Η θραυσματική σκέψη μπορεί να σε κατευθύνει σε μια καινούργια διαδικασία ερμηνείας καταστάσεων…
Όπως όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι και οι καλλιτέχνες δρουν και λειτουργούν μέσα από τις προσωπικές τους πεποιθήσεις. Πολλές φορές τα έργα τους ανοίγουν παράθυρα, γενούν προβληματισμούς, αναβαθμίζουν την αισθητική, βάζουν δύσκολες ερωτήσεις και δυσερμήνευτα ζητήματα στο θεατή – πολίτη.
Ο καλλιτέχνης με το έργο του ξεπερνά το άτομο και μιλά σε ένα ευρύ κοινό χρησιμοποιώντας τις πολιτικές και ανθρώπινες λειτουργίες της τέχνης. Η επιρροή που ασκεί η τέχνη είναι επικίνδυνη για την εξουσία. Γι’ αυτό άλλοτε επιδιώκει να την χειραγωγεί και άλλοτε την φλερτάρει.
Πριν από πέντε χρόνια στην Art Athina μεσούσης της κρίσης των μνημονίων και άλλων εθνικών εξαρτήσεων, ο Άγγελος Αντωνόπουλος παρουσίασε την εγκατάσταση «Περί τυφλότητος». Ήταν ένα πολιτικό έργο που μέσα σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο αποκάλυπτε τα ψυχρά μάτια και τα λευκά κολάρα της εξουσίας.
Η δύσκολη δεκαετία που πέρασε απασχόλησε έντονα το έργο του Αντωνόπουλου. Και το συναντήσαμε σε πολλές θεματικές εκθέσεις. Όλη αυτή τη δουλειά μαζί με κάποια πρόσφατα έργα παρουσιάζονται στη γκαλερί ΕΝΙΑ στον Πειραιά, στην ατομική του έκθεση «Όλα τα παιχνίδια έχουν δικαίωμα να σπάσουν». Έκθεση εντυπωσιακή, σχεδιασμένη σε κάθε λεπτομέρεια, εκτείνεται και στις τρεις αίθουσες της γκαλερί. Συναντήσαμε τον Άγγελο Αντωνόπουλο και μας ξενάγησε στην έκθεση την παραμονή των εγκαινίων. Είμασταν εκεί στην «πρόβα τζενεράλε».
Η έκθεση αυτή είναι η σύνοψη μιας δεκαετίας. Είναι έργα που έχουν γίνει από το 2010 ως το 2020. Δεν θα έλεγα ότι είναι μια μικρή αναδρομική ούτε ένα προσχέδιο αναδρομικής. Είναι έργα καινούργια και έργα τα οποία έχω δείξει αποσπασματικά. Αυτό που κάνω ουσιαστικά στους τρεις χώρους της γκαλερί, είναι να δημιουργήσω τρεις ενότητες με έργα που έχω παρουσιάσει κατά καιρούς σε κάποιες θεματικές εκθέσεις. Προσπαθώ να υποκινήσω ένα διάλογο ανάμεσα σε έργα που δημιουργήθηκαν με διαφορετικό στόχο και με διαφορετικό τρόπο. Ουσιαστικά είναι μία έκθεση η οποία σχεδιάζεται μέσα στους τρεις χώρους της γκαλερί.
-
Μια έκθεση που φανερώνει τη δουλειά σου η οποία έγινε την πιο κρίσιμη μεταπολεμική δεκαετία για τη χώρα μας
Συμπίπτει να έχουμε βιώσει πολύ σημαντικά γεγονότα, η χώρα γενικά αλλά και ο καθένας μας προσωπικά. Όλο αυτό μας επηρεάζει, είμαστε αποδέκτες του τι συμβαίνει και πώς αλλάζει γενικά το παγκόσμιο τοπίο. Γινόμαστε όλο και περισσότερο πολίτες του κόσμου, όπως το είχε πει ο Takis, το βιώνουμε καθημερινά. Αυτά που συμβαίνουν τη δεδομένη χρονική στιγμή στην Κίνα, που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο, δεν είναι απλά σε μια άκρη του πλανήτη, είναι ουσιαστικά στη γειτονιά μας. Ακόμη και η φωτιά της Αυστραλίας έμοιαζε να είναι μια φωτιά σε κάποια γωνιά της Ελλάδας, τόσο κοντά μας ήταν αυτή η αίσθηση της καταστροφής. Είναι η εύκολη πρόσβαση στα μέσα. Η ταχύτητα, η δυνατότητα που μας παρέχει η τεχνολογία ανά πάσα στιγμή να ξέρουμε, στο βαθμό που πρέπει να ξέρουμε. Γιατί κι αυτό είναι σε μια ελεγχόμενη κλίμακα, δεν γνωρίζουμε τα πάντα.
-
Η εξουσία. Άλλωστε ο σχολιασμός και η κριτική της εξουσίας κυριαρχεί σε όλη την έκθεση.
Είναι ένας βασικός πυλώνας αυτής της έκθεσης. Ακόμη κι εκεί που δεν φαίνεται, υπάρχει, υποβόσκει, υπάρχει με έναν άλλο μανδύα, με μια άλλη μορφή. Η εξουσία με απασχόλησε πάρα πολύ αυτή τη δεκαετία.
-
Μια παγκοσμιοποιημένη εξουσία
Σαφώς. Υπάρχουν κέντρα εξουσίας τα οποία επηρεάζουν το επιμέρους. Η Ελλάδα είναι ένα κομμάτι ενός υποσυνόλου, μιας και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι και η ίδια ένα υποσύνολο μιας ευρύτερης περιοχής. Κι εγώ από την πλευρά μου είμαι ένας άνθρωπος ο οποίος ασκώ εξουσία. Που δέχομαι τις πιέσεις ή τις συνέπειες της εξουσίας, αλλά κι εγώ έχω τη δική μου μικρή ή μεγάλη εξουσία απέναντι σε κάποιους άλλους.
-
Στη δική σου περίπτωση αυτός που εξουσιάζει είναι γνωστός και ορατός ενώ τα άλλα κέντρα εξουσίας δεν τα ξέρουμε. Κι αυτό φαίνεται στο έργο σου. Παράδειγμα τη Ράιχσταγκ. Ένα κτίριο – σύμβολο εξουσίας για τη Γερμανία που το παρουσιάζεις σαν ένα απλό σκηνικό.
Γιατί πίσω από αυτό το σκηνικό δεν υπάρχει τίποτε. Είναι μια απλή κατασκευή και κάπου αλλού παίρνονται οι αποφάσεις.
-
Αυτό κατά κάποιο τρόπο ισχύει και για την ελληνική Βουλή όπως τη βλέπουμε στην έκθεση;
Η Βουλή έχει ένα άλλο χαρακτήρα. Είναι έργο πιο βιωματικό. Πράγματα που τα έχουμε ζήσει στην Ελλάδα αυτή τη δεκαετία. Η Βουλή βρέθηκε στο επίκεντρο πολλών εξελίξεων με τις αποφάσεις που πάρθηκαν μέσα και έξω από αυτήν. Ένας τόπος που συγκέντρωνε διάφορες δράσεις. Μη ξεχνάμε τους αγανακτισμένους και διάφορα άλλα γεγονότα. Αυτά τα έργα δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο.
-
Ήσουν συναισθηματικά τόσο φορτισμένος ώστε μας παρέδωσες μια Βουλή μισογκρεμισμένη;
Δεν κάνω τη Βουλή από αγανάκτηση. Δεν ξεσπάω για να καταστρέψω αυτό το πράγμα. Απλώς προσπαθώ μέσα από την καταστροφή ενός εμβληματικού κτιρίου, να διατυπώσω πάλι το ρόλο που είχε, το ρόλο που έπρεπε να έχει και το ρόλο που έπαιξε τελικά. Σε άλλο μου έργο η Βουλή στέκεται πάνω σε αιχμηρά μεταλλικά ελάσματα και η πρόσοψη του κτιρίου είναι άθικτη. Είναι ένα σχόλιο που εκφράζει την πίστη σ’ αυτό τον θεσμό. Δεν είμαι από την πλευρά που λέω «καταστρέψτε το». Από τη μια μεριά δείχνω την καταστροφή και στο άλλο διατηρώ αυτό το συμβολισμό ότι το χρειαζόμαστε, ότι εξακολουθεί να είναι ο ναός της δημοκρατίας και είναι ο στυλοβάτης του πολιτεύματος. Αν θέλεις να μιλήσεις γι’ αυτήν την περίοδο η Βουλή είναι ο κατάλληλος τόπος και το κατάλληλο κέλυφος. Περικλείει όλα όσα συνέβησαν.
-
Στον ίδιο χώρο έχουμε διάφορα κτίρια – σύμβολα εξουσίας. Δεξιά από τη Ράιχσταγκ συναντάμε το Κρεμλίνο.
Το Κρεμλίνο είναι ένα σχόλιο. Έγινε με αφορμή τα 100 χρόνια από την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ένα σχόλιο για το τι υπήρξε πριν από την επανάσταση, τι υπήρξε κατά τη διάρκεια του καθεστώτος της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό γίνεται μέσα από τη ρυθμολογία και μέσα από τη φόρμα θα έλεγα περισσότερο της αρχιτεκτονικής. Το αρχιτεκτονικό κέλυφος μεταφέρει αυτές τις δύο περιόδους. Το απαστράπτον παρελθόν της τσαρικής Ρωσίας έρχεται σε αντιπαράθεση με τον ορθολογισμό του σοβιετικού καθεστώτος. Το σύμβολο του κομμουνισμού που είναι το σφυροδρέπανο, με μια παλινδρομική κίνηση φωτίζει – αναδεικνύει κομμάτια αυτού του συμπλέγματος και μας οδηγεί σαν ένα σύμβολο πίστης, αγώνα, φόβου και υπακοής γι’ αυτούς που είναι απέναντι από αυτό.
-
Και ήταν επόμενο χωροταξικά απέναντι από το Κρεμλίνο να τοποθετηθεί ο Λευκός Οίκος.
Είναι πρόσφατο έργο, σκωπτικό θα έλεγα. Ένα σχόλιο για μια αλλοπρόσαλλη – τουλάχιστον στα δικά μου μάτια και στον τρόπο σκέψης – πολιτική που ασκούν οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο συγκεκριμένος πρόεδρος. Άλλαξα τις κλίμακες ενός πουλιού που στέκεται στο κέλυφος του Λευκού Οίκου, που είναι γυρισμένος έτσι ώστε ο θεατής να βλέπει το οβάλ γραφείο και όχι την πρόσοψη. Εστιάζει περισσότερο στο έργο και το χαρακτήρα του προέδρου. Ήθελα να το συνδυάσω με τα άλλα κελύφη που το κάθε ένα σημαίνει κάτι διαφορετικό, αλλά όλα με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο είναι το κέλυφος της εξουσίας.
-
Το οβάλ γραφείο άλλωστε μοιάζει με κλουβί…
Ναι. Υπάρχει αυτό το στοιχείο του εγκλωβισμού και της μη συμμετοχής στο κέντρο των αποφάσεων. Της απόστασης που δημιουργεί η μη συμμετοχή. Βάζει τα όρια.
-
Οι μεγεθυντικοί φακοί είναι ένα όργανο που χρησιμοποιείς συχνά τα τελευταία χρόνια στα έργα σου.
Ο φακός παίζει το ρόλο του οργάνου που δίνει τη δυνατότητα να κάνεις μια ενδοσκόπηση μέσα από τη μεγέθυνση, αλλά στις συγκεκριμένες περιπτώσεις δεν μπορείς να δεις τίποτε, δεν σε ωφελεί σε κάτι γιατί αυτό που καλείσαι να δεις, ουσιαστικά δεν υπάρχει. Άρα η ίδια η θέση τους ακυρώνει το ίδιο το αντικείμενο. Σου δίνει την ψευδαίσθηση ότι μπορείς να δεις, ενώ δεν βλέπεις τίποτε.
Έτσι πιστεύω ότι είναι η εξουσία: δεν φαίνεται εκεί που πρέπει να τη δεις. Υπάρχει σε τόπους και συστήματα τα οποία δεν είναι ορατά.
-
Μπορεί να ζήσει μια κοινωνία χωρίς εξουσία;
Όχι. Η εξουσία είναι συστατικό μιας κοινωνίας. Εξαρτάται τι εξουσία είναι και πώς αυτή η εξουσία χρησιμοποιείται. Περισσότερο αυτό σχολιάζω. Δεν λειτουργώ καταγγελτικά απέναντι στην εξουσία. Όμως η εξουσία μπορεί να διαστρεβλώσει, να αλλάξει και να αλλοιώσει τα πράγματα. Είτε έχει να κάνει μ’ αυτόν που την ασκεί είτε μ’ αυτόν που τη δέχεται.
-
Και βέβαια από μια έκθεση όπου η εξουσία κατέχει το κεντρικό ρόλο, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα κολλάρα, που τα γνωρίσαμε στην ArtAthina πριν από πέντε χρόνια. Τώρα όμως έχουν πληθύνει…
Έχουν καταλάβει περισσότερο χώρο. Είναι τα πορτρέτα της εξουσίας. Είναι τα πρώτα που συνόδευαν τη Ράιχσταγκ στην εγκατάσταση «περί τυφλότητας». Τώρα θα έλεγα ότι αιωρούνται με ένα τρόπο απειλητικό προς το θεατή ίσως και επιθετικό. Ξεχωρίζουν πολλές φορές τα μάτια και πάντοτε τα κολλάρα τα οποία θεωρώ ως συμβολικό ένδυμα της εξουσίας που δηλώνει το ρόλο και την ιεραρχία στην κοινωνία..
-
Στην κεντρική αίθουσα έχουμε πιο καινούργια έργα με δεσπόζων το πλατό με τα θραύσματα.
Ένα πλατό που κινείται περιστροφικά και είναι ο τόπος που τοποθετώ τα αντικείμενα. Είναι θραύσματα από κούκλες, από παιχνίδια, από μέλη. Θα έλεγα περίεργα αντικείμενα, που όλα μαζί δημιουργούν ένα σύνολο όπου κυριαρχεί το αποσπασματικό και το θραύσμα. Είναι μια μετατόπιση της σκέψης μου σχετικά με το τι είναι το όλον και από τι αποτελείται. Η θραυσματική σκέψη μπορεί να σε κατευθύνει σε μια καινούργια διαδικασία να ερμηνεύσεις τα πράγματα. Μια δημιουργική διαδικασία που δεν ολοκληρώνεται αλλά σε προκαλεί να κατανοήσεις το όλον. Σαν να λέγαμε ένα παζλ μιας εικόνας που είναι αδιαμόρφωτη και την οποία δεν γνωρίζεις.
-
Μια ανασύνθεση
…με στόχο να ξαναδείς με ένα καινούργιο τρόπο το θραύσμα, αυτό που θα λέγαμε το ευτελές, το σκουπίδι, να αποκτά μια άλλη αξία.
-
Τα θραύσματα σε απασχολούν πολύ καιρό
Πάνω από είκοσι χρόνια. Είναι πράγματα που επανέρχονται ξανά και ξανά. Πάντα υπήρχε στη δουλειά μου ένα κομμάτι αυτής της περιπέτειας. Το τι κάνω, που το βάζω, πώς συνομιλεί με τα άλλα. Τι τελικά δημιουργεί. Βέβαια τώρα έρχονται με έναν άλλο τρόπο. Περιβάλλονται με ένα άσπρο υλικό που ακυρώνει την πρωταρχική τους μορφή. Πολλές φορές τα παραμορφώνει, δημιουργώντας μια καινούργια μορφή. Παραμένοντας όμως σαν ένα επί μέρους στοιχείο. Αυτή ουσιαστικά είναι η βασική ιδέα που υπάρχει σ’ αυτή την αίθουσα. Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος που επέλεξε η επιμελήτρια, η Άρτεμις Ποταμιάνου «Όλα τα παιχνίδια έχουν δικαίωμα να σπάσουν» από το βιβλίο «Voces» του Αργεντίνο – Ιταλού ποιητή Antonio Porchia.
Το δικαίωμα του σπασίματος. Είτε σαν μια διαδικασία για να καταλάβεις τι υπάρχει μέσα ή σαν διαδικασία καταστροφής. Καταστροφής για να αναγεννηθεί και να ανακαλύψει κάτι καινούργιο.
-
Βλέπουμε λευκά θραύσματα σε αντίθεσή με το μαύρο περιβάλλον.
Αυτή τη φορά απέφυγα τη διαδικασία να χρησιμοποιήσω το μαύρο, γιατί το υλικό που λειτούργησε σαν επικάλυψη, επέλεξα να το αφήσω στην πρωτογενή του μορφή.
Άρα επειδή αυτό είναι λευκό αποφάσισα να μην το επεξεργαστώ αλλά και να μη το αφήσω όπως είναι. Αυτό δημιουργεί μια άλλη αίσθηση στην αίθουσα και από το φως αλλά και μέσα από τις σκιές, που παίζουν ένα σημαντικό ρόλο. Αυτή την προβολή στον τοίχο και στην αίθουσα όπως επίσης η συνομιλία με το γλυπτό που αιωρείται και που είναι το «μνημείο του πάσχοντα ανθρώπου». Τα ανατομικά όργανα και τα αιχμηρά εργαλεία που προκαλούν πόνο είτε είναι εργαλεία χειρουργείου είτε άλλα αντικείμενα.
-
Ο πόνος των χειρουργικών εργαλείων έχει και την ελπίδα και προσμονή της ίασης
Ο πόνος έχει δύο αναγνώσεις…
-
Και προχωράμε στις πορσελάνες, που για δεκαετίες «μάστιζαν» τα σπίτια μας.
Είναι η εισβολή μιας άλλης κουλτούρας που πέρασε και μέσα από αυτά τα αντικείμενα. Το συναντούσαμε όχι μόνο στα αστικά αλλά και στα σπίτια λαϊκών οικογενειών. Πολλά τα πουλούσαν στις λαϊκές, φτηνά στην ποιότητα τους. Φυσικά τις ακριβές πορσελάνες και τα περίτεχνα συμπλέγματα τα είχαν τα αστικά σπίτια. Όλο αυτό φανερώνει την εισαγόμενη αισθητική. Ήταν κάτι που πάντοτε με προκαλούσε να ασχοληθώ. Είτε γιατί μέσα από τη θραύση τους μπορούσα να διατυπώσω καινούργιες φόρμες και καινούργιες μορφές είτε γιατί επεμβαίνοντας ήταν σαν να κάνω μια προσωπική παρέμβαση σε μια εισαγόμενη αισθητική. Μπορεί κι αυτό να ήταν μια από τις προθέσεις μου. Ψάχνω πολλές φορές να δω ποια είναι η αιτία κάποιων πραγμάτων. Πράγματα που ακόμη και εμείς οι ίδιοι που τα κάνουμε στεκόμαστε αμήχανα σε κάποιες χειρονομίες, σε κάποιες δικές μας παρεμβάσεις.
-
Εκεί στην αίθουσα της εξουσίας μια από τις πρόσφατες δημιουργίες σου είναι και το μεγάλο επίτοιχο έργο με τις ανάγλυφες φιγούρες.
Το ταμπλό αυτό έρχεται να συνομιλήσει με «τα πρόσωπα της εξουσίας» και το «Μετέωρο» που επίσης αναφέρεται στην εξουσία, είναι σχεδόν το μόνο επίτοιχο έργο. Το ονομάζω «Τα Πρόσωπα». Είναι μια αφήγηση προσώπων που ασκούνε εξουσία. Τα ανθρώπινα πρόσωπα, τα ζώα, τα ερπετά δημιουργούν μια αρκετά σκοτεινή ατμόσφαιρα.
Είναι μια έκθεση που ουσιαστικά σχεδιάστηκε στην αίθουσα με περισσότερα στοιχεία τα οποία ξαναδιατυπώθηκαν και ξαναβρήκαν τη θέση τους στους χώρους. Αυτό που μ’ ενδιαφέρει σε όλη μου την πορεία είναι να βάλω το θεατή σε ένα κλίμα, να τον εισάγω σ’ ένα κόσμο. Τι είναι αυτός ο κόσμος και πώς μπορεί να τον ερμηνεύσει είναι κάτι που αφορά περισσότερο στο θεατή.
-
Τελικά, θεωρείς τον εαυτό σου καλλιτέχνη πολιτικό;
Όχι. Το να μιλάς όμως για πράγματα που σε αφορούν και σε απασχολούν, πράγματα τα οποία βιώνεις είναι κάτι πολύ θεμιτό και αν σε καίει και θέλεις να το διατυπώσεις μπορείς να το κάνεις. Έτσι κι αλλιώς ζούμε σε μια εποχή που μας δίνει αυτά τα ερεθίσματα και από την άλλη η ηλικία σε βάζει στη διαδικασία του συμπερασματικού λόγου και σκέψης. Γιατί υπάρχει μια διαδρομή, η τέχνη γίνεται ένα εργαλείο αυτογνωσίας περισσότερο, άρα σκεπτόμενος μέσα από την τέχνη, δεν μπορείς να μην μιλήσεις για πράγματα ή να διατυπώσεις εικόνες που αφορούν στο σήμερα.
Αυτό μπορεί να είναι ένα έργο που έχει πολιτικές διαστάσεις, θίγοντας ζητήματα του σήμερα την πολιτική και την εξουσία ή να είναι και άλλα θέματα που μπορεί να σε απασχολούν σαν άνθρωπο. Η τέχνη σού ανοίγει ένα παράθυρο να σκεφτείς μ’ ένα διαφορετικό τρόπο. Αυτό πιστεύω ότι ήταν πάντοτε η τέχνη. Και γι’ αυτό πολλές φορές ήταν επικίνδυνη για την εξουσία. Διότι έβαζε τον άνθρωπο να σκεφτεί με ένα διαφορετικό τρόπο από αυτόν που ήθελε η εξουσία. Να τον βάλει σε μια διαδικασία που ξεβολεύει την εξουσία.
Η τέχνη λοιπόν ανοίγοντας το παράθυρο τον βάζει να διαβάσει τα πράγματα που ως τότε είχαν ένα συγκεκριμένο τρόπο ανάγνωσης. Κι αυτό τον κάνει να μπορεί να είναι απέναντι από την εξουσία. Και γι’ αυτό είναι και εργαλείο πολλές φορές. Σίγουρα δεν θα κάνει τον κόσμο καλύτερο ούτε θα τον αλλάξει. Θα βοηθήσει όμως να σκεφτούμε πράγματα, να στοχαστούμε πάνω σε βασικά ζητήματα.
Last modified: 18/02/2020