσως και λίγο μεταφυσικά που να μην σε ταρακουνήσουν, μιλάμε για ένα «νεκροταφείο» της σύγχρονης μας ιστορίας.