Laura Dodson: ο ρεαλισμός στα χέρια του φωτογράφου είναι μια ψευδαίσθηση

Σχέδιο, κολάζ, κινηματογράφος, θέατρο είναι μερικοί από τους χώρους στους οποίους προσφεύγει η Laura Dodson, αναζητώντας δάνεια. Προσπαθεί να σκηνοθετήσει και να αποτυπώσει μέσα από το φωτογραφικό φακό το δικό της παραμύθι, τις δικές της ανησυχίες και συγκινήσεις. Από τη στιγμή που συνθέτει μια εικόνα την οποία έχει ήδη στο μυαλό της – όπως ή ίδια υποστηρίζει- μοιάζει περισσότερο με ζωγράφο που γεμίζει κενή σελίδα. Ελληνοαμερικανίδα η Laura Dodson, έζησε είκοσι δημιουργικά χρόνια στην Ελλάδα, αλλά εδώ και αρκετό καιρό ζει μόνιμα στην πόλη που γεννήθηκε, τη Νέα Υόρκη. Εκεί  παράλληλα με το στούντιο που διατηρεί διδάσκει φωτογραφία, κάτι που έκανε άλλωστε για αρκετά χρόνια και στην Ελλάδα.   

Δεν θα είναι λίγες οι φορές που σε συνομιλίες σου με δημοσιογράφους, καλλιτέχνες ή και γκαλερίστες θα βρέθηκες αντιμέτωπη με το ερώτημα είναι η φωτογραφία τέχνη;

Δεν θα είναι λίγες οι φορές που σε συνομιλίες σου με δημοσιογράφους, καλλιτέχνες ή και γκαλερίστες θα βρέθηκες αντιμέτωπη με το ερώτημα είναι η φωτογραφία τέχνη;

Θα ήθελα βέβαια να πιστεύω ότι είναι ξεπερασμένη αυτή η κουβέντα! Παρόλα αυτά ναι, νιώθω ακόμα να υπάρχει μια αμηχανία ή μια άγνοια από την πλευρά των ειδικών, και αναγκάζομαι συχνά να υπερασπίζομαι αυτό το μέσο, που ονομάστηκε «φτωχός συγγενής» της ζωγραφικής από τα σπάργανά του.
Γεγονός είναι ότι η συλλογική επιρροή της φωτογραφίας είναι εκπληκτική αν σκεφτεί κανείς τους πολλαπλούς της ρόλους στην επιστήμη, την αγορά, ή τη δημοσιογραφία. Η χρήση της επίσης από ερασιτέχνες και από τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που καταγράφουν τα γεγονότα της ζωής τους είναι μια επιπλέον απόδειξη της απέραντης επίδρασης της σε χώρους μη καλλιτεχνικούς. Στα χέρια του καλλιτέχνη λοιπόν ίσως έχει μία ρητορική και ένα χειρισμό που επισκιάζονται από τις άλλες της χρήσεις.

Η φωτογραφία έχει κάποια στοιχεία μοναδικότητας. Όσο πιο φιλοσοφικά βλέπεις το θέμα τόσο και ανακαλύπτεις αυτά τα μοναδικά στοιχεία.
Με βάση τα πιστεύω του Μοντερνισμού η φωτογραφική γλώσσα αγκαλιάζει το παιχνίδι της φωτοσκίασης, το πάγωμα ή τη ροή της κίνησης, την περικοπή του σκόπευτρου, την ισορροπία μορφών και μοτίβων μέσα στο κάδρο, τις πολλαπλές οπτικές γωνίες, και τη σουρεαλιστική υπέρβαση της τρισδιάστατης «πραγματικότητας» σε καλλιτεχνική αφαίρεση.

Το τελικό σου αποτέλεσμα στη φωτογραφία είναι αυτό που βλέπεις μέσα από το φακό ή αυτό που θα ήθελες να δεις;
Είναι η μετατροπή του πρώτου στο δεύτερο. Υπάρχουν πάντα οι φωτογράφοι που χειρίζονται το σκόπευτρο σαν είδος κατασκοπίας ή έλκονται από το κυνήγι του έξω κόσμου. Εμένα με ενδιαφέρει η σύγκρουση μεταξύ διαφάνειας και καλλιτεχνικότητας, ο τρόπος που βλέπει το μάτι μου μέσα από το φακό, ή μάλλον ο τρόπος που η κάμερα μου επιτρέπει να ερμηνεύσω αυτά που βλέπω σε κάτι που θα εκπλήξει τους θεατές μου.

Η τέχνη ένα παράθυρο ή ένας καθρέφτης;
Και τα δύο ανάλογα με τον δημιουργό, αλλά για μένα η τέχνη είναι περισσότερο καθρέφτης. Οι εικόνες μου αντανακλούν εσωτερικές οικίες καταστάσεις. Με ενδιαφέρει η αληθοφάνεια των πραγμάτων στο βαθμό που μου δίνεται η ευκαιρία μέσω αυτής να εκφράσω κάτι προσωπικό.

Η μαγεία του φωτογραφικού θαλάμου μπορεί να αντικατασταθεί από τον υπολογιστή;
Έχω ζήσει χρόνια στους δύο αυτούς χώρους, το σκοτεινό και το φωτεινό. Μου άρεσαν πάντα οι χαλαροί ρυθμοί του θαλάμου, ο ήχος του νερού, οι θερμές λάμπες, η εικόνα που εμφανιζόταν μπροστά μου. Ο υπολογιστής από την άλλη πλευρά έχει κουράσει τα μάτια μου, τη μέση μου και τα νεύρα μου. Όμως οι λύσεις που μου έχει προσφέρει και οι κόσμοι που μου άνοιξαν ως προς τη βελτίωση, την επεξεργασία και το συνδυασμό εικόνων μέσω αυτού με κρατάν εξίσου μαγεμένη.

Σαφώς έχεις επιρροές από τη ζωγραφική. Ποιες πιστεύεις ότι είναι και πόσο φωτογραφία και ζωγραφική ταυτίζονται σ’ ένα έργο σου;
Ο κλασσικός φωτογράφος που κοιτάζει μέσα από το σκόπευτρο θα βρει ήδη στο κάδρο μια ατελείωτη ποσότητα πληροφορίας. Πρέπει επομένως να αφαιρέσει από τη δεδομένη πραγματικότητα. Η φωτογραφία είναι λοιπόν από τη φύση της μια τέχνη επιλογής, όχι σύνταξης. Από τη στιγμή που συνθέτω με αφετηρία μια ιδέα ή μία εικόνα που έχω στο μυαλό μου, μοιάζω ίσως περισότερο με το ζωγράφο που γεμίζει την κενή σελίδα. Τα έργα μου έχουν μια υβδριδική ταυτότητα, με δάνεια από αρκετά μέσα: σχέδιο, κολάζ, κινηματογράφο, θέατρο… Στο αποτέλεσμα ελπίζω να φαίνεται το χέρι μου μαζί με το μάτι μου.

Η φωτογραφία ουσιαστικά απελευθέρωσε τη ζωγραφική. Όμως εδώ και χρόνια και η φωτογραφία ανακαλύπτει νέες διαδρομές με την αφαίρεση, την προσθήκη μιας διευρυμένης εικαστικής άποψης. Τελικά και η φωτογραφία θέλει να απελευθερωθεί από τη φωτογραφία;
Είναι γεγονός ότι η ζωγραφική, απαλλαγμένη από το κοπιώδες καθήκον της ακριβούς, ρεαλιστικής απόδοσης, απέκτησε τελικά την ελευθερία να εκφραστεί μέσα από τις εγγενείς της ιδιότητες. Έγινε αποδεκτό ότι η υφή της πινελιάς, η αφαιρετική γλώσσα των χρωμάτων, το χέρι του ζωγράφου και η ενόραση, όλα συνέπρατταν για να εξυψώσουν τη ζωγραφική σε τέχνη αντίληψης και λυρικής απόδοσης, ενώ η παρουσία της φωτογραφικής μηχανής υποβάθμιζε τη φωτογραφία σε μια επιστήμη τεκμηρίωσης και αντιγραφής.
Σαν αντίδραση, στην ιστορία της φωτογραφίας προέκυψε μια αλληλουχία φωτογραφικών «-ισμών», αντικρουόμενων κινημάτων και κυκλικών αντιπαραθέσεων, που έμελλε να προσδιορίζουν και να επαναπροσδιορίζουν το μέσο μέχρι και σήμερα, όπου όλα παίζουν.
Ξέρουμε τώρα ότι η φωτογραφία παρουσιάζεται σαν αντικειμενικός μάρτυρας, σαν ένα διάφανο παράθυρο που αποκαλύπτει τον κόσμο, ενώ στην ουσία η σχέση της με την «αλήθεια» είναι αμφιλεγόμενη και οι «περιγραφές» που μεταφέρει είναι εικαστικές. Γι’ αυτό το λόγο και χωρίς απολογισμό, η μεταμοντέρνα φωτογραφία δανείζεται στοιχεία από πολυποίκιλους τομείς, αναμειγνύει και παραθέτει τα μέσα και τις τεχνικές της. Προτιμά τις αφηγηματικές αλληλουχίες, ενθαρρύνει τη χειροκίνητη πλευρά της εκτύπωσης, και αγκαλιάζει την ηλεκτρονική εποχή.

Παρόλο που η ψηφιακή τεχνολογία άνοιξε νέους κόσμους και ορίζοντες σε σχέση με τη ζωγραφική, τη γλυπτική ή τη χαρακτική αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη. Τουλάχιστον στο χώρο της φωτογραφίας, γιατί σε άλλες μορφές π.χ στο video art τα πράγματα λειτουργούν διαφορετικά.
Έχει και πάλι σχέση με αυτή τη φοβία απέναντι στη μεσολάβηση μιας «μηχανής», λες και από μόνη της είναι ικανή να ορίσει το έργο, εξουδετερώνοντας έτσι την αξία του καλλιτέχνη. Όμως όπως γνωρίζουμε πλέον πως υπάρχει ένα ενεργό μάτι πίσω από κάθε φωτογραφική μηχανή, έτσι εκτιμάμε ότι η δύναμη του υπολογιστή στηρίζεται από τα δάχτυλα και την εφευρετικότητα του χρήστη. Στη δική μου περίπτωση η επεξεργασία της εικόνας με βοήθησε να επεκτείνω τις γνώσεις μου, την δημιουργικότητα, και την όρασή μου σημαντικά.

Ζώντας στη Νέα Υόρκη, μια πόλη που προκαλεί στο κάθε της βήμα και στην Ελλάδα με το φως και τα τοπία της, πώς αντιστάθηκες στην καθαρά ρεαλιστική φωτογραφία;
Ο φωτογράφος Πωλ Στραντ, ιππότης αυτής της καθαρής και ευθείας αισθητικής, έγραψε το 1917: «Νομίζω ότι αυτό που υφίσταται έξω από τον καλλιτέχνη είναι πολύ πιο δυνατό από τη φαντασία του. Ο έξω κόσμος είναι ανεξάντλητος. Το τι νιώθει κάποιος γύρω από τη ζωή δεν είναι καθόλου ανεξάντλητο».
Σίγουρα δεν θα εκτιμούσε τη δική μου συμπεριφορά, μιας και έχω βρει πως όντως, η ίδια θεματολογία με ακολουθεί, ότι και να έχω μπροστά μου. Η άποψη μου είναι ότι ο ρεαλισμός στα χέρια του φωτογράφου (ακόμα και του Στραντ) είναι μια ψευδαίσθηση. Βλέπω τα αντικείμενα σαν σύμβολα που μεταφέρουν δικές μου έννοιες, τα άτομα σαν πρωταγωνιστές των απόψεων μου, τους χώρους σαν φόντα για προσωπικά μου παραμύθια. Είμαι της γνώμης ότι ο καλλιτέχνης έχει μια μοναδική ιστορία να παρουσιάσει  στο κοινό του, την εκφράζει με διαφορετικούς τρόπους, αλλά οι εμμονές του, οι ανησυχίες και οι συγκινήσεις του παραμένουν, όπου και να βρίσκεται.

Αν κάποιος φοιτητής σου από τη Νέα Υόρκη σου έλεγε ότι θέλει να έρθει στην Ελλάδα για να φωτογραφίσει, τις συμβουλές και κατευθύνσεις θα έδινες;
Οι τσολιάδες και η Ακρόπολη, όπως και τα γατάκια στα νησιά, έχουν αγανακτήσει από τα κλικ μας. Μην παρασύρεσαι από το όμορφο και από τα κλισέ. Βρες κάτι δικό σου να εκφράσεις και πες το μέσω της οπτικής γλώσσας του μέσου σου.

Ποίηση είναι ένα παιδί του Χαρισιάδη που τρέχει ασπρόμαυρο σ’ ένα νησί του Αιγαίου ή η φωτογραφία που σκηνοθετείς, προετοιμάζεις και επεξεργάζεσαι;
Η στιγμή, ο ήλιος, η μεταμόρφωση του παιδιού και του νησιού σε τόνους, γραμμές και σχήματα… όλα αυτά είναι εξίσου λυρικά με έργο που συνθέτεται στο λευκό πανί του στούντιο όπου συνομιλούν τα αντικείμενα, οι υφές, τα χρώματα και τα φώτα μεταξύ τους. Μιλάμε λοιπόν για ποίηση όταν η φωτογραφία γίνεται ένα αφαιρετικό απόσπασμα της αντίληψης και της φαντασίας του ατόμου που τη δημιουργεί.

Last modified: 20/12/2017