Άγγελος Σκούρτης: Όταν βομβαρδίζομαι συνέχεια από τη βία, τότε η τέχνη παίρνει το ρόλο της αντιπαράθεσης

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

«Εκθέτω, εμπεριέχει τις έννοιες της Ευθύνης και της Απόλυτης Ελευθερίας που πρέπει να έχει ο ίδιος ο καλλιτέχνης» μ’ αυτή την άποψη ο εικαστικός Άγγελος Σκούρτης αποφάσισε να οργανώσει και να μας παρουσιάσει μια πολύ ενδιαφέρουσα ομαδική έκθεση. Επέλεξε καλλιτέχνες από μια μεγάλη κλίμακα εκφραστικών τάσεων αλλά και χρονολογικής προέλευσης. Οι παλαιότεροι ανήκουν σ’ αυτούς που κράτησαν την καλλιτεχνική τους πορεία σε υψηλό επίπεδο και οι νεώτεροι γιατί υπόσχονται μια πορεία που θα δικαιώσει την επιλογή του. Όμως το στοιχείο που έδωσε στην έκθεση την ιδιαιτερότητα είναι το τόλμημα του Άγγελου Σκούρτη να την κοινοποιήσει παράλληλα και στο Face Book. Έτσι όσοι δεν θα επισκεφτούν την έκθεση στην αίθουσα Έκφραση της Γιάννας Γραμματοπούλου μπορούν να «περιηγηθούν» μέσα από το Face Book και να κάνουν βέβαια και το σχετικό like. Άλλωστε και ο τίτλος της έκθεσης είναι lίκε, μια λέξη που ελέω Face Book ενσωματώθηκε στην καθημερινότητα μας. Μάλιστα στην ξενάγηση της έκθεσης που μας έκανε, αλλά και στη συζήτηση που ακολούθησε ο Άγγελος Σκούρτης προσπάθησε να αποσυμβολίσει και να δώσει νέες ερμηνείες στη λέξη like που δεσπόζει στην έκθεση.
Με ενδιέφερε σαν καλλιτέχνης και συνάδελφος να οργανώσω μία έκθεση στην οποία να μετέχουν καλλιτέχνες τους οποίους εκτιμώ, αγαπώ και παρακολουθώ χρόνια∙ όχι με την έννοια ότι έχω ένα σκεπτικό να το διανθίσουν με φωτογραφίες. Δεν είμαι ιστορικός τέχνης, ήθελα ανθρώπους που κάνουν μία δουλειά την οποία πιστεύουν και στηρίζουν. Στόχος μου ήταν να διαλέξουν οι ίδιοι το έργο που ήθελαν εκθέσουν και να πάρουν την ευθύνη και για το έργο και για το σκεπτικό της επιλογής τους.
Στο παρελθόν πολλοί καλλιτέχνες έχουν επωμισθεί το ρόλο του επιμελητή. ΟΙ εκθέσεις γινόντουσαν κάτω από ένα θεωρητικό κείμενο∙ εδώ δεν εκτίθενται έργα να διανθίζουν το δικό μου σκεπτικό. Σκοπός ήταν το έργο αυτό να μπει στο face Book. Πιστεύω ότι το έργο πρέπει να βγει από τη γκαλερί, να μεταδοθεί μέσα από αυτό το καινούργιο μέσο επικοινωνίας. Όχι ότι θα αναπληρώσει το έργο∙ δεν αναπληρώνεται το έργο, ούτε η γκαλερί αναπληρώνεται, αλλά θα αρχίσει ο θεατής να βλέπει εικόνες – όχι έργα, αλλά εικόνες. Στο face Book δεν βλέπεις έργα, βλέπεις εικόνες∙ δεν υπάρχει η ματιέρα, δεν υπάρχει το υλικό κλπ.

-Στο face Book και στο διαδίκτυο γενικά ταιριάζει περισσότερο αυτό που έλεγε ο Μαγκρίτ για την απεικόνηση…
… Και ο Ματίς. Που έλεγε βλέπετε ζωγραφική όχι το αντικείμενο. Πάντως η επιλογή των έργων από τους ίδιους τους καλλιτέχνες ήταν σωτήριο γιατί σε ένα μεγάλο ποσοστό έδωσαν έργα που τους εκπροσωπούν.

–Πόση ανταπόκριση υπάρχει μέσα από το face Book;
Υπάρχει. Γενικά ασχολούνται πάρα πολύ λίγοι με την τέχνη, έτσι η ανταπόκριση που έχει στο face Book σημαίνει ότι τα πράγματα προχωράνε πάρα πολύ. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε και κάτι άλλο, ότι από την Αναγέννηση και μετά η τέχνη έγινε γνωστή πέρα από τους χώρους και τόπους που παραγόταν, μέσα από το χαρακτικό. Υπήρχε ο ζωγράφος που ζωγράφιζε, πήγαινε ο χαράκτης και έκανε τις αναπαραγωγές που τις πουλούσε∙ ουσιαστικά γνωστοποιούσε τον καλλιτέχνη και το έργο του, στην υπόλοιπη Ευρώπη. Έτσι μάθαμε άλλωστε και τα χαρακτικά της Ιαπωνίας. Μετά ήρθε η λιθογραφία, η φωτογραφία, και στις μέρες μας το face Book και όχι μόνο.

-Πόσο το διαδίκτυο ωφελεί την τέχνη με τη διάδοση που της παρέχει…
Οτιδήποτε είναι ανοιχτό κάνει καλό. Να σκεφτείς ένα πράγμα στην Αρχαία Αίγυπτο που η τέχνη ήταν κλειστή, χάθηκε. Στην αρχαία Ελλάδα που επικρατούσε η φιλοσοφία ό,τι ξέρω το μεταδίδω, όπως ακριβώς και στην Αναγέννηση, η Τέχνη, η φιλοσοφία της τέχνης έφθασαν στις μέρες μας. Ο άνθρωπος Universalis που έλεγε εγώ δεν είμαι φιλόσοφος και πάνω από όλα μετράει η διάδοση της σκέψης μου. Το ίδιο έγινε και στη γαλλική επανάσταση με το διαφωτισμό, με την εξέλιξη της τυπογραφίας, οτιδήποτε είχε σχέση με τη διάδοση, έκανε καλό στην ανθρωπότητα.

-Μπορούμε να πούμε ότι το ίντερνετ λειτουργεί και σαν μουσείο;
Δεν θα καταργηθεί το Μουσείο, ούτε η γκαλερί ούτε το έργο τέχνης, το αυθεντικό. Το διαδίκτυο έχει άλλο ρόλο: για παράδειγμα μια πλατεία στο Παρίσι με τον Πύργο του Άιφελ και μια καρτ ποστάλ με τον Πύργο. Η καρτ ποστάλ σε αναγκάζει να σκεφτείς «να πάω κι εγώ εκεί». Στα εικαστικά ο face Book στέλνει το μήνυμα «Αυτό το έργο θα ήθελα να το δω δια ζώσης». Σε άλλες μορφές όπως η ιατρική μπορείς να πάρεις πληροφορίες. Κι αυτό είναι πολύ καλό. Μου έλεγε μια φίλη μου την εμπειρία της όταν πήγε στο Παρίσι και είδε τον πίνακα με τα ρολόγια του Νταλί. Έπαθε σοκ. Γιατί είναι ένα έργο μικρό. Όπως όμως το έβλεπε στο διαδίκτυο και σε φωτογραφίες είχε μια άλλη διάσταση το έργο. Ο ρόλος της ματιέρας, του υλικού, του μεγέθους είναι βασικός παράγοντας.

– Μπορεί να λειτουργήσει διαδραστικά βέβαια…
Ναι μπορείς να κάνεις τέχνη ειδικά για το face Book. Όπως π.χ η ψηφιακή φωτογραφία, εκεί το έργο είναι αυθεντικό. Όμως ένα έργο με λαδομπογιά δεν μπορεί να αναπαραχθεί στο διαδικτυακά.

-Πάντως το διαδίκτυο μας έχει αποκαλύψει και πράγματα…
Έχω δει πολύ κακά πράγματα να παρουσιάζονται μέσα από το face Book. Ο κόσμος έχει εθισθεί στο κακό πράγμα. Όταν όμως αρχίζει να βλέπει καλά πράγματα αυτό είναι στα θετικά. Μαθαίνει πρώτα πρώτα το σκεπτικό το καλλιτέχνη. Να κάτι που μάθαμε από το διαδίκτυο. Το μουσείο του Σιάτλ την ίδια περίοδο που οργανώνουμε εμείς την έκθεση κάνει κάτι ανάλογο και μάλιστα με τον ίδιο τίτλο. Όμως δεν καλεί καλλιτέχνες, αλλά φωτογραφίζει τα έργα του μουσείου και λέει στους επισκέπτες του face Book να διαλέξουν το έργο και να κάνουν like στο έργο που τους αρέσει. Αλλά από τα συγκεκριμένα έργα της συλλογής. Εδώ γίνεται το αντίθετο. Εγώ δεν γνώριζα τι έργα θα μου φέρουν, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό γιατί πιστεύω πιο πολύ στην ελευθερία που έχει ο καλλιτέχνης αλλά και την ευθύνη στο «εκθέτω».

-Και στο face Book κάνουμε πράγματα ψάχνοντας… Είναι κάτι πολύ καινούργιο. Κι αυτή είναι η μαγεία…
Μα ακόμα και αυτή η λέξη του like που ουσιαστικά σημαίνει κάτι που μ’ ευχαριστεί. Όμως υπάρχουν κι έργα που δεν σ’ ευχαριστούν στο μάτι. Το like έχει πάρει την έννοια του «με ενδιαφέρει», «έλαβα το μήνυμα». Όμως με το like λειτουργείς πάρα πολύ γρήγορα. Πατάς αυτόματα, αυθόρμητα και μετά αρχίζεις να σκέφτεσαι τι είναι αυτό που είδες ή διάβασες. Γι αυτό για την έκθεση ζήτησα από τους καλλιτέχνες να γράψουν κάτι για το έργο τους.

– Υπάρχει κάποιο στοιχείο ομοιογένειας στην έκθεση;
Όχι. Η ομοιογένεια υπάρχει και φαίνεται μέσα από το ήθος των καλλιτεχνών. Κανείς δεν έφερε κακά έργα, δεύτερον το στήσιμο αναγκάζει να επικοινωνήσει το ένα έργο με το άλλο. Όπως πχ του «ο Κύβος» του Θεοδωρίδη που επικοινωνεί με το έργο του Γραμμένου. Αυτή η αίσθηση που βγαίνει μέσα από την επιθετικότητα μέσα από το ζωάκι. Δίπλα ακριβώς υπάρχουν με άλλο τρόπο γραφής οι ζωγραφιές της Καβαλιεράτου και προχωράς στα έργα του Θεοφυλακτόπουλου που έχουν την αίσθηση της τιμωρίας της αυτοκαταστροφής. Μη ξεχνάς ότι αυτή η αίσθηση του καίω ή καίγομαι έχει και την έννοια της πολιτικής πράξης. Το χαρτί παύει να είναι χαρτί και γίνεται ανθρώπινο δέρμα. Ο Θεοφυλακτόπουλος Θυμίζει με τη ζωγραφική του τη συναισθηματική ισχύ της ανθρώπινης μορφής και του επιθετικού χαρακτήρα που παίρνει, προκειμένου να γίνει «φορέας» μιας κοινωνικής και προσωπικής ψυχογραφίας.
Τα έργα τα είδα τις τρεις τελευταίες μέρες πριν μου τα φέρουν. Κι αυτό είναι το ρίσκο. Η αγωνία μου όμως είχε μετριασθεί διότι ήξερα ότι αυτοί οι καλλιτέχνες δεν θα μου φέρουν κακό έργο. Δεν είναι ένα ποτ πουρί έργων. Το ένα έργο με το άλλο έχει μια συνάφεια. Ζούμε όλοι μια περίοδο πολύ περίεργη. Εν τω μεταξύ έχουμε όλοι την αίσθηση της μεταφυσικής μέσα μας: τι είναι ζωγραφική τι είναι φωτογραφία;

Άγγελος Σκούρτης. Post Minimal – Post μήνυμα Το χρώμα από την πλευρά της αισθητικής απόλαυση, στις μέρες μας σηματοδοτεί την Πολιτική – Ιδεολογική Θρησκευτική αντιπαράθεση.
Όταν έβλεπα τους εκτελεστές με προβλημάτιζε για ποιό λόγο το χρώμα. Στη δεκαετία του ’60 στην Αμερική και στην Ευρώπη ειδικά στην Αμερική επειδή υπάρχει μια εντυπωσιακή στροφή προς τη φιλοσοφία του Ζεν δημιουργείται η λεγόμενη τέχνη του χρωματικού πεδίου ή ατέρμονα πεδία. Μεγάλοι πίνακες μονοχρωματικοί. Το μόνο που τους ενδιάφερε το κάθε χρώμα να σε φτάσει σε ένα σημείο φιλοσοφικής διέγερσης ή ηρεμίας. Ένα πορτοκαλί χρώμα που στην άκρη μπορεί να είχε μια γραμμή μαύρη. Δεν ήταν φορμαλιστικά, ήταν η σχέση του ανθρώπου με τη ζωγραφική. Η ζωγραφική τι είναι; Χρώμα. Είναι η μίνιμαλ τέχνη. Φτιάχνω ένα πίνακα πορτοκαλί και μαύρο και τον κόβω στη μέση. Το διαχωρίζω, το πορτοκαλί παίζει το ρόλο του δυτικού κόσμου και του μαύρου των τσιχαντιστών. Και στη μέση «κατεβαίνουν» αυτές οι φωτογραφίες των αμερικανών και των Ευρωπαίων δημοσιογράφων που οι τσιχαντιστές τους σφάζουν. Τους φοράνε αυτό το πορτοκαλί το ίδιο που φορούσαν οι αμερικανοί στο Γκουαντάναμο. Το χρώμα εδώ παύει να έχει φιλοσοφική διάθεση αλλά γίνεται πολιτική αντιπαράθεση και μήνυμα και σύγκρουση.
-Είναι ένα σκληρό πολιτικό έργο.
Δεν μπορώ να δώσω στην εποχή μας το χρώμα αισθητικά. Όταν εγώ βομβαρδίζομαι συνέχεια από τη βία, όταν το χρώμα προβάλλεται σαν μέσο επιβολής, τότε το χρώμα, ο λόγος κ.ο.κ παίζουν το ρόλο της αντιπαράθεσης. Αυτός που θα δει αυτά τα έργα στο Face Book θα αρχίσει να σκέφτεται πέρα από εκεί που σκεπτόταν.
Όταν χάνεται το σκεπτικό που δημιουργείται ένα έργο, μένουμε στην αισθητική του. Όταν ο Γκόγια φτιάχνει τις εκτελέσεις της 3^ης Μαΐου σημαδεύει του προλετάριους στα χέρια. Είναι ο Χριστός που έχει το σημάδι από το καρφί του εσταυρωμένου. Καινούργιος μάρτυρας. Σήμερα αν δεν τους το πουν αυτό θα δουν το έργο καθαρά φορμαλιστικά. Έχουμε χάσει την ανάγνωση του έργου.
Το πολιτικό έργο δεν πρέπει να είναι μπροσούρα. Πιστεύω ότι το πολιτικό έργο του αιώνα είναι το ουρητήριο του Marcel Duchamp. Όταν το υπογράφει το υπογράφει με κωμικό ψευδώνυμα «R. Mutt», και βάζει από πάνω 1917 από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκατομμύρια αίμα. Κι αυτός αηδιασμένος παίρνει ένα ουρητήριο το γυρίζει ανάποδα και το ονομάζει Fountain – σιντριβάνι. Την εποχή που έγινε το συγκεκριμένο έργο εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν στα αμπριά του Βελγίου και της Γαλλίας. Ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκεται σε μια σφαγή. Αυτός παίρνει ένα ουρητήριο ανδρικό, εδώ η βία είναι ανδρική. Το βάζει ανάποδα σε ένα βάθρο και το ονομάζει κρήνη – σιντριβάνι. Δυστυχία, θλίψη, χαμένες ψυχές από την καπηλεία του πατριωτισμού.
Ένα βράδυ επιστρέφοντας στο σπίτι είδα μέσα στα σκουπίδια όρθια μια σημαία. Την παράταγε ένας νεαρός. Αυτός ο άνθρωπος έκανε το χρέος του απέναντι στο κόμμα ή στην ομάδα του και στη συνέχεια την πέταξε. Την πήρα και την απολύμανα. Έβγαλα από το σύμβολο όλη την αθλιότητα που ο καθένας από αυτούς δίνει στο έμβλημα. Πιστεύω ότι το τελευταίο καταφύγιο του απατεώνα είναι ο πατριωτισμός.