13 Νοεμβρίου 1872: Μισή ώρα μετά την ανατολή του ηλίου γεννήθηκε ο Ιμπρεσιονισμός

Αστρονόμοι, μηχανικοί, μετεωρολόγοι, ερευνητές αρχείων και αναλυτές επιστρατεύτηκαν για να προσδιορίσουν την ημέρα και τη στιγμή που ο Claude Monet δημιούργησε τον εμβληματικό πίνακα «Impression, soleil levant»   

Μια μέρα του Νοέμβρη δημιουργήθηκε το έργο που έμελλε να δώσει το όνομά του στο πιο ανατρεπτικό κίνημα της μοντέρνας τέχνης, αυτό των ιμπρεσιονιστών. Την επόμενη ακριβώς μέρα είναι τα γενέθλια του δημιουργού του και «πατέρα» του ίδιου του κινήματος των ιμπρεσιονιστών, του Claude Monet. Γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 1840.
Η αναζήτηση αποτύπωσης της στιγμής μέσα από τις αντανακλάσεις του φωτός στο περιβάλλον τοπίο, φαίνεται να πέτυχε στο έργο του Monet. Ένα έργο που το ολοκλήρωσε μόλις μέσα σε μια ημέρα, αποτυπώνοντας μια συγκεκριμένη στιγμή κάπου εκεί στο λιμάνι της Χάβρης στη Γαλλία του 1872. Το έργο αναγορεύτηκε σε έμβλημα ενός ολόκληρου κινήματος στο οποίο έδωσε και το όνομα του: Impression, soleil levant (εντύπωση, ανατολή ηλίου).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα προέκυψε από μία αρνητική κριτική για τον πίνακα του Louis Leroy κατά την πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών το 1874. Ο τεχνοκρίτης χαρακτήρισε έτσι το κίνημα γιατί κατά την άποψή του οι καλλιτέχνες απέδιδαν τα τοπία «κατά προσέγγιση». 

Καρτ ποστάλ του λιμανιού της Χάρβη από τα δημόσια αρχεία, με πανοραμική θέα προν την ανατολή, παραπλήσια με αυτή στο έργο του Monet Impression, soleil levant (εντύπωση, ανατολή του ηλίου).

Το 2014 το μουσείο Marmottan Monet στο Παρίσι τίμησε με μια μεγάλη έκθεση τα 140 χρόνια από την πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών, στην οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά και το συγκεκριμένο έργο του Monet. Να σημειώσουμε ότι η ιστορική έκθεση του 1874 φιλοξενήθηκε στο εργαστήριο του φωτογράφου Nadar.  
Όλα μοιάζουν να ακολουθούν έναν πίνακα ανατρέχοντας στο πριν, στο μετά, αλλά κυρίως αναζητώντας την ίδια τη στιγμή της δημιουργίας του.
Τελικά πρόκειται για ανατολή ή για δύση του ηλίου;
Ποιο είναι το αποτυπωμένο τοπίο;
Πότε ζωγραφίστηκε;
Είναι κάποια από τα ερωτήματα που στην έκθεση δόθηκαν εντυπωσιακές απαντήσεις.
Επίσης, ακολουθήσαμε την πορεία του έργου μέσα στο χρόνο από τη στιγμή της δημιουργίας του διαπιστώνοντας ότι για πολλά χρόνια βρισκόταν στην αφάνεια χωρίς ιδιαίτερη προσοχή, μέχρι τη δημοσίευση του άρθρου του Adolphe Tabarant το 1924 για το Bulletin de la Vie artistique, το οποίο θα υπογραμμίσει τη σημασία του.

Χάβρη από καρτ ποστάλ εποχής. Σε ξενοδοχείο αυτής της περιοχής διέμεινε ο Mοnet όταν φιλοτέχνησε το έργο

Από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα το έργο θα αποτελέσει την «εικόνα» του ιμπρεσιονισμού και το 1974 στην έκθεση του Παρισιού για τον εορτασμό των εκατό χρόνων του κινήματος των ιμπρεσιονιστών, το έργο θα επιλεχτεί ως εξώφυλλο στον κατάλογο της έκθεσης και από τότε δεν θα σταματήσει να αναπαράγεται αποκτώντας όλο και μεγαλύτερη δημοσιότητα.
Στην ουσία όμως, αυτή η αναζήτηση στοιχείων για το συγκεκριμένο έργο, αποτελεί άλλη μία ευκαιρία, ή ακόμη αφορμή, να γνωρίσουμε ακόμη καλύτερα το δημιουργό του, τον ίδιο το Monet. Να ανατρέξουμε στους σταθμούς της ζωής του και στις σημαντικές επιρροές που δέχτηκε από άλλους καλλιτέχνες όπως ο Eugène Boudin και ο J.B. Jongkind και οι δύο λάτρεις της Νορμανδίας και ζωγράφους των υπαίθριων χώρων. «Αν έγινα ζωγράφος το οφείλω στο Boudin», θα εξομολογηθεί ο Monet και «…στον Jongkind οφείλω την οριστική εκπαίδευση της ματιάς μου».
Όπως και η γνωριμία με το έργο του Άγγλου J.M. William Turner (1775-1851), τον οποίο θα συναντήσει στο Λονδίνο και από τον οποίο θα επηρεαστεί σημαντικά κυρίως στον τρόπο προσέγγισης του τοπίου.

O Monet τακτοποιούσε τον κήπο του σύμφωνα με χρωματικούς συνδυασμούς που του άρεσε και αφήνει τα λουλούδια να αναπτυχθούν ελεύθερα. Η φωτογραφία από τα τέλη της δεκαετίας 1910. 

Με άλλα λόγια, ανατρέχουμε στην περίοδο κατά την οποία τίθενται οι βάσεις και δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση και συσπείρωση αυτής της ομάδας, της τόσο ανατρεπτικής και σημαντικής για την ιστορία της μοντέρνας τέχνης, της ομάδας των ιμπρεσιονιστών.
Στη συνέχεια της αναζήτησής μας λοιπόν για το συγκεκριμένο πίνακα και για το τοπίο που απεικονίζει, επικεντρωνόμαστε στο λιμάνι της Χάβρης στη βόρεια Γαλλία. Ο Monet όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες κυρίως πρόδρομοι του ιμπρεσιονισμού, φαίνεται να βρήκαν εκεί τις κατάλληλες συνθήκες για να δημιουργήσουν κάποια από τα έργα τους. Όντας το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Γαλλίας μετά της Μασσαλίας, το λιμάνι της Χάβρης με τα αμέτρητα διερχόμενα πλοία, τους επιβάτες, την καθημερινή αδιάκοπη κίνηση, τις αντανακλάσεις τους φωτός στο νερό, και το παιχνίδι των ατμών στην ατμόσφαιρα, φαίνεται να αποτέλεσε ένα ιδανικό σκηνικό για ιμπρεσιονιστικές αναζητήσεις.
Όσον αφορά την οπτική γωνία του λιμανιού στο πίνακα, η απάντηση δεν ήταν εύκολη. Αφού το λιμάνι της Χάβρης κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο βομβαρδίστηκε και άλλαξε η μορφή του. Η αναζήτηση για τον εντοπισμό του ακριβούς σημείου του λιμανιού έγινε μέσω έρευνας φωτογραφικού αρχείου, κτηματολογίων, σχεδίων και καρτ ποστάλ της εποχής, ακόμη και με τη βοήθεια παλιών μηχανικών της περιοχής.

Monet αυτοπροσωπογραφία

Τέλος, σχετικά με την ημερομηνία και την ώρα που ο Monet ζωγράφισε το έργο, την απάντηση κλήθηκε να δώσει η αστρονομία και πιο συγκεκριμένα ο αστροφυσικός Don Olson από το Πανεπιστήμιο του Ντάλας. Αφού εξέτασαν το φωτογραφικό υλικό και τα σχέδια του λιμανιού κι έλαβαν υπόψη τα μετεωρολογικά δεδομένα της εποχής, κατέληξαν στην ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1872. Επίσης, η περαιτέρω εικονογραφική και επιστημονική μελέτη έδειξε ότι πρόκειται για πρωινή ώρα, περίπου τριάντα λεπτά μετά την ανατολή του ηλίου.
Έτσι, γυρίσαμε πίσω στο χρόνο και καταφέραμε να φτάσουμε στη στιγμή του πίνακα, στη στιγμή που επέλεξε να αποτυπώσει στο έργο του ο Monet. Εντύπωση ανατολής ηλίου, εντύπωση στιγμής.
Γιατί μέσα στα έργα του Monet η μαγεία κρύβεται στη στιγμή, στις αντανακλάσεις του φωτός που μας αποκαλύπτει τον κόσμο γύρω μας με τρόπο απόλυτα φυσικό κι αισθαντικό. Τέλος σε εμάς ως δέκτες, όπου μέσα από τα έργα του Monet, κατά ένα περίεργο (ίσως όχι και τόσο) τρόπο, νιώθουμε ακόμη πιο ζωντανοί. 

•  Claude Oscar Monet γεννήθηκε στο Παρίσι στις 14 Νοεμβρίου του 1840 και έφυγε από τη ζωή το Δεκέμβριο του 1926. Μαζί με τους Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ και Άλφρεντ Σίσλεϋ θεωρεούνται γεννήτορες του ιμπρεσιονισμού, ένα κίνημα που λάμπρυναν ακόμη οι Βαν Γκογκ, Ντεγκά, Μανέ, Πισαρό κ.α

• Παροιμιώδης έμεινε η φράση του Monet: «Για μένα το θέμα έχει δευτερεύουσα σημασία. Με ενδιαφέρει να αποδώσω αυτό που ζει ανάμεσα σε μένα και στο θέμα».

Last modified: 19/07/2023